Mundarija kirish I bob. O’tkazuvchi to’qimalar, O’tkazuv nay bog’lam

3- rasm. Konsentrik o’tkazuvchi bog’lamlar:
A – amfivazal bog’lam; B – amfikribral bog’lam.
1 - floema, 2 - ksilema, 3 – asosiy parenxima.



4- rasm. Gulsafsar ildizidagi radial o’tkazuvchi bog’lam

Bir o’tkazuvchi boylamlar tarkibiga hosil qiluvchi to’qima kambiy ham kiradi. U lub bilan yog’ochlik orasidan joy oladi. Bunday boylamlar ochiq boylamlar deb atalib, kambiysiz boylamlar yopiq hisoblanadi. Ochiq boylamlar ikki pallali o’simliklar uchun, yopiq boylamlar bir pallali o’simliklar uchun xosdir.

Xususiyatlari meristem. Bu yuqoridagi (apikal), yon (lateral) aloqa (intercalary) jarohat bo'lishi mumkin topish o'quv o'simlik xujayrasi to'qimalarining joylashishiga qarab. tuzilmalar, shuningdek, o'rta va boshlang'ich bo'linadi. ikkinchisi o'simlik to'qimalarining apikal turdagi o'z ichiga oladi. Ushbu tuzilmalar uzunligi madaniyati o'sishi bilan belgilanadi. yuqori pastki uyushgan o'simliklarda (Ferns, horsetails) apikal meristem zaif bildirdi farq qiladi. Ular faqat bitta birinchi, yoki asosiy hujayra bilan taqdim etiladi. Angiospermlerin va gymnosperms yilda yuqoridagi meristem juda yaxshi bildirdi. Ular o'sish konusning tashkil boshlang'ich hujayralari, bir qator bilan taqqoslanadi. Lateral tuzilmalar, odatda ikkinchi darajali hisoblanadi.
Ular tufayli, o'sish ildizlarini oshiriladi qalinligi (umuman aksiyal organlarini) borib taqaladi bo'ladi. o'simlik to'qimalarining yon tasvirini - bu phellogen va kambiy. birinchi faoliyati orqali ildizlari shakllantirish va qo'ziqorin, borib taqaladi. Bu guruhga mato translyasiyasini tegishli - lenticels. kambiy deb yon meristem, phloem elementlar hosil va tarkibiy yog'och etiladi. salbiy turmush o'simliklar davrlarida sekinlashadi yoki kambiy faoliyati to'liq to'xtatish. Intercalary meristemler, qoida tariqasida, asosiy hisoblanadi. Ular faol o'sish joylarda alohida bo'limlari saqlanadi: sopi va Internode o't barglari bazasida, masalan.
Yopiq kolloteral o’tkazuvchi nay-tola bog’lamlari
Bir pallali o’simliklar o'tkazuvchi nay-tola bog’lamlari tuzilishi о’zining tipiк xususiyatiga ega, ularda kambiy qatlami yo'q. Shunga ko ra bir pallali o'simiiklarda ikkilamchi yo'g'onlashish sodir bolmaydi. O'tkazuvchi tolalar sirt tomonida lub (floema) qatlami boiib, uning ichki qismi sodda tuziiishga ega. U faqat ikki elementdan: elaksimon naylardan - biroz yo'g'on, yumaloq nay va yoMdosh, deyarli kvadrat shakldagi biroz katta hujayralardan shakllangan naylardan iborat. Yoidosh huj ayralar, odatda, hujayra mahsuli biian to‘lib turadi. Sunday holat ulaming tirikligidan dalolat beradi. Elaksimon naylar qator boiib joylashgan, uzunchoq hujayralardan shakllanadi. Ularning orasida to'siqlar saqlanadi. Bu to'siqlarda mayda tuynuklar saqlangan va ular elakka o’xshash bo'lganligi sababli, elaksimon naylar bog'lami nomini olgan. Amaliy mashg'ulotda makkajo'xorining bo'g'in qismidan ko'ndalang kesma tayyorlaymiz, ustiga floroglutsin, HC1 va bir tomchi suv tomizib, predmet stolchasiga qo'yamiz va qoplag'ich oyna bilan yopamiz. Kichik qilib ko'rsatadigan okulyarda ko'p sonli o'tkazuvchi nay-tola bogiamlari poyadagi asosiy parenximasining biroz katta naylari orasida joylashganligi ko'rinadi. Markazda joylashgan naytola bog’lamlari to'plamidan birini belgilab olib, uni kattalashtirib ko'rsatadigan okulyarda kuzatamiz.
Nay bog'lamlari atrofi yoki uning faqat sirt tomonida reaktiv ta’sirida qizil rangga kirgan lignindan iborat qalin po'stli hujayraiar joylashganligini ko'ramiz. Bular sklerenxima. Bog’lam o'rtasidagi u bilan bir yo'nalishda ikkita elaksimon, biroz katta diametrdagi o'tkazuvchi nay bog'lamlari joylashgan bo'lib, ular orasidagi yo'g'onlashgan po'stli yog'och pareximasi va yog'och tolalari joylashgan.
Poyaning markaziga yaqin joyda bir-uchta spiral va shoxsimon, biroz kichik diametrli o'tkazuvchi naylar joylashgan. Ular orasida ancha katta hajmdagi hujayralararo bo'shliq (havo yo'li) joylashgan bo'lib, bu bo'shliq (ilk) boshlang'ich o'tkazuvchi naylar devorining buzilishi natijasida paydo bo'lgan. Ingichka nay-tola bog’lamlari va havo qatlamini mayda, po'sti yog'ochlanmagan hujayralardan iborat yog'och parenximasi o'rab turadi Naylar, yog'och tolalari va yog'och. Oshqovoq (Cucurbitapepa) ning bikollateral о‘tkazuvchi nay bog’lami. Barcha qo'ng'irboshdoshlar (Roaseae) oilasiga taalluqli o'simliklar singari makkajo‘xorida ham nay-tola bogiamlari elaksimon nay bog’lamlari va shaxmat shaklida joylashgan yo'ldosh hujayralardan iborat. Katta hujayralar elaksimon naylar bo’lib, poyaning ko‘ndalang kesimidan tayyorlangan preparatda ular bo‘sh ko‘rinadi, chunki ularning mahsuli odatda oqib ketadi. Quyuq mahsulotli maydahujayralar-yo’ldosh hujayralar mikroskopda aniq ko‘rinadi. Floemada lub parenximasi yo'q. Bu xususiyat makkajo'xori singari barcha qo‘ng‘irboshdoshlar oilasi vakillari uchun xos. O'tkazuvchi nay bog’lamlarining barcha to’qimalarida birlamchi meristema — prokambiydan shakllangan. Bir pallali o‘simliklar poyasi kesmasida ksilema yarim doira shaklida floema bo‘ylab turganligi e’tibomi jalb etadi.
Makkajo‘xori nay boglamlari poya radiusi bo‘ylab, ya’ni ksilema poya markaziga yaqin, floema esa tashqi tomonda joylashgan. Bunday tolalar kolloteral tola deb yuritiladi. Bir pallali o'simliklar nay bog'lamlarida kambiyning ikkilamchi meristema qatlami yo‘q. Shunday ekan, nay bog’lami bu o‘simliklarda yopiq, kuzatilgan kolloteral bog’lam yopiq o'tkazuvchi nay-tola bog‘lamlaridan iborat.


XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, yuksak o‘simliklar yuqori darajada fototrof oziqlanishga moslashgan bo’lib, ma’lum darajada mustahkamlangan organizmlardir. Ular barglarining yoyiq holatdaligi va poyada ma’lum bir tartibda (fillotaksis) bo‘lgan oraliqlari hosil qilib joylashishi o‘simliklarning quyosh nurlaridan samarali foydalanish imkonini beradi.
Yuksak o'simliklar ikki tomonloma oziqlanadi, ya’ni havodan barglari va tuproqdan ildizlari orqali. Mana shu holat ular novdalarining va ildizlarining muttasil uzayib turishiga olib keladi. Mana shu muttasil o‘sish tufayli yuksak o‘simliklar, faqatgina embriogenez va yoshlik davrida o‘suvchi hayvon organizmlaridan farq qiladi. Novda uchi va ildiz uchlarining o‘sishi murtakning rivojlanishi davrida shakllangan apikal meristemalar hisobiga bo’lib turadi.
Meristema to‘qimalarida doimiy ravishda yangi hujayralar hosil bo’lib turadi va bu hujayralar o‘simlikka xos xususiyat cho‘zilish tufayli o‘sadi.
Hujayraning o‘sishi yetuk hujayraning 85-95% hajmini tashkil qiluvchi markaziy vakuolaning hosil bo’lishi va polisaxarid hujayra devorining yumshashi va cho'zilishi hisobiga boMadi. Bunda harakatlantiruvchi kuch bo’lib turgor bosimi xizmat qiladi. Cho‘ziluvchi hujayra devori, sitoplazmadan doimo kelib turuvchi polisaxaridlar hisobiga doimo yangidan qurilib turadi. Novda uchlari va ildiz uchlari birinchi bo’lib yangi muhit bilan uchrashganligi tufayli bu joyda birqancha retseptor tizimlari joylashgandir.
O'simliklar ontogenezida bir necha rivojlanish bosqichlarini o'tashi ilmiy ishlarda aniqlangan. Shulardan yarovizatsiya va yorug'lik bosqichlari chuqur o'rganilgan. Yarovizatsiya bosqichini o'tish uchun urug' va maysalar yetarli harorat, namlik va havo bilan ta'minlanishi lozim. Shulardan asosiysiy harorat hisoblanadi.