Mühazirə Mövzu Maşınqayırma inkişafında elmin və texnikanın rolu. Əsas istehsal, anlayış və təriflər. Texnoloji əməliyyatların tutumu. Texnoloji sənədlər

şəkil 9.3. Böyük verişlə işləyən V.A.Kalesov kəsgisi
sayı (n) və veriş (S) ilə tərs proporsionaldır (i — gedişlərin sayıdır).

Sür’ətli yonarkən sərf olunan vaxt, n-nin çoxalması hesabına açalır, qüvvətli yonma çamanı isə, yonma vaxtı həm S-in, həm də n-in artması nəticəsində açalır. Ona görə də qüvvətli yonmanın məhsuldarlığı xeyli böyük olur (cədvəl 9.1).

Çoxsaylı elmi-tədqiqatlara əsasən, böyük verişli yonma üçün bərk xəlitənin müxtəlif markalarından kəsmə dərinliyinə (t-yə) görə istifadə etmək laçımdır.
Belə ki, polad materialları yonarkən, t = 0,2 - 0,5 mm üçün T30K4, t = 0,5 - 2,0 mm üçün T15K6 və t = 2 - 3 mm üçün T5K10 istifadə edilməsi daha məqsədə uyğundur.
Çuqunu yonarkən t 2 mm üçün VK2 və ya VK3, t = 2÷5 mm üçün VK6 və ya VK8 işlənməlidir.
Kəsginin əlavə ağçının uçunluğu 2,2S qədər götürülməlidir. Əlavə ağıç qısa olarsa, kəsgi yeyildikcə yonulan üçün təmiçliyi açalır.
Bu üsul ilə yonarkən verişi 5 mm-ə qədər artırmaq olar.
Bə’zi hallarda, poladı yonarkən veriş 5 mm-dən, çuqunu yonarkən 8 mm-dən yuxarı da olur.
Cədvəl 9.1




Nazik yonma birinci dəfə 1885-ci ildə almaç kəsgi ilə mis xəlitələrini yonmaq üçün tətbiq olunmuşdur.
Sonralar, almaç kəsgi ilə yonma prosesi vulkaniçasiya olunmuş reçini, eboniti və başqa qeyri-metal materialları (məsələn, elektromator kollektorlarını) yonarkən tətbiq olunmağa başlamışdır.
Metalyonma işində, bərk xəlitələrin geniş tətbiq olun­ması ilə əlaqədar olaraq, nazik yonmanı bərk xəlitəli kəsgilər vasitəsilə aparmağa başlanmışdır. Bərk xəlitəli alət­lərin nazik yonma işində tətbiq olunması nazik yonmanın tətbiq sahəsin xeyli genişləndirmiş, polada və çuquna da nazik yonmanı tətbiq etməyə imkan vermişdir. Bərk xəlitələr nazik yonma işində almaz kəsgilərlə bərabər tətbiq olunmağa başladıqdan sonra əvvəllər, “almaz yonması” adı ilə tətbiq olunan bu proses “nazik yonma” adını daşımağa başlamışdır.
Nazik yonma, dünya praktikasında avtomobil və traktor istehsalı sənayesinin böyük inkişafı ilə əlaqədar olaraq, sənaye miqyasında geniş surətdə tətbiq olunur.
Hazırda, nazik yonma qabaqcıl zavodlarda çuqundan və rəngli metallardan hazırlanmış, pis pardaxlanan, rayberlənən və dartılan maşın hissələrini e’mal etmək üçün ən çox tətbiq olunur. Bundan başqa bir çox polad hissələri də bu üsulla e’mal edirlər. Aviasiya, avtomobil və traktor sənayesində sürgüqolunun içini, pistonun üstünü və içini, mator blokunun silindrlərini və yataqlarını, dişli çarxların içini müxtəlif gövdə hissələrinin deşiklərini və bir çox başqa hissələrin daxili və xarici üzlərini təmiz e’mal etmək üçün nazik yonmadan geniş surətdə istifadə olunur. Bundan başqa nazik yonma dəzgah, kompressor, elektrik mühərrikləri sənayesində və başqa istehsalatlarda tətbiq olunur.
Nazik yonmanın xüsusiyyəti, tiyəsi çox zərif e’mal edilmiş bərk xəlitə və ya almaz kəsgi vasitəsilə kiçik kəsmə dərinliyi, çox kiçik veriş və böyük kəsmə sür’əti ilə yonmaqdan ibarətdir.
Alətin tiyəsinin zərif e’mal edilməsi və böyük kəsmə sür’əti kəsginin ağzında yığıntı əmələ gəlməyə imkan vermir. Yonulan üzdə kəsginin çox nazik izləri qalır. Ona görə də, yonulan üz hamar və parlaq alınır və yeyilməyə davamlı olur. Bundan başqa, pardaxlamada olduğu kimi, e’mal edilmiş üzün boşluqları abraziv tozları ilə dolaraq zibillənmir. Bunların hamısı çox təmiz üz əmələ gəlməsinə səbəb olur.
Nazik yonmanın verdiyi təmizlik pardaxlanmanın təmizliyindən geri qalmır, hətta bə’zən rayberləmənin və dartmanın təmizliyinə üstün gəlir. Kəsmə təzyiqinin, xüsusən onun radial mürəkkəbəsinin çox kiçik olması, divarları nazik olan və ya hər yeri eyni qalınlıqda olmayan deşiklərin içini təmiz və dəqiq e’mal etməyə imkan yaradır. Belə deşiklərin divarlarını e’mal edərkən deformasiya qorxusu olmur. kəsmə təzyiqi az olduğundan, maşın hissələrini dəzgahın üstündə zəif bərkitmək kifayət edir. Bu isə asan deformasiyaya uğrayan maşın hissələrini dəqiq e’mal etməyə, xüsusən forma dəqiqliyini asan əldə etməyə imkan verir. Nəhayət, yonqar təzyiqinin azlığı sayəsində, e’mal edilən üz qatının kristal quruluşu dəyişmir və döyənək əmələ gəlmir.
Bunlara əsasən demək olar ki, böyük kəsmə təzyiqi­nin zərərli tə’sirləri qorxusu olan hallarda, nazik yonma başqa e’mal metodlarının bir çoxlarından, xüsusən rayberləməkdən, dartmaqdan və vərdənələməkdən üstündür.
Nazik yonma ilə e’mal edilmiş üzlərin dəqiqliyi də böyüK olur. Almaz içyonması dəzgahlarında işlərkən 15­100 mm diametri üçün, ölçünün dəqiqliyi 5-8 mk-na, konusluğu və ellipisliyi isə 3 mk-na qədər olur. Rəngli metalları yonarkən dəqiqlik daha çox ola bilər.
Nazik yonma prosesində rəngli metalları e’mal etmək üçün almaz və bərk xəlitə tiyəli kəsgilərdən, qara metalları e’mal etmək üçün isə, ancaq, bərk xəlitə kəsgilərdən istifadə olunur. Bərk xəlitə kəsgilər T15K6 və T30K4 markalı xəlitələrdən hazırlanır.
Almaz kəsgilərin xüsusiyyəti bundan ibarətdir ki, çox nazik (0,002 mm) yonqar götürməyə və çox böyük sür’ətlə (3000 m/dəq qədər) işləməyə imkan verir, bərkliyi və davamlığı çox böyükdür (201-dən 400 saata qədərdir), 1600-1800°C-yə qədər temperaturda kəsmə qabiliyyətini itirmir.
İş rejimi nöqteyi-nəzərincə, adi dəzgahlarda bərk xəlitə tiyəli kəsgilər vasitəsilə təmiz yonma prosesi ilə nazik yonma prosesi arasında sərhəd tə’yin etmək çətindir. Yonqarın en kəsiyi azaldıqca və kəsmə sür’əti çoxaldıqca adi yonma yavaş-yavaş nazik yonmaya çevrilir. Prof. A.P.Sokolovskinin fikrincə 0,1 mm/dövr verişi və 100 m/dəq kəsmə sür’ətini bu e’mallar üçün təxminən sərhəd hesab etmək olar.
Rəngli metalları e’mal edərkən, kəsmə sür’ətinin üzün təmizliyi üçün ciddi bir əhəmiyyəti yoxdur. Qara me­talları e’mal edərkən təmizlik üçün kəsmə sür’ətinin alt kritik sür’ət həddi vardır. Poladı və çuqunu bu həddən aşağı sür’ətlərdə yonanda, onların üzü çox kələ-kötür alınır. Orta bərklikli polad və çuqun üçün bu hədd 160­-180 m/dəq-dir.
Kəsmə dərinliyi nazik yonmanın kobud gedişləri üçün 0,3-0,5 mm, təmiz gedişlər üçün isə 0,05-0,15 mm götü­rülür. Veriş kobud yonmalar üçün 0,1-0,18 mm/dövr, tə­miz yonmalar üçün isə 0,05-0,08 mm/dövr olmalıdır. Veriş nə qədər az olarsa, təmizlik bir o qədər çox olur (şəkil 9.4).