MühaziRƏ MƏTNİ MÖvzu iQTİsadi NƏZƏRİYYƏNİn predmeti VƏ metodu
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
ilkin istehsal vahidi olan kəndli - fermer təsərrüfatı əvəzində aqrar-sənaye birlikləri əmələ gəlir. Bu birliklər bitkiçilik və heyvandarlıq məhsulları istehsalı ilə onların ilkin e’malı, saxlanılması, reallaşdırılması və s. prosesləri əhatə edən vertikal inteqrasiyanı həyata keçirir. Aqrar-sənaye birlikləri adətən birinci və üçüncü sahələrin sənaye şirkətlərinin bilavasitə təşəbbüsü ilə yaradılır. Aqrar-sənaye kompleksinin tərkibində infrastruktur da mühüm yer tutur. İnfrastruktur istər istehsal prosesinin, istərsə də insanların yaşayışının tə’min edilməsində mühüm rol oynayır. İnkişaf etmiş infrastrukturun olması kənd təsərrüfatı istehsalı sahələrində itkilərin xeyli azaldılmasına, xammalın vaxtında istehlakçılara çatdırılmasına, yemlərin normal keyfiyyətdə saxlanılmasına və s. şərait yaradır. İnkişaf etmiş ölkələrdə ot, küləş elevatorlarda, üstüörtülü yerlərdə saxlanıldığı halda, Azərbaycanda tayalarda saxlanılır və nəticədə də çox hissəsi çürüyür və keyfiyyətsiz hala düşür. Son dövrlərdə iqtisadi ədəbiyyatda rast gəldiyimiz iqtisadi terminlərdən biri də aqrobiznesdir. Aqrobiznes dedikdə, iri şirkətlərin kənd təsərrüfatı istehsalında birbaşa təsərrüfatçılıq etməsi nəzərdə tutulur. İri şirkətlər geniş torpaq sahələrinin mülkiyyətçilərinə, iri kənd təsərrüfatı istehsalının təşkilatçısına və idarəedicisinə çevrilmişdir. Onlar torpaq sahələrini satın almaqla yanaşı kənd təsərrüfatını getdikcə daha çox ipoteka banklarına, sığorta cəmiyyətlərinə və s. tabe edirlər. Beləliklə, kənd təsərrüfatı istehsalı iri biznes dairələrinin fəaliyyət sahəsinə çevri- lir. §4. Torpaq rentası və torpağın qiyməti Torpaq sahibləri malik olduqları torpaq sahələrində ya özləri təsərrüfatçılıq edir, ya da başqalarına icarəyə verirlər. Onlar icarəyə verdikləri torpaq sahələri müqabilində icarədarlardan icarə haqqı alırlar. İcarə haqqının müəyyən hissəsini torpaq sahələrində olan əsas kapital ünsürlərindən (suvarma qurğuları, fermalar, anbarlar və s.) istifadə müqabilində alınan haqq təşkil edir. İcarə haqqının əsas hissəsini torpaq rentası təşkil edir. Torpaq rentası dedikdə, torpaq sahiblərinin torpağı icarəyə götürənlərdən aldıqları torpaqdan istifadə haqqı formasında olan gəlir nəzərdə tutulur. Torpaq rentasının əmələ gəlmə səbəbləri torpağın mülkiyyət obyekti olması, torpaq sahələrinin münbitliyinin müxtəlif olması, təsərrüfatçılığın müxtəlif intensivlikdə aparılması və s. ilə əlaqədardır. Torpaq rentasının mənbəyi isə torpağı becərənlərin əməyi, daha doğrusu, izafi əməyidir. Belə ki, insan bu və ya digər dərəcədə əmək sərf etməsə ən yaxşı torpaq belə özlüyündə məhsul yetirə bilmir. Atalar demişkən «Bi- tirər sünbülü iki şah damar - bir adı zəhmətdir, bir adı torpaq». İqtisadi ədəbiyyatda torpaq rentasının öyrənilməsi tarixi 300 ildən artıqdır. Rentanın elmi tədqiqinə 1662-ci ildə çap olunmuş «Vergilər və rüsumlar haqqında traktat»da rast gəlmək mümkündür. Klassik siyasi iqtisadın banisi olan V.Petti rentanın əmələ gəlməsində əməyin rolunu, diferensial rentanı geniş izah etmişdir. O, topağın qiymətini və onu müəyyən edən amilləri göstərmişdir. Son- ralar A.Smit və D.Rikardo tərəfindən də torpaq rentası haqqında maraqlı tədqiqatlar aparılmışdır. Torpaq rentası nəzəriyyəsinin inkişafında K.Marksın da 138 xidməti çox olmuşdur. K.Marksa görə kapitalist torpaq rentası icarədarların torpağa tətbiq etdikləri kapital üçün orta mənfəət çıxıldıqdan sonra izafi məhsulun torpaq sahiblərinə çatan hissəsidir. Müasir dövrdə dəbdə olan «Ekonomiks» kitabının müəlliflərinə görə isə «iqtisadi renta çox kəskin surətdə məhdud olan torpaqlardan və digər resurslardan istifadəyə görə ödənilən qiymətdir». Rentanın tarixi formalarından - quldar, feodal və kapitalist torpaq rentasını göstərmək olar. Quldarlıq cəmiyyətində torpaq rentası qulların, kolonatların və xırda azad kəndlilərin əməyi ilə yaradılmış və quldarlar tərəfindən mənimsənilmişdir. Quldarlar torpağı becərənlərin nəinki izafi məhsulunu, hətta zəruri məhsulunun bir hissəsini də mənimsəyirdilər. Qul əməyinin məhsuldarlığı- nın aşağı olmasına baxmayaraq qulların ucuzluğu və çoxluğu quldara imkan verirdi ki, külli miqdarda sərvət sahibi olsunlar. Feodal torpaq rentası təhkimli kəndli əməyinin nəticəsi idi. Təhkimli kəndli qula nisbətən müəyyən qədər müstəqil olsa da o torpağa bağlı idi. İri torpaq sahibləri olan feodallar torpağı becərən təhkimli kəndlilərin izafi məhsulunu torpaq rentası formasında mənimsəyirdilər. Feodalizm cəmiyyəti inkişaf etdikcə feodal torpaq rentası da müxtəlif formalarda təzahür etmişdir. Feodalizm cəmiyyətinin inkişafının ilk dövrlərində işləyib ödəmə rentası üstünlük kəsb edirdi. Təhkimli kəndli həftənin müəyyən günlərini feodalın torpağını, müəyyən günlərini isə özünün və ya feodaldan icarəyə götürdüyü torpağı becərirdi. Feodal torpağını becərməsi müqabilində təhkimli kəndli heç bir haqq almırdı. Təhkimli kəndlinin sərf etdiyi zəruri və izafi əmək zaman və məkanca aydın hiss olunurdu. Feodalın torpağında sərf olunan əmək izafi, öz təsərrüfatında sərf olunan əmək isə zəruri əmək idi. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində isə torpaq rentasının aşağıdakı formalarına təsadüf edilir. Mütləq torpaq rentası torpaq üzərində xüsusi mülkiyyət inhisarı ilə bağlıdır. Torpaq sahibləri (ayrı-ayrı şəxslər, səhmdar cəmiyyətləri, dövlət) ən pis torpaq sahələrini belə icarədarlara əvəzsiz, pulsuz vermirlər. Onlar bu sahələrin istifadəyə verilməsi müqabilində də müəyyən haqq tələb edirlər. Bir çox nə- zəriyyəçilər torpağın milliləşdirilməsi, kənd təsərrüfatının sənaye əsasları ilə aparılmasını misal göstərərək müasir mərhələdə mütləq rentanın aradan çıxdığını iddia edirlər. Bizə belə gəlir ki, bu proseslər bir qrup inkişaf etmiş ölkələrin iqtisadiyyatına xarakterikdir. Digər ölkələrdə isə torpaq üzərində xüsusi mülkiyyət inhisarı və bununla əlaqədar olaraq mütləq renta da qalmaqdadır. Müasir mərhələdə mövcud olan torpaq rentasının əsas forması diferensial rentadır. Bu renta fərq rentası da adlanır. Diferensial rentanın əmələ gəlməsi şərtləri torpaq sahələrinin münbitliyinin müxtəlif olması, onların satış bazarlarına yaxın və ya uzaqda yerləşməsi, torpaqdan müxtəlif intensivlikdə istifadə edilməsi və s. ilə əlaqədardır. Bu rentanın mənbəyi torpağı becərənlərin izafi əməyi, səbəbi isə torpaq sahələrinin təsərrüfat obyekti inhisarında olmasıdır. Torpaq üzərində təsərrüfat obyekti inhisarı o deməkdir ki, müəyyən torpaq sahələrində bu və ya digər dövrlərdə yalnız müəyyən şəxslər təsərrüfatçılıq edə bilərlər. Diferensial renta yaranma mənbəyinə və mənimsənilmə subyektinə görə birinci və ikinci diferensial renta şəklində olur. Birinci diferensial renta torpaq sahələrinin 139 münbitliyi ilə əlaqədardır. Belə ki, daha münbit sahələrdə məhsuldarlıq daha yüksək olur. Bunun nəticəsində də bu sahələrdə təsərrüfatçılıq edənlər daha yük- sək gəlir götürürlər. Birinci diferensial renta eləcə də torpaq sahələrinin satış bazarlarına, nəqliyyat qovşaqlarına və sairəyə yaxın-uzaqda olmasından asılı olaraq qərarlaşır. Belə ki, yaxınlarda təsərrüfatçılıq edənlər nisbətən az nəqliyyat xərcləri çəkir, məhsulları nisbətən az xarab olur. Nəticədə də onlar uzaqlarda təsərrüfatçılıq edənlərə nisbətən çox gəlir əldə edirlər. Birinci diferensial rentanın əmələ gəlməsi icarədarların fəaliyyəti ilə əlaqədar olmadığı üçün torpaq sahiblərinə çatır. Torpaq sahibləri bu şərtlərdən xəbərdar olduqları üçün həmin sahələr üçün daha çox icarə haqqı tələb edirlər. İkinci diferensial renta isə təsərrüfatın daha intensiv aparılması ilə əlaqədardır. Belə ki, ayrı-ayrı icarədarlar torpaq sahələrinə əlavə kapital tətbiq etməklə məhsuldarlığı artırmağa nail olurlar. Bunun üçün onlar torpağın becərilməsində elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərindən istifadə edir, suvarma- meliorasiya tədbirlərini həyata keçirirlər. Bütün bu tədbirlərin nəticəsində də məhsuldarlıq artır və üstəlik mənfəət əldə edirlər. Bu mənfəət icarədarın fəaliyyəti ilə əlaqədar olduğu üçün torpaq sahibinə deyil, icarədara çatır. Ona görə də icarə müddəti dövründə ikinci diferensial renta icarədarın, icarə müddəti qurtardıqdan sonra isə icarə haqqını artırmaq yolu ilə torpaq sahibinin əlinə keçir. Torpaq rentasının formalarından biri də hasilat rentasıdır. Mə’lum olduğu kimi bu və ya digər torpaq sahələrinin təkində müəyyən mineral maddələr olur. Hasilat sənayeçiləri həmin yeraltı sərvətlərdən istifadə etmək üçün torpaq sahələrini icarəyə götürürlər. İcarəyə götürdükləri sahələr üçün torpaq sahiblərinə icarə haqqını hasilat rentası şək- lində verirlər. Hasilat rentasının həcmi faydalı qazıntı yatağının həcmi və keyfiyyəti, torpaq səthinə və torpaq sahələrinin kommunikasiya xətlərinə yaxın və uzaqda olması və s. amillərdən asılı olaraq müxtəlif olur. Hasilat rentası da diferensial renta şəklində təzahür olunur. Torpaqdan istifadə ilə əlaqədar olaraq əmələ gələn rentanın formalarından biri də inhisar rentasıdır. Mə’lum olduğu kimi bə’zi kənd təsərrüfatı məhsullarının yetişdirilməsi xüsusi şəraitin olmasını tələb edir. Məsələn, hər yerdə zə’fəran, subtropik bitkilər və s. yetişdirmək mümkün deyildir. Belə xüsusi şəraiti olan tor- paqlar olduqca məhdud, məhsullara olan tələbat isə xeyli yüksəkdir. Buna görə də bu məhsullar yüksək inhisar qiymətilə satılır və təsərrüfatçılıq edənlər inhisar mənfəəti, üstəlik mənfəət əldə edirlər. Bu üstəlik mənfəət daimi xarakter daşıdığı üçün torpaq sahibləri həmin sahələri inhisar rentası müqabilində icarəyə verirlər. Tikinti sahələri üçün olan renta da torpaqdan istifadə ilə əlaqədar yaranan rentanın formalarından biridir. Tikinti sahələri üçün renta - yaşayış binaları, sənaye, ticarət müəssisələri və başqa müəssisələr tikməkdən ötrü torpaq icarə edən sahibkarların torpaq sahibinə verdikləri rentadır. Torpaq sahələrinin kommunikasiya xətlərinə, yaşayış məntəqələrinin mərkəzinə yaxın və uzaq olma- sından asılı olaraq bu rentanın da miqdarı müxtəlif olur. Torpaq müəyyən mə’nada əmək məhsulu olmasa da mülkiyyət obyekti ol- duğu üçün bazar iqtisadiyyatı şəraitində alqı-satqı obyekti rolunu oynayır. K.Marksa görə torpağın qiyməti kapitallaşmış rentadır, yə’ni torpağın qiyməti torpaq sahəsindən götürülən rentanın miqdarından asılı olaraq müxtəlif olur. Torpağın qiymətinə tə’sir edən amillərdən biri də bank faizi normasıdır. Torpağın 140 qiyməti renta ilə düz, bank faizi norması ilə tərs mütənasibdir: renta Torpağın qiyməti = ⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯⎯ x 100% bank faizi norması Cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədar torpağın qiyməti də artır. Çünki məhsuldar qüvvələrin inkişafı bir tərəfdən rentanın yüksəlməsinə, digər tərəfdən isə faiz normasının aşağı düşməsinə səbəb olur. §5. Azərbaycanda aparılan aqrar islahatların əsas istiqamətləri Bazar iqtisadiyyatı şəraitində kəndli-fermer təsərrüfatları respublikada əhalinin ərzaq məhsullarına olan tələbatının yaxın gələcəkdə ödənilməsinin ən güclü ehtiyat mənbəyidir. Məhsul bolluğunun yaradılması kəndli-fermer təsərrüfatlarının inkişafı şəraitində bir sıra şərtlərin və amillərin düzgün nəzərə alınmasından asılıdır. Bunlardan ən başlıcası kəndli-fermer təsərrüfatlarının inkişafının əsas istiqamətlərini müəyyən etməkdir. Əvvəla, nəzərə almaq lazımdır ki, kəndli-fermer təsərrüfatları xüsusi təsərrüfatçılıq forması olub, müstəqil fərdi və ya kollektiv əməyə və iqtisadi fayda götürmək prinsipinə əsaslanan sahibkarlıq formasıdır. Onun fəaliyyəti «Kəndli- fermer təsərrüfatları haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununa müvafiq olaraq, fərdi şəxsin, ailənin, yaxud qarşılıqlı razılıq əsasında yaradılmış bir qrup əmək qabiliyyətli şəxslərin əməyinə istinad edir. Kəndli-fermer təsərrüfatları ölkəmizdə mövcud olan kolxoz, sovxoz və digər kənd təsərrüfatı müəssisələrinin əsasında yaradılmaqla, digər özəl və dövlət qurumları ilə bərabər hüquqa malikdir və istehsalın quruluşunu müəyyən etməkdə istehsal olunan məhsulun qiymətləndiril- məsi, e’malı, mübadiləsi, satışı və sair məsələlərin həllində sərbəstdir. Göstərmək lazımdır ki, bazar münasibətlərinə keçid dövründə kəndli-fermer təsərrüfatlarının çoxukladlı kənd təsərrüfatında bərabərhüquqlu təsərrüfatçılıq forması kimi təşəkkül tapması və inkişaf etməsi bir çox vacib şərtlərin olmasını tələb edir. Respublikada hazırki şəraitdə kəndli-fermer təsərrüfatlarının inkişafına yardım etmək imkanları olduqca məhduddur. Təsərrüfatların inkişafı fermerin maddi imkanından asılıdır. Gübrə, toxum, yanacaq, traktora ehtiyat hissələrini almaq üçün təsərrüfatlar çətinlik çəkir. Respublikada müxtəlif bitkilər üzrə kəndli-fermer təsərrüfatlarına ayrılan torpaqların optimal ölçüsü, onların ixtisaslaşdırılması, kooperasiya formalarının müəyyən edilməsi, kəndli-fermer təsərrüfatları üçün kadr hazırlığı sahəsində tədbirlərin işlənib həyata keçirilməsi olduqca vacib məsələlərdəndir. Təchizat və xidmət sahələrinin özəlləşdirilməsi aqrar sahədə infrastrukturun yeni əsaslarla formalaşmasını və səmərəli işləməsini tə’min edən amillərdən asılıdır. Bazar iqtisadiyyatında təbii-iqlim şəraiti, ixtisaslaşma dərəcəsi və digər xüsusiyyətlər nəzərə alınmaqla iri, orta və kiçik sahibkarlıq formalarından biri digərini tamamlamalı, sağlam rəqabət şəraitində hər biri özünəməxsus yerini tutmalıdır. 141 Ümumiyyətlə, təcrübə və təhlil nəticəsində aydın olur ki, respublikanın bazar münasibətlərinə keçid şəraitində kənd təsərrüfatında müsbət meyllər əmələ gəlməyə başlamışdır. Bunlar əsasən aşağıdakılardan ibarətdir: 1. Kənd təsərrüfatında bazar iqtisadiyyatının prinsiplərinə uyğun olaraq tələb-təkliflə əlaqədar yeni struktur dəyişiklikləri baş verir. 2. Əhalidə mülkiyyətçilik psixologiyası formalaşmağa başlamış, sərbəst fəaliyyətə, yaradıcılığa və sahibkarlığa meyl güclənmişdir. 3. İslahatın həyata keçirildiyi ilkin mərhələdə dünya təcrübəsinə meyl artmış, respublikanın təbii-iqtisadi şəraitinə, kənd təsərrüfatının spesifik xüsusiyyətlərinə, adət-ən’ənə və vərdişlərinə uyğun mülkiyyət formalaşmağa başlamışdır. 4. Respublikada rəqabət mühitinin yaradılması, dünya standartlarının tələblərinə uyğun məhsul istehsalı və daxili bazarın qorunması üçün meyllər artır. 5. Kənd təsərrüfatında istehsalın mərkəzdən, planlı idarə edilməsi özünüidarə ilə əvəz edilməyə başlayır, idarəetmə funksiyaları təkmilləşdirilir. Bazar münasibətləri şəraitində kənd təsərrüfatının inkişafı aqrar islahatının aparılmasından, onun əsas istiqamətlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsindən, islahatın məqsəd və prinsiplərinin nəzəri məsələlərinin elmi cəhətdən əsaslandırılmasından asılıdır. «Aqrar islahatın əsasları haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda yazılmışdır: «İslahatın məqsədi aqrar bölməni böh- randan çıxarmaq, iqtisadiyyatı sabitləşdirmək, əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırmaqdır». Söhbət respublikanın aqrar bölməsini yaranmış iqtisadi böhrandan çıxarmaq üçün bu barədə nəzəri və metodoloji məsələlərin qoyuluşundan və onun elmi cəhətdən əsaslandırılmış istiqamətlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsindən gedir. Bu baxımdan ölkəmizdə həyata keçirilən aqrar islahatının məqsədinin nəzəri cəhətdən əsaslandırılmasının çox böyük əhəmiyyəti vardır. Azərbaycan Respublikasının «Sovxoz və kolxozların islahatı haqqında» qanunu ilə «Aqrar islahatın əsasları haqqında» qanununda islahatın məqsədinin yazılış məzmunu arasında müxtəlifliyin olması da müşahidə edilir. Belə ki, «Sovxoz və kolxozların islahatı haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununun islahatın məqsəd və vəzifələri bölməsində qeyd edilir ki, «islahatın məqsədi bazar iqtisadiyyatına uyğun müxtəlif növlü təsərrüfat formalarını yaratmaq və aqrar bölmədə sahibkarlığı inkişaf etdirməkdir». Halbuki, «Aqrar islahatın əsasları haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi göstərilir ki, «islahatın məqsədi aqrar bölməni böhrandan çıxarmaq, iqtisadiyyatı sabitləşdirmək, əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırmaqdır». Aqrar islahatın məqsəd və vəzifələrinin şərhində belə yarımçıq ifadələrin işlədilməsi perspektiv məqsədləri dəqiq başa düşməyə imkan vermir. Aqrar bölmənin və bütünlükdə iqtisadiyyatın bazar münasibətlərinə keçildiyi şəraitdə əhalinin sosial-iqtisadi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün aşağıdakı istiqamətlərdə kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi zəruridir: 1. Aqrar bölmədə yeni mülkiyyət münasibətlərini formalaşdırmaq. 2. Torpaq, meliorasiya və su təsərrüfatlarının islahatlarının kompleksliyini tə’min etmək. 142 3. Müxtəlif növlü yeni təsərrüfatçılıq formaları yaratmaq. Sovxoz və kolxozlar yenidən təşkil edildikdə və ya onlarda islahat aparıldıqda islahatın xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. 1. Sovxoz və kolxozlarda islahat aparılarkən Azərbaycan Respublikasının aqrar islahatına dair qəbul etdiyi qanunlar, normativ-hüquqi sənədlər, tövsiyə və tə’limatlarla bərabər islahat aparılan təsərrüfatların ümumi yığıncağının qərarı da nəzərə alınır və ümumi yığıncaqlarda baxılır; 2. İslahatın aparılmasında könüllülük prinsipi bankrot e’lan olunmuş sovxoz və kolxozlara şamil edilir; 3. İslahat prosesində əgər iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğundursa, hər bir sovxoz və kolxozun əsasında bir neçə müxtəlif növlü təsərrüfatlar da yaradıla bilər; 4. İslahat prosesində təsərrüfatın rəhbərliyi və maddi-mə’sul şəxsləri islahat başa çatanadək onun maddi-texniki əmlakının saxlanılmasına və qorunmasına qanunvericilik daxilində cavabdehlik daşıyır; 5. Sosial və mühəndis infrastruktur obyektləri kollektivin razılığı ilə bələdiyyə mülkiyyətinə verilə bilər. Bu şərtlə ki, həmin obyektlərdən hamı bərabər hüquqla məqsədə uyğun surətdə istifadə edə bilsin; 6. İslahat prosesində əvvəlcədən bağlanmış müqavilə öhdəliklərini yerinə yetirmək, əsas və kənd təsərrüfatı məhsulları üzrə tapşırıqlara əməl etmək və s. məqsədlər üçün ixtisaslaşdırılmış hüquqi səlahiyyətə malik olan nəzarət qrupları yaradıla bilər. Aqrar bölmədə yeni mülkiyyət münasibətlərinin formalaşması üçün yeni müxtəlif növlü müəssisələrin yeni təşkilati-hüquqi formaları da yaradılmalıdır. Bu obyektiv zərurət ondan irəli gəlir ki, müxtəlif növlü müəssisələr yaradılmadan (müxtəlif mülkiyyətə əsaslanan) bazar infrastrukturu formalaşdırmaq və bu şəraitdə azad rəqabət mühiti yaratmaq da qeyri-mümkündür. Məhz ona görə də «Aqrar islahatın əsasları haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda göstərilir: «Sovxoz və kolxozların islahatı onların kəndli-fermer təsərrüfatlarına bölünməsini, birgə sahibkarlığa əsaslanan xüsusi mülkiyyətli kənd təsərrüfatı müəssisələrinə çevrilməsini, sovxozların bazasında dövlət kənd təsərrüfatı müəssisələrinin yaradılmasını, şəxsi yardımçı təsərrüfatların inkişafını nəzərdə tutur». Burada eyni zamanda qeyd edilir ki, dövlət kənd təsərrüfatı müəssisələri istisna olmaqla inzibati qaydada bir təsərrüfat formasının başqa bir formaya çevrilməsinə və ya ləğv edilməsinə yol verilmir. Deyilənlərdən belə qənaətə gəlmək olur ki, bazar münasibətlərinə keçid və bu şərait üçün rəqabət mühitinin yaradılması obyektiv zərurət olub, qanunauyğun bir prosesdir. Odur ki Azərbaycan Respublikasında yaradılmış konkret şəraitdən, real hüquqi bazadan is- tifadə edib, təsərrüfatçılığın müxtəlif növləri inkişaf etdirilməlidir. Proqnozlara görə çoxnövlü təsərrüfatçılığı inkişaf etdirmədən aqrar bazarın formalaşdırılması üçün rəqabət mühiti yaratmaq qeyri-mümkündür. Odur ki, kənd təsərrüfatının bazar münasibətləri şəraitinə keçirildiyi hazırkı dövrdə ölkəmizdə başqa təsərrüfat növləri kimi, elmi cəhətdən əsaslandırılmış kəndli-fermer təsər- rüfatlarının yaradılması da obyektiv zərurət olmaqla yanaşı, qanunauyğun bir pro- sesdir. Eyni zamanda kəndli-fermer təsərrüfatlarının fəaliyyətinin tənzimlənməsi 143 və onun daha da təkmilləşdirilməsi vacibdir. Çünki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində kəndli-fermer təsərrüfatları respublikada əhalinin ərzaq məhsullarına olan tə- ləbatının yaxın illərdə ödənilməsində ən güclü ehtiyat mənbəyi hesab edilir. Məhsul bolluğunun yaradılması kəndli-fermer təsərrüfatlarının inkişafı şəraitində bir sıra şərtlərin və amillərin düzgün nəzərə alınmasından asılıdır. Bunlardan ən başlıcası kəndli-fermer təsərrüfatlarının inkişaf parametrlərinin elmi əsaslarla hazırlanması və onların əsas istiqamətlərinin müəyyən edilməsidir. 144 Document Outline
Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|