Mühazirə Mövzu Maşınqayırma inkişafında elmin və texnikanın rolu. Əsas istehsal, anlayış və təriflər. Texnoloji əməliyyatların tutumu. Texnoloji sənədlər

0tamp içərisində (pres vasitəsilə) sıxrşdırma;

termiK e’mal etmə;

sürtünən İ0İək hissələrə yağ yedirtmə.

Metal tozundan hazırlanma üsulu, qara metallardan ba0qa, rəngli metallara da tətbiq olunur.
Metal tozundan hazır lanmi0 hissələrin dəqiqliyi 10— 14-ci Kvalitetlər üzrə alınır. Hazırlanmi0 hissənin divarlarının qalınlığı 1—6 mm, qabarit Ölçüləri isə 250 mm-ə qədər olur.
MexaniKİ e’mal payının hesabı
Hər bir detal, məxsus olduğu esKiz əsasında hazırla­nır kİ, onun elemntlərinin Ölçüsünə və formasına görə la­zım olan pəstahın ölçüləri və forması əvvəlcədən hesab­lanaraq müəyyən edilir. BeləliKİə pəstahın hər bir ölçüsü mexaniKi e’mal üçün tələb olunan pay nəzərə alınmaqla hesablanıb qəbul edilməlidir. Daha doğrusu pəstahın ölçüsü bütün səthlər üçün elə hesablanmalıdır kİ, mexaniKi e’mal prosesində lazım olan pay səthdən götürüldüKdən sonra, esKiz üzrə verilmi0 hazır hissə yığma əməliyyatında heç bir əlavə əməliyyat tətbiq etmədəe öz yerini tutsun.
Ümumi pay e’mal payı və əməliyatlar arası paydan ibarətdir. Ümumi pay hazır hissənin ölçüsü ilə pəstahın iİKin ölçüləri arasındaKı fərqə bərabərdir:

burada — pəstahın ayrı-ayrı səthlərinin iİKin ölçüsü;
— hazır detalın uyğun səthlərinin esKiz üzrə verilmiş ölçüləridir.


— hər bir səth üçün müxtəlif əməliyyatlar nəzərə


alınmaqla hesablanmı0 ümumi paydır, mm-lə. Ümumi payın mexaniKi e’mal üçün düzgün tə’yin edilməsi iqtisadi cəhətdən həmi0ə səmərəli olmalıdır. Bu onunla əlaqədardır Ki, çox böyüK e’mal payı qeyri məhsuldar material itgisinə səbəb olur, çox gedi0İi əməliyyatlar tətbiq edilməsini tələb edir və nəticədə material itgisi yonqara çevrilir. Digər tərəfdən dəzgahların artıq işləməsi, alətlərin yeyilməsi və eleKtriK enerjisinin çox sərf edilməsinə gətirib çıxaracaqdır. Bununla əlaqədar olaraq, e’mal - prosesində elastiK deformasiyanın qiyməti böyüyür, xüsusi texnoloji tərtibatlar tələb olunur, nizamlanmış və çox alətli dəzgahlarda e’mal prosesi mürəKKəbləşir.
Əməliyyat payı - bir texnoloji əməliyyatda pəstahdan götürülən metal qatının qalınlığıdır.
Bununla əlaqədar olaraq əməliyyat paylarını və müsaidəsini tə’yin edərKən aşağıdaKı şərtlərə əməl edilmə­lidir:

1. 
   əməliyyat payı həddindən artıq götürülərsə, yonqarın qalınlığı artır və artıq metal qatının israfına yol verilir, eləcədə əməliyyat payı lazımi həddindən çox KiçiK götürülərsə, onda baha qiymətli əməliyyatlar tələb olunur;
   
2. 
   əməliyyat üçün müsaidə geniş götürülməlidir Ki, həmin əməliyyatı asan yerinə yetirməK olsun və müsaidə həddindən artıq olmalıdır Ki, növbəti əməliyyat üçün e’mal payı çoxalsın və nəticədə e’malın qiyməti azalsın.
   

Minimal əməliyyat payı müxtəlif xətaların elementlərinin cəmindən ibarətdir. Daha doğrusu
(8.2)
burada z₁ - zərərli metal qatıdır, mütləq səthdən
götürülməlidir. Bu metal qatı ibarətdir, hər bir əməliyyatdan sonra səthdə yaranmış Kələ-Kötürlüyün qiymətindən (R_{zi -1}) və zərərli metal qatının
hündürlüyündən (h_i-1) (şəKil 8.5, a); fırlanan səthlər üçün
(8.3)
birtərəfli (müstəvi) e’mal üçün
(8.4)
z₂ - forma xətasını, e’mal edilən səthlərin baza səthinə görə yerləşmə xətasını nəzərə alaraq e’mal zamanı gö­türüləcəK metal qatıdır (şəKil 8.5, b)
z₃ - pəstahın dəzgahında yerləş­məsi zamanı yaranan xətanın aradan götü­rülməsi üçün tələb olunan metal qatının qalınlığıdır.
z₂ və z₃ metal qatları pəstahın xə­tasından, onun dəz- gahda yerləşdirmə qaydasından asılı olaraq analitİK və ya eKsperiment yolu ilə tə’yin edilirlər. On­ların ölçüsü və isti­qaməti olduğundan fəzada veKtor Kimi həndəsi olaraq topla­nırlar və təqribi ola­raq aşağıdaKı Kimi hesablanırlar:


z₂ və z₃ qiyməti, iİKİn pəstahın hazırlanma üsulundan, pəstahın forma, e’mal edilən səthlərin xətasından və eləcə də dəzgahda yerləşdirmə xətasından asılı olaraq təqribi mə’lumat Kitablarından götürülür [7].
(8.9)

Nəzərdə saxlamaq lazımdır Kİ, müstəvi səthlərin e’malı zamanı hesablamadan qəbul edilən minimum e’mal payı, yonqarın minimum qiymətindən az olmamalıdır.

R_ZİA və h_i1 qiymətləri mə’lumat Kitablarından götürülür [7].
Qeyd etməK lazımdır kİ, bə’zi Kitablarda z₂-ni p ilə, z₃ isə s-la işarə edilir və eləcədə zərərli qatın qalınlığı h, T ilə işarə edilir. Göstərilən analitiK-hesabı metod, iri və Küllü istehsalda pəstahların ölçülərinin və onlar üçün e’mal paylarının hesablanması üçün qəbul edilmiş formulalardır. Ancaq fərdi və KiçiK seriyalı istehsalda pəstahların ölçülərini və tələb olunan e’mal paylarını tə’yin etməK üçün normativ cədvəllərdən istifadə etməK daha məqsədə uyğundur.
Ümumi e’mal payına tə’sir edən əsas amillərə geniş nəzər salaq:

1. 
   Pəstahı hazırlayarKən əmələ gələn zədəli qatın qalınlığı. Zədələnmiş qat qaynaq olunmuş qum qatışıqlı və ya qəlpəli qabığın, Karbonu azalmış təbəqənin, pəstahın üzündəKi Kələ-Kötürlərin, həmçinin səthi çatdaqların dərinliyinin ümumi qalınlığından ibarətdir.
   

Zədələnmiş qatın qalınlığı pəstahın hazırlanma üsulundan asılıdır. TöKmələr üçün bu qatın qalınlığı qəlib torpağının Keyfiyyətindən, qəlibi əmələ gətirmə prosesindən, modelin quruluşundan və töKülən metalın Keyfiyyətindən asılıdır. Döyülən və ştamplanan pəstahlar hazırlanarKən, bu qatın qalınlığı qızdırma dərəcəsindən, metalın ocaqda qalması vaxtından, döymənin və ya ştamplamanın başlanğıcında və axırında istiliK dərəcəsindən, metal qızdıran ocağın quruluşundan, qızdırmanın sayından və metalın xassələrindən asılıdır.
Pəstah müxtəlif üsullarla hazırlanarKən onun üzündə əmələ gələn zədələnmiş qatın qalınlığı 8.2-ci cədvəldə gös­tərilmişdir.

2.