Mundarija kirish I. Bob. Irsiyat qonunlari

Komplementar ta‘sir natijasida F2 da belgilarning ajralishi

Organizmlar		Belgilar	F2 da ajralish nisbati
1	Xushbo‘y hidli no‘xat	Qizil gul : oq gul		9:7
2	Makkajo‘xori	Oq don : qizil don		9:7
3	Sichqonlar	Junning rangi		9:3:4
4	Piyoz	Oq : qizil : sariq		9:3:4
5	Qovoq	Meva shakllari		9:6:1
6	Xoldor to‘ti	Patning rangi		9:3:3:1
7	Tovuqlar	Tojning shakli		9:3:3:1
8	Ipak qurti	Pilla rangi		9:3:3:1

4 - jadval
Komplementar ta‘sirda belgilarning irsiylanishi

Belgi		Ikkita dominant gen ishtirokida paydo bo‘ladigan, belgi (A–B–)			Bitta dominant gen ishti-rokida paydo bo‘ladigan belgi (A–bb; aaB–)		Ikkita retsessiv gen ishtirokida paydo bo‘ladigan belgi
Odam	Ko‘rish		Yaqindan ko‘rishni yuqori darajasi	Yaqindan ko‘rishni o‘rta darajasi		Normal ko‘rish
Drozofila	Ko‘zning rangi		Ko‘zning qizil rangi	1. A–bb och qizil 2. aaB– jigarrang		Ko‘zning oq rangi
Ot	Junning		Kulrang	Qora		Malla

5 – jadval

II.II.1 – rasm
Masala: Xlorofill pigmentini sintezlashda arpa o‘simligida ikkita ferment qatnashadi.Ularning bo‘lmasligi pigment sintezining buzilishiga olib keladi. Har bir fermentning sintezi har xil autosomalarda joylashgan dominant (AvaB) genlar bilan ifodalanadi. Birinchi ferment sinteziga javobgar genning bo‘lmasligi o‘simliklarning oq rangda, ikkinchi ferment sinteziga javobgar genning bo‘lmasligi o‘simliklarning sariq rangda bo‘lishiga olibkeladi. Ushbu genning birgalikda bo‘lmasligi o‘simlikning oq rangini, birgalikda bo‘lishi yashil rangini ta‘minlaydi. Agar digeterozigotali arpalar o‘zaro chatishtirilsa , sariq o‘simliklarni e‘tiborga olmaganda, avloddagi duragaylarning necha foizi genotip bo‘yicha digomozigotali bo‘ladi?
Yechim: Dastlab fermentlarning genotip va fenotiplarini berilgan shart asosida yozibolamiz. Shartga ko‘ra, birinchi ferment A, ikkinch ferment B genlar bilan ifodalangan. Agar ular bo‘lmasa, kichik harflar a va b bilan yoziladi.
- Birinchi ferment sinteziga javobgar gen (A) bo‘lmasa , o‘simlik oq rangda, ya‘ni uning genotipi quyidagicha: aaBB (birinchi ferment yo‘q, ikkinchi ferment gomozigota holatda) yoki aa Bb (birinchi ferment yo‘q , ikkinchi ferment geterozigota holatda) bo‘ladi. - Ikkinchi ferment sinteziga javobgar gen (B) bo‘lmasa, o‘simlik sariq rangda, ya‘ni uning genotipi quyidagicha: AAbb (birinchi ferment bor, u gomozigota holatda, ikkinchi ferment yo‘q) yoki Aabb (birinchi ferment bor, u geterozigota holatda, ikkinchi ferment yo‘q) bo‘ladi. - Agar ferment sinteziga javobgar ikkala gen (A vaB ) lar bo‘lmasa, o‘simlik oq rangda bo‘ladi, ya‘ni uning genotipi quyidagicha : aabb (birinchi va ikkinchi ferment sinteziga javobgar genlar yo‘q).-Agar ferment sinteziga javobgar genlarning ikkalasi (Ava B) ham mavjud bo‘lsa, o‘simlik yashil rangda bo‘ladi, uning genotipi quyidagicha: AABB (digomozigota), AaBb (digeterozigota). AABb (birinchi ferment gomozigota, ikkinchi ferment geterozigota), AaBB ( birinch ferment geterozigota, ikkinchisi gomozigota) holatda bo‘ladi.
Masala shartiga ko‘ra digeterozigotali o‘simliklar o‘zaro chatishtirildi. Ularning fenotipi yashil, genotipi quyidagicha :
AaBb xAaB Har bir duragay 4 xil (AB,Ab,aB, ab) gameta hosil qiladi. Urug‘lanish jarayonida bitta organizm gametalari ikkinchi organizmning har bir gametalari bilan tasodifan uchrashishi mumkin. Buni Pennet katakchasiga gorizontal bo‘yicha bitta organizm gametalari, vertikal bo‘yicha katakchalarning chap tomoniga ikkinchi organizm gametalari yoziladi. Katakckchalarichiga esa gametalarning qo‘shilishidan hosil bo‘lgan zigotalarning genotipi yoziladi. Shu yo‘l bilan avlodda hosil bo‘lgan organizmlarni fenotip va genotip bo‘yicha hisoblab chiqish nihoyatda oson.

Gametalar X	AB	Ab	aB	Ab
AB	AABB (yashil)	AABb (yashil)	AaBB (yashil)	AaBb (yashil)
Ab	AABb (yashil)	AAbb (sariq)	AaBb (yashil)	Aabb (sariq)
aB	AaBB (yashil)	AaBb (yashil)	aaBB (oq)	aaBb (oq)
ab	AaBb (yashil)	Aabb (sariq)	aaBb (oq)	aabb (oq)

Chatishtirish natijasida avlodda 16 ta duragay hosil bo‘ldi. Ular fenotip bo‘yicha 3 ta guruhga ajratiladi: 9 ta yashil, 3 ta sariq, 4 ta oq.

Masala shartiga ko‘ra, sariq o‘simliklarni e‘tiborga olmaymiz. Duragaylarning necha foizi genotip bo‘yicha digomjzigotali ekanini toppish uchun Pennet katakchasidan ularni ajratib olamiz: AABB (yashil), aaBB (oq), aabb (oq). Digomozigotalilar soni 3 ta ekan. Agar sariq rangli o‘simliklar e‘tiborga olinmay, qolgan o‘simliklarning sonini hisoblasak, ular 13 ta deb olinadi. Ulardan 3 tasi digomozigotali bo‘lsa, foizi quyidagicha topiladi:
13 ----------- 100%
3 x ----------- 23%