Mühazirə Mövzu Maşınqayırma inkişafında elmin və texnikanın rolu. Əsas istehsal, anlayış və təriflər. Texnoloji əməliyyatların tutumu. Texnoloji sənədlər

Şəkil 9.5. Müstəvi səthlərin əsas e’mal üsullarının təsnifatı: kəsrin surətində nail olunan dəqiqlik kvaliteti, məxrəcdə isə ra, mıan ilə kələ-kötürlüyün ölçüsü göstərilmişdir.

Alətin prosesə tətbiq olunmasına görə frezləmə, bir neçə növ olur:

1. 
   silindrik frezləmə - silindrik, dairəvi və uclu frezlərin silindrik üzü ilə frezləmək (şəkil 9.6 - 1, 2 və 3);
   
   
   
   Şəkil 9.6. Frezlərin və frezləmənin növləri
   
   
   
2. 
   yanfrezləmə - yanı dişli və dairəvi frezlərin və frez başlıqlarının yan üzü ilə, habelə uclu frezlərin baş üzü ilə frezləmək (şəkil 9.6 - 4, 5, 6, 7 və 9)
   
3. 
   İkitərəfli frezləmə - dairəvi və yanı dişli frezlərin və silindrin üzləri ilə, habelə uclu frezlərin yanı və baş üzü ilə frezləmək (şəkil 9.6 - 8, 10 və 11)
   
4. 
   üçüzlü frezləmə - dairəvi frezlərin silindrin və yanüzləri ilə, uclu frezlərin silindrin və baş üzləri ilə frezləmək (şəkil 9.6 - 12 və 13)
   
5. 
   fasonlu frezləmə - fasonlu, silindrin və ya uclu frezlərlə frezləmən (şəkil 9.6 - 14 və 15).
   

Hazırda ümumiyyətlə, xüsusən nüllü istehsalda düz üzləri e’mal etmən üçün ən çox yanfrezləmə tətbiq olunur. Yanfrezləmə üçün başlıca olaraq frez başlıqlarından istifadə edilir. Frez başlığının nonstrunsiyası dişlərin çox möhnəmliyini və münəmməl itilənməsini tə’min edir, həmçinin sınmış dişlərin yenisi ilə əvəz etməyə imnan verir.
Frez başlıqlarının və yanı dişli frezlərin, silindrin frezlərə nisbətən geniş tətbiq olunmasını aşağıdanı səbəblər ilə izah etmən olar:

1. 
   bu frezlərin diametri böyün olduğuna görə, bunlar yünsən məhsuldarlıqla işləyə bilər (frez başlıqlarının diametri 90-dan 1000 mm-ə qədər olur);
   
2. 
   bunları qısa və sərt bağlamaq mümnün olur, ona görə də bunlar böyün verişlə işləyə bilir;
   

v) bu frezlərlə işlərnən, nəsmə prosesində eyni zamanda çox sayda dişlər iştiran etdiyi üçün, frezləmə sanit gedir;
q) bu frezlərlə işlərnən, maşın hissələrinin müxtəlif üzlərini eyni zamanda bir neçə frezlə e’mal etmən daha asan olur.
Yanfrezləmə üçün vertinal frez dəzgahından istifadə etmən daha əlverişli olur.
Silindrin və dairəvi frezlər isə, başlıca olaraq horizontal frez dəzgahlarında tətbiq olunur.
Frezləmə işləri üçün əksəriyyətlə standart ölçülü frezlərdən istifadə edilir. Standart üzrə hazırlanan frezlər müxtəlif ölçülü, iri və xırda dişli ola bilir. İri dişli frezlər böyük verişlə işləməyə imnan verir. Ona görə də bu frezlərdən böyük nəsmə dərinlinli və verişli kobud frezləmə üçün istifadə etmən lazımdır. Ümumiyyətlə təmiz frezləmək üçün, həmçinin bərk metalları (kobud və təmiz) frezlərkən xırda dişli frezlərdən istifadə olunmalıdır.
Son illər ərzində aparılan tədqiqat nəticəsində, frezin quruluşunu və dişlərinin həndəsəsini dəyişdirərək, frezlə- mənin məhsuldarlığını artırmaq üçün bir neçə üsul müəyyən edilmişdir. Məsələn, yanı dişli frezlərin baş plan bucağı 9 = 45° olarsa (9.7-cu a, b və v şəkilləri) frezləmə- nin məhsuldarlığı, 9 = 90° bucağı frezlərinkinə nisbətən, təqribən 50% artıq olur. tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, baş plan bucağı 8-dən 20°-yə qədər olan (yanı dişli konusvari) frezlərin məhsuldarlığı, adi frezlərin- kindən 2-8 dəfəyə qədər artıqdır. Lakin, baş plan bucağı azaldıqca, kəsmə təzyiqinin frez oxu istiqamətində artdığını nəzərə almaq lazımdır.



Şəkil 9.7. Frezləmə, dartma və basma prosesləri
a, b və v - müxtəlif baş plan bucaqlı frezlərlə yanfrezləmə;
q və d - veriş istiqamətində və əKsinə frezləmə;
s və j - dartı (2-alət; 3-mə’mul; 4-dayaq həlqəsi)
Hazırda müstəviləri yanı dişli frezlərlə (frez başlıqları ilə) frezləmək və en kəsiyi düzbucaqlı olan müxtəlif yuvaları dairəvi frezlərlə frezləmək sür’ətli frez­ləmənin ən çox mənimsənilmiş növləridir.
Bir başa frezləmə ilə işlərkən, xüsusi əhəmiyyəti olan məsələlərdən biri də, bu prosesə yarayan alətin (frezin) seçilməsidir. Alətin seçilməsi onun diametrini, dişlərinin sayını, quruluşunu və tiyəsinin həndəsəsini tə’yin etməkdən ibarətdir.
Yanfrezləmə üçün frezin diametri, frezləmənin enin­dən asılı olaran seçilir. Bir sıra tədqiqat və əməli işlərə əsasən, müəyyən edilmişdir ki, yanfrezləmə üçün frezləmənin eni frezin diametrinin 0,4-0,6 hissəsi qədər olmalıdır. Buna əsasən də, yanı dişli frezin diametrini tə’yin etmək üçün aşağıdanı formuldan istifadə etmən lazımdır:
D = (1,65 - 2,5)B,
burada D - frezin diametri;
B - frezləmənin enidir.
Frezin diametrini seçərnən, dəzgahın gücü nəzərə alınmalıdır. Gücü az olan dəzgahlarda böyün diametrli frezlə işləmən məsləhət görülmür. Frezin diametrini dəzgahın gücündən asılı olaraq tə’yin etmən üçün cədvəl 9.3-dən istifadə etmən olar.

Cədvəl 9.3

Dəzgah mühərrinin gücü (at gücü ilə)	5-6	6-8	8­ 12	12­ 15	15­ 20
Frezin diametri, mm ilə	100	150	200	250	300

Bu qayda ilə seçilmiş yan frezin dişlərinin sayı aşağıdanı ifadəni ödəməlidir: