Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

Banklarm menecmentində 
çatıĢmamazlıqlar
 
69
 
Ticarət Ģərtlərinin pisləĢməsi
 
69
 
Iqtisadi tənəzzül
 
55
 
Siyasi müdaxilə
 
40
 
Spekulyativ köpük»
 
24
 
Fırıldaqçılıq
 
21
 
Dövlət müəssisələrinin kreditləĢdirilməsi
 
21
 
Kapital axıııı
 
7
 
Məhkəmə sisteminin çatıĢmamazlıq ları
 
7
 
Əmənatəçilər tərəfindən depozitlərin 
banklardan fəal Ģəkildə çıxarılması
 
7
 
Mənbə: Caprio G.Cr, Klingebiel D. Bank Ġncolvency: Bad Luck, Bad Policy, or Bad Banking( 1996.)
 
•
 
Son 15 il ərzində bank böhranlarım qeydə alan 29 ölkədə ekpert mütəxəssislərin müsahibələri 
və təqdim olunan rəsnıi hesabatlar əsasm- da.
 
•
 
Müayinə olunmuĢ ölkələrin payı və həmin ölkələrin bank böhranmm inkiĢafmda bu amilin 
oynadığı əsas rol.
 
Nəticələri. Problemli banklar ilə fəaliyyət müddətində müflislik haqqmda məsələnin kardinal siirətdə 
həlli zamanı yarana bilən nəticələri nəzərə almaq lazımdır. Tarixə iri banklarm problemlərinə qarĢı 
xüsusi
 
yanaĢma üsulunun tətbiqi kimi digər daha ciddi səbəblər də məlumdur. Çünki iri banklar daha 
irimiqyaslı banklararası əlaqələrə malik olub, bazarm iĢtirakçılarma daha geniĢ xidmətlər dairəsini 
Milli sərhəddlərdən kənarda da təqdim edir, iri bankm müflisliyi və ya yoxsulluğu isə ciddi 
problemlər yaradır və daha əhəmiyyətli xarici nəticələrə malik ola bilər. Lakin potensial sistemli 
problemlər nəinki iri banklarm problemləri ilə əlaqədar olaraq yaranır. Bu problemlər həm də 
məsələn, kiçik bank bazarın konkret seqmentində xüsusi mövqe tut- duqda bir neçə kiçik banklarm 
müvəqqəti müflisliyi zamanı meydana ;ıxır. Bütün bunlar ilə yanaĢı əgər iqtisadi bazis kifayət qədər 
möhkəm- dirsə, o zaman iri bankm müflisliyi sistemli problemlərə səbəb olmaya da bilər. Bank 
sistemlərinin təkamülü potensial sistemli problemlərin həllinin mərkəzi bank tərəfindən son 
intansiyada kreditor funksiyasmın yerinə yetirilməsi vasitəsilə baĢ verdiyini təsdiq edir. Eyni 
zamanda qeyd etmək lazımdır ki, heç bir bank kifayət qədər əsasların varlığı zamanı radikal yenidən 
təĢkil prosesindən imunitetə malik olmamalıdır.
 
Maliyyə baxımmdan qeyri-sabit banklar və ya zəif bank sistemi ilə iĢ taktikası və strategiyasmm 
təyin olunması zamanı maliyyə baxımm- dan sağalmanm mahiyyətini və yerini də düzgün anlamaq 
xüsusilə va- cibdir. Məhz maliyyə baxımmdan sağalmanm xarakteristikası üçün iqti- sadi 
ədəbiyyatda və təcrübədə daha çox «sağlamlaşdırma» və «sağlam- IaĢdırılma» anlayıĢlarmdan 
istifadə olunur.
 
Ölkəmizdə banklarm maliyyə sağlamlaĢdırılması «Banklar haq- qında Azərbaycan Respublikasmm 
qanunu»na müvafıq qaydada (vııı əsil) yerinə yetirilir.
 
Belə ki, qanuna əsasən, bank aktivlərində əhəmiyyətli xüsusi çəkiyə malik olması, böyük sayda 
əmanət hesablarına xidmət göstərməsi və banklararası hesablaĢmalarda mühüm paya malik olması ilə 
əlaqədar maliyyə sabitliyinin pozulması banklararası ödəmələrdə sistem xarakterli böhrana, 
əmanətçilərin pul vəsaitlərinin kütləvi surətdə :tirilməsinə və bank sisteminə etimada ciddi təhlükə 
yaradılmasma səbəb ola biləcək ödəmə qabiliyyətini itirmiĢ və ya itirmək təhlükəsi olan bank 
barəsində dövlət vəsaitləri cəlb etməklə maliyyə sağlamlaĢdırılması tədbirləri həyata keçirilə bilər.
 
Qanunda həmçinin deyilir ki, bankm maliyyə sağlamlaĢdırılması sahəsində tədbirlər planmı Milli 
Bank hazırlayır. Planda bankm idarə olunmasmda və ya cari fəaliyyətində mövcud çatıĢmazlıqlar 
göstərilməklə, onlarm aradan qaldırılması üçün tələb olunan təshih tədbirləri, habelə bu tədbirlərin 
həyata keçirilməsinin qrafiki müəyyən olunur. Planda, həmçinin bir və ya bir neçə əməliyyat 
KitabYurdu.az 
28
 

---

nəticəsində bankm aktivlərinin və öhdəliklərinin baĢqa banka keçirilməsi imkanlarmm mövcudluğu 
və bankın səhmdarlarımn dəyəri itirilmiĢ
 
səhmlərinin dövlət vəsaiti hesabına bərpasma yol verilməməsi üçün tədbirlər göstərilir.
 
Planda Azərbaycan Respublikasmda büdcə siyasətini həyata keçirən müvafıq icra hakimiyyəti orqanı 
ilə razılaĢdırılmıĢ qaydadc bankm maliyyə sağlamlaĢdırılması üçün zəruri olan dövlət vəsaitinir 
məbləği miiəyyən olunur.
 
Bankın maliyyə sağlamlaĢdırılması haqqında Milli Bankıı Azərbaycan Respublikasmm büdcə 
siyasətini həyata keçirən müvafic icra hakimiyyəti orqam ilə razılaĢdırılmıĢ birgə təklifi müvafiq qəra 
qəbul edilməsi üçün Azərbaycan Respublikasmm müvafiq icr hakimiyyəti orqanma təqdim edilir. 
Azərbaycan Respublikasım: müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təklifə müsbət baxdıqda bankı maliyyə 
sağlamlaĢdırılması haqqmda qərar qəbul edir və müvafı tədbirlər planını təsdiq edir. Bankın maliyyə 
sağlamlaĢdırılma! tədbirləri Milli Bankm təyin etdiyi müvəqqəti inzibatçı tərəfindən təsdi edilmiĢ 
plan əsasmda həyata keçirilir. Maliyyə sağlamlaĢdırılma prosesində olan bankm aktivlərinin 
qorunması və öhdəliklərinin icra məqsədilə Milli Bankm müraciəti əsasmda bankın maliyj 
sağlamlaĢdırılması üzrə tədbirlər planma uyğun olaraq məhkəmə:
 
•
 
Bankın aktivlərinin və öhdəliklərinin tam və ya bir hissəsin; dövlət tərəfindən yaradılan və/və 
ya kapitallaĢdırılan banl köçürülməsi; 
•
 
bankın məcmu kapitalmm itirildiyi halda səhmdarlarm səhml üzərində mülkiyyət 
hüquqlarmm tam və ya qismən itirilməsi; 
•
 
bankın nizamnamə kapitalmm artırılması və Milli Bankm tək etdiyi Ģərtlərlə səhmlərin 
buraxılması haqqmda qərar qəbul edə bilər. 
Bankm aktivlərinin və öhdəliklərinin baĢqa banka köçürülm: bankm və ya onun hər hansı bir 
idarəetmə orqanmm razıhğmı təl etmir. Öhdəliklərin köçürülməsi barədə bildiriĢ kütləvi informasi 
vasitələrində dərc olunduğu günün ertəsi günü qüvvəyə min Azərbaycan Respublikasınm müvafiq 
icra hakimiyyəti orqam plar həyata keçirilməsi dövründə bankm maliyyə sağlamlaĢdırılması ü; 
tədbirlərin gözlənilən nəticə vermədiyi barədə Milli Bankm Azərbaycan Respublikasmm büdcə 
siyasətini həyata keçirən müva icra hakimiyyəti orqanmm birgə vəsatətini aldıqda, bankm malb 
sağlamlaĢdırılması tədbirlərinə xitam verilməsi haqqında qərar qəl edə bilər.
 
Xarici iqtisadi ədəbiyyatda «təkrar kapitallaşdırma» və «sağlamlaşdırma» anlayıĢları (latınca 
sanatio sözündən götürülərək tərcüməd müalicə, Ģəfa tapma deməkdir) bir qayda olaraq bir-biri ilə 
qarĢılıqlı
 
Səkildə əlaqədardırlar
1
.
 
Bankın yenidən kapitallaşdmlması bankın kifayət qədər kapitalını nəzarət orqanı tərəfindən 
miiəyyən olunmuş səviyyəyə çatdırmaq deməkdir və bu da böhrandan sonra ona qarĢı ifadə olunan 
etimadı yenidən bərpa etməyə icazə verir. ġübhəsiz olaraq, bu cür etimadm bərpa olunması üçün 
yenidən kapitallaĢdırma kifayət qədər sürətlə həyata keçirilməlidir.
 
Bank sisteminin elementi kimi çıxıĢ edən banka qarĢı münasibətdə sanksiya bankın işiniıı 
yaxşdaşdmlması pvosesi adlanır və zəruri hallarda onun təkrar təĢkili əsasmda kapitalm strukturunun 
dəyiĢilməsini və ya bank səhmlərinə dair mülkiyyət hüququnun qeyri-effektiv mülkiyyətçi- lərdən 
effektiv mülkiyyətçilərə keçməsini də buraya Ģamil etmək mümkündür. Lakin bütün bunlara 
baxmayaraq bir sağlamlaĢdırmanı təkrar kapitallaĢdırma olmadan həyata keçirmək mümkün deyildir. 
Tə- krar kapitallaĢdırma isə sağlamlaĢdırmamn məqsədi olmalıdır.
 
Müflisliyə yol verən kredit təĢkilatmm əvvəlki mülkiyyətçiləri və rəhbərləri bankm idarə 
olunmasmda yalnız o halda tətbiq olunur ki, on- lar kapitalm təminatmda Ģəxsən iĢtirak etməyi də 
daxil etməklə maliyyə sağlamlaĢdırılmasma, gəlirliyin bərpa olunmasma dair tədbirlərin daha ətraflı 
və əsaslı siyahısmı təqdim etməyə qadirdir. ġübhəsiz olaraq əgər gəlir gətirən fəaliyyətin bərpa 
olunmasma dair tədbirlər planı real, me- necment isə aktiv fəaliyyətdən kənarlaĢdırılmazsa, o zaman 
yeni inve- storlar fəaliyyətə əlavə vəsaitləri qoymaq marağmda olmayacaqlar. Ba- zarm paymın 
geniĢləndirilməsində və ya bu bankda olan səciyyəvi təc- rübədə maraqlı olan digər banklar da 
investorlar kimi çıxıĢ edə bilər. Bunun üçün onlar problemli bankın kapital payını əldə etməli və ya 
hətta otıunla birləşməlidirlər.
 
Sanksiya bankda iĢ prosesinin prudensial tədbirlərin, xüsusilə də kapitalm məbləğinə və kifayət 
miqdarda olmasma qarĢı irəli sürülən tə- ləbləri yerinə yetirməyə icazə verən səviyyəyə kimi 
yaxĢılaĢdırılmasma yönəlmiĢdir. Bu məqsədlə bankm daxilən təĢkili prosesində bütün ça- 
tıĢmamazlıqlarm aradan qaldırılması, əvvəlki rəhbərdliyin sıxıĢdırılması və ya kənarlaĢdınlması, 
KitabYurdu.az 
29
 

---