MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat

Tezislər 
 
81 
ACINOHUR ÖNDAĞLIĞI VƏ ONA BĠTĠġĠK ƏRAZĠLƏRĠN 
LANDġAFTLARININ MÜASĠR EKOLOJĠ VƏZĠYYƏTĠNĠN 
QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ 
ġAHNAZ AMANOVA  
AMEA Coğrafiya Ġnstitutu 
[e-mail] 
 
Ekocoğrafi  vəziyyətin  öyrənilməsində  müxtəlif  alimlərin  rolu 
danılmazdır. Lakin ölkə daxilində ekocoğrafi vəziyyət ətraflı öyrənilməmiĢdir. 
Tədqiqat  ərazisi  daxilində  ekoloji  vəziyyəti  qiymətləndirmək  üçün  bal 
sistemindən  istifadə  etmiĢik.  Belə  ki,  hər  bir  landĢaft  növü  üzrə  bal  sistemini 
tətbiq edərək daxildə ekoloji vəziyyəti təhlil etmiĢik. Ekocoğrafi qiymətə əsasən 
ilk  dəfə  olaraq  "Acınohur  öndağlığı  və  ona  bitiĢik  ərazilırin  ekocoğrafi 
vəziyyəti" adlı 1: 100 000 miqyasında xəritə hazırlamıĢıq. Ayrı-ayrı antropogen 
modifikasiyalar  üzrə  ekocoğrafi  vəziyyəti  qiymətləndirərkən  aĢağıdakı 
düsturdan istifadə etmiĢik. 
EQ = (L
E 
: L
A
) x 100  (1) 
Qeyd:  EQ  –  antropogen  modifikasiyanın  ekocoğrafi  qiyməti  (balla);  L
E 
– 
etalon landĢaftın göstəricisi ; L
A 
– landĢaftın göstəricisi.
 
Cədvəl 1. Acınohur öndağlığı və ona bitiĢik ərazilərdə ekocoğrafi 
vəziyyətin balla qiymətləndiriliməsi. 
LandĢaft tipi 
YaĢayıĢ 
m
ən
tə
q
əl
 
ər
i (ba
ll
a)
 
Ək
in
lər
 (
b
all
a)
 
Otlaq
lar 
(bal
la)
 
B
ağlar (
b
all
a)
 
Yollar (
b
all
a)
 
Kompl
ek
s 
ek
oc
oğr
af
i 
q
iymə
t (
b
all
a)
 
Dağ yarımsəhra 
99 
81 
100 
100 
99,8 
96 
Quru çöl 
97 
69 
48 
95 
99,8 
82 
Arid  meĢə  və 
kolluq 
97 
88,8 
76,7 
97,9 
99,8 
92 
Düzən meĢələri 
82 
65 
98 
95 
99,5 
88 
 
Ayrı-ayrı modifikasiyaların ekocoğrafi qiymətlərini müəyyənləĢdirdikdən 
sonra 
aĢağıdakı 
düstura 
əsasən 
landĢaft 
tiplərinin 
kompleks 
qiymətləndirilməsini aparmıĢıq.  
LEQ = (M+Ə+O+Y): n (1) 
Qeyd:  LEQ  -  landĢaft tipinin kompleks ekocoğrafi qiyməti  (LEQ), balla;  M  – 
yaĢayıĢ  məntəqələrinin  ekocoğrafi  qiyməti;  Ə  -  əkin  sahənin  ekocoğrafi 
qiyməti; Y – yolların ekocoğrafi qiyməti; O- otlaqların ekocoğrafi qiyməti; n – 
göstəricilərin ümumi sayı. 

---

Beynəlxalq  İpək Yolu  
 
 
82 
Bu  düstura  əsasən  dağ  yarımsəhra  landĢaft  tipində  kompleks  ekocoğrafi 
qiymət  96  bal,  quru  çöllərdə  82  bal,  arid  meĢə  və  koluqlarda  92  bal,  düzən 
meĢələrində isə 88 bala bərabərdir. 
Həmçinin  ayrı  ayrı  landĢaft  növlərinin  kompleks  ekocoğrafi 
qiymətləndirilməsini aparmıĢıq. Bu göstəricilərə əsasən ekocoğrafi qiyməti 99-
100  olan  landĢaft  növlərinin  ekocoğrafi  vəziyyəti  sabit  olan  landĢaftlar,  75-99 
bal olan növləri ekocoğrafi vəziyyəti yaxĢı olan landĢaflara, ekocoğrafi qiyməti 
60-75 bal olan növləri ekocoğrafi vəziyyəti kafi olan landĢaftlara, 0-65 bal olan 
növləri  isə  ekocoğrafi  vəziyyəti  kritik  olan  landĢaftlara  klassifikasiya  etmiĢik 
(Cədvəl 1).. 
Bu  cəhətdən  bu  ekocoğrafi  vəziyyəti  sabit  olan  landĢaftların  sahəsi  255 
km (6%), ekocoğrafi vəziyyəti yaxĢı olan landĢafların sahəsi 3 830 km (86%), 
ekocoğrafi  vəziyyəti  kafi  olan  landĢaftların  sahəsi  287  km  (6%),  ekocoğrafi 
vəziyyəti kritik olan landĢaftların sahəsi 103 km-dir (2%) (ġəkil 1). 
6%
6%
2%
86%
1
2
3
4
sabit
yaxşı
kafi
kritik
 
ġəkil 1. Acınohur öndağlığı və ona bitiĢik ərazilərdə ekocoğrafi vəziyyətin 
qiymətləndirilməsi
 
Dağ  yarımsəhra  landĢaft  tipi  daxilində  ekocoğrafi  vəziyyəti  sabit  olan 
landĢaft növlərinin sahəsi 155 km (32%), yaxĢı olan landĢaft növlərinin sahəsi 
160 km (33%), kafi olan növlərin sahəsi 172 km-dir (35%) (Cədvəl 2). 
Quru  çöl  landĢaft  tipi  daxilində  ekocoğrafi  vəziyyəti  sabit  olan  landĢaft 
növlərinin  sahəsi  54 km  (2%),  yaxĢı  olan landĢaft növlərinin sahəsi  2 640 km 
(90%), kafi olan növlərin sahəsi 113 km (4%), kritiki vəziyyərtdə olan növlərin 
sahəsi isə 103 km-dir (4%) (Cədvəl 2).. 
Arid  meĢə  və  kolluq  landĢaft  tipində  ekocoğrafi  vəziyyəti  sabit  olan 
landĢaft  növlərinin  sahəsi  46  km  (15%),  yaxĢı  olan  landĢaft  növlərinin  sahəsi 
262 km-dir (85%). 
Düzən meĢə landĢaft tipi üzrə bütün növlər (726 km) ekocoğrafi cəhətdən 
yaxĢı olan landĢaftlara aiddir (Cədvəl 2).. 
LandĢaft 
tipi 
Ekoloji vəziyyəti  Sahəsi (km-
lə) 
Tip daxilində 
payı (%-lə) 
Bal 
göstəricisi 
Da
ğ 
ya
rım
sə
hr
a 
sabit 
155 
32 
99-100 
yaxĢı 
160 
33 
75-99 

---