Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

lizinqverənin qarşılaşdığı yüksək risklərə və əlavə xərclərə görə operativ lizinqdə lizinq ödəmələrinin 
dərəcəsi bir qayda olaraq maliyyə lizinqində olduğundan yüksək olur; lizinqverən öz seçimi əsasında 
əmlak əldə edir, sonra isə lıomiıı omlaka lizinq miiqavilosi əsasında ehtiyacı olan lizinqalanı tapır. 
Məhz bununla bağlı olaraq həmin lizinq sövdələşməsi bağlanan anda bazarda yüksək tələbin olduğu 
əmlakı seçmək problemi mövcud olur. Ona görə də belə məqamda lizinqverən əvvəlcədən bazarda 
mövcud olan tələb və təklifı mütləq öyrənməlidir. Bu halda səhv qərar qəbul olunması və onun 
nəticəsi olaraq zərərlərə yol verilməsi riski çox yüksək olıır.
 
Fəaliyyətdə olan müəssisə gələcək inkişaf üçün maliyyə rcsurslarının çatışmazlığı ilo qarşılaşdıqda, 
qayıdan lizinqə 
diqqət yetirməsi məqsədəuyğundıır. Mahiyyətinə görə bu, maliyyə lizinqinin bır 
formasıdır. Lizinqin bu forması adətən aşağıdakı halda istifadə edilir: 
 Miiəssisə müəyyən məbləğdə avadanlığa və digər əsas vəsaitlərə malik olur. Lakin maliyyə 
resurslarının çatışmazlığını lıiss cdir. Belə olduqda həmin müəssisə əmlakının bir hissəsini 
ıxtisaslaşmış lizinq şirkətlərinə və ya kommersiya banklarımn aid şöbələrinə satırlar. 
Sonuncular 
aldıqlan əmlakı elə həmin 
müəssisəyə lizinqə 
verirlər. Nəticədə lizinqalan müəssisə müvəqqəti olaraq 
böyük məbləğdə sərbəst pul vəsaitlərinə malik olur, həmin vəsaitləri
 
digər maliyyə problemlerinin 
helline yönəldirlar. Sonru lizinqaiana müqavilənin müddəti qurtarana kimi həmin əmlakı almaq 
imkanı verilir.
 
Təcrübədə lizinqin daxili və beynəlxalq formaları da tətbiq edilir:
 
Daxili lizinq - lizinqin bu formasmda iştirakçılar hamısı bir ölkə daxilində fəaliyyət göstərirlər.
 
Beynəlxalq lizinq - lizinqin bu formasında iştirakçılar müxtəlif ölkələrdə fəaliyyət göstərirlər.
 
Lizinq sövdələşmələrinin iqtisadi səmərəsi bu əməliyyatın düzgün təşkil olunmasından asıhdır. 
Maiiyyə lizinqində ilkin olaraq gələcəkdə lizinqalan lizinq şirkətinə və ya bankın aid şöbəsinə ərizə 
ilə müraciət edərşk gələcəkdə əməliyyat barəsində bəzi məlumatları - lizinq əmlakı haqqmda, 
potensial lizinqverən haqqında, lizinq sövdəsinin müddəti və s. onlara bildirir.
 
Lizinqverən ilkin məlumatlar əsasında lizinqverənin maliyyə vəziyyətini, ödəmələri həyata keçirmək 
və kredit qabiliyyətliliyini tohlil edir, həınin dövrdo lizinq ənılakı vasitəsilə həyata keçirilən xidmətə 
olan tələbatı qiymətləndirir, müqavilənin müddetini, ödəmələrin mütəmadiliyini, əmlakm dəyərini və 
sövdələşmənin nəticələrinə təsir edə biləcək bu kimi digər amil və şərtlər nəzərdən keçirilir. Belə 
təhlillərin nəticəsi qənaətbəxş olduqda iştirakçı tərəflər əmlakın göndərilməsi, verilməsi 
müqaviləsinin və lizinq razılaşmasmın rəsmiləşdirilməsini həyata keçirirlər. Bu sənəddə tərəflərin 
hiiquq və vəzifələri əks etdirilir.
 
Müqavilənin mühüm elementlərindən biri də lizinq ödomələridir. Müqavilə bağlanmasmda mühüm 
məsələlərdən biri də mümkün riskiərin sığorta olunmasıdır. Müqavilənin şərtlərindən, yəni tərəflərin 
razılaşmasmdan asılı olaraq bu xorclor ya lizinqverən ya da lizinqalan tərəfındən ödənir. İstənilən 
halda bu və ya digər tərofin əlavə xərcləri lizinq ödəmələri müəyyən edilərkən nəzərə alımr.
 
Lizinq ödəmələrinin səviyyəsinə bir çox amillər təsir 
edir: 
lizinq obyektinin dəyəri, onun 
amortizasiya müddəti, lizinqin tipi və müddəti, lizinq üzrə ödəmələrin qrafiki, lizinqin şərtləri,
 
əmlakın qalıq dəyəri ilə alınması mümkünlüyü, kredit resurslarının dəyəri, müəyyən edilmiş vergilərin 
səviyyəsi, əlavə dəyər vergisinin həddi, beynəlxalq lizinqdə isə əlavə olaraq gömrük rüsumları. Bütün qeyd 
olunanlar nəzərə alınmaqla son nəticədə lizinq ödəmələrinin tərkibinə aşağıdakılar daxil edilir:
 
müqavilənin fəaliyyətdə olduğu bütün dövr ərzində amortizasiya ayırmaları;
 
verilmiş kredit resurslarmn görə lizinqverenin komisyon haqları (mükafatları);
 
müqaviləyə uyğun olaraq lizinqverənin əlavə xidmətlərinə görə haqq;
 
lizinqverənin xüsusi vəsaitləri çatışmadıqda borc vəsaitlərdən istifadə etdiyinə görə kompensasiya 
ödəmələri; müqavilo ilə əmlakın alınması nəzərdə tutulduqda əmlakın doyori, oııun qalıq doyoı i iso 
pay şoklində lizinq ödəməsinə daxil edilir.'
 
Tərəflər arasında bağlanmış müqaviləyə uyğun olaraq əmlakı göndərən onu lizinqalana verir. Tərəflər arasında 
bu barədə akt tərtib olunur.
 
Lizinq əməliyyatlarmın tətbiqinə və onun genişləndirilməsinə əsaslı surətdə şərait yaradan onun iştirakçıları 
üçün müəyyən edilmiş vergi güzəştləri sistemidir. Vergi güzəştlərinin tətbiq edilməsi lizinq əməliyyatlarmın 
aparılması üçün güclü stimul yaradır.
 
Azorbaycan Respublikasmda li/.inq xidmətini heyata keçirən müəssisələr üçün dövlət tərəfındən 
müvafıq qaydada güzəştlər tətbiq olunması halı “Lizinq xidməti haqqında Azərbaycan 
Respublikasının Qanunu”nun 12-ci maddəsində öz əksini tapmışdır. Lakin ölkə ərazisində lizinq 
KitabYurdu.az 
242
 

---

xidmətinin həyata keçirilməsinin hələ ki konkret mexanizmi olmadığından bu məsələ tam 
işlənməmiş və qeyri - yetkin formadadar.
 
Avropanın bir çox ölkolorindo, o cümlədən Rusiya  Federasiyasının qanunvcriciliyində aşağıdakı 
güzəştlər nəzərdə tutulmuşdur. Lizinqverənlər maliyyə lizinqi üzrə, icra müddəti 3 ildən çox olmayan 
müqavilolər əsasında əldə etdikləri monfəət vergisindən azad olunurlar.  
Maliyyə lizinqi ilə məşğul olan və bu əməliyyatları kreditləşdirən kommersiya banklan bu 
əməliyyatlar üzrə mənfəət vergisindən, əməliyyatlar uzunmüddətli xarakter daşıdıqda isə 3 il 
müddətədək uməliyyatların nəticəsi üzrə vergidən azad olunurlar.
 
Veıgi güzəştlori sistemi tizro lizinqalanlara da müəyyən güzəştlər verilir. Onlara əmlak vergisinin 
həcmini azaltmağa (lizinq əmlakı müqavilə müddətində lizinqalanın balansınm aktivində əks 
etdirilir), lizinq ödəmələrini məhsulun, xidmətlərin, görülən işlərin maya dəyərinə aid etməyə və bu 
yolla mənfəətdən vergini azaltmağa icazə verilir.
 
Qeyd olunanlarla yanaşı lizinq əmlakını satan və ya göndərən təşkilatlar da lizinqdən səmərə alır öz 
fəaliyyətləri üçün maraq yaradırlar. Çünki lizinq nəticəsində onlar öz istehsal imkanlarınj və 
məhsulun satış bazannı genişləndirməyə nail olur, ehtiyat hissələrinin satışından əlavə gəlir 
mənbələri yaratmağa, lizinq əmlakmm buraxılış-nizamlama işləri, üzrə məsləhətlər vermək və yerinə 
yetirmək, texniki xidməti və cari təmiri yerinə yetirmək imkanları əldə edir.
 
Beynəlxalq təcrübədə lizinq əməliyyatlannm inkişaf dinamikasmı müəyyən edən amillərdən biri bu 
əməliyyatlann iştirakçılar üçün nə dərəcədə cəlbedici, vacib, zəruri olmasıdır. Buııun üçün 
aşağıdakılar nezərdən keçirilməlidir.
 
Lizinqalaniar üçün lizinq əməliyyatları uzunmüddətli baıık kreditləşməsindən fərqli olaraq müəyyən 
üstünlüklərə malikdir:
 
•
 
xüsusi, özünəməxsus vəsaitlər yayındırmamaqla əldə olunmuş əmlakın bütövlükdə 
kreditləşdirilməsi; 
bu əməliyyatlarda vergiqoyma və amortizasiya ayırmaları üzrə güzəştlərin tətbiqi;
 
•
 
avadanlıqların köhnəlməsi və digər risklərin Iizinqverənin üzərinə düşməsi; 
•
 
bank kreditləşməsi prosesindən fərqli olaraq Iizinq əməliyyatlarında daha çevik razılaşmanm 
mümkün olması; 
 
liziııq əməliyyatlarında çox cüzi cari məsrəflər hesabına daha çox avadanlıq, nəqliyyat vasitələri və digər 
əmlak əldə elmok miimkündür. Digor hailarda (məsələn, bu əmlakı aldıqda) onun üçün xeyli məbləğdə 
vəsaitlər lazım olur;
 
Ii/,iıi(| omnliyyatında, lliu iistünlüklərlə yanaşı lizinqin lizinqalanlar üçün çatışmaz cohotlori də vardır:
 
adi kreditləşmə prosesindən fərqli olaraq lizinqin daha yiiksək dəyərə malik olması;
 
inflyasiya nəticəsində lizinq ödəmələrinin artması ilə bağlı olan itkilərin çoxalması;
 
omlakın mənəvi cəhotdon köhnolmosinə 
baxmayaraq lizinq 
ödomələri həcminin müqavilə müddətinin 
sonuna 
kimi doyişməz saxlanması.
 
Lizinq əməliyyatlarınm aparılnrası banklar 
üçün 
səmərəli ııoiico veron fəaliyyət sahosidir. Bıı 
əməliyyatlar 
nəticəsində 
lıaııklar investisiyalar iiçiin yeni poliqonlar 
axtarıb tapır, 
ıı/.uıımüddotli lizinq əmoliyyatlarında 
banklar sabit gəlir monbəyi əldə edir, vergiyə cəlb olunmada güzəştlərdən istifadə edir, bunun nəticəsində 
özünün maliyyə potensialını artıra bilir. Banklarda lizinq əməliyyatlarına maraq yaradan bir sıra amillər Ibslin 
ovvolində baxılmışdır.
 
Biitiin bu qeyd olunanlarla yaııaşı yaddan çıxarmaq olmaz ki, lizinq əməliyyatları yüksək səviyyəli risklərlə 
bağhdır. Onun soviyyosi opcrativ lizinqdə dalıa da yüksəkdir. Eyni zamanda lizinq biznesin kapitaltutumlu 
formasıdır. Buna görə də lizinq şirkətləri böyük məbləğdo borc vəsaitləri cəlb etməkdə maraqlıdırlar.
 
Qeyd olunanları təhlil etdikdə bclo bir nəticəyə 
gəlmək 
olur ki, bankların lizinq əməliyyatları ilo tokcə 
bilavasitə, yəni lizinq şöbəsi və ya xüsusi idarə yaratmaqla deyil, həm 
də 
birbaşa məşğul olması da yüksək 
səmərə verir. Belə bir hal banklara lizinq şirkətlərini kreditləşdirməyə, xüsusi törəmə müəssisələri yaradaraq 
öz fəaliyyət dairəsini genişləndirməyə, lizinqin miixtəlif formalarım tətbiq etməyo, onun tətbiqi sərhədlərini 
genişlondirməyə imkan verir.
 
 
 
KitabYurdu.az 
243
 

---