MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
NAXÇIVANDA TEATRIN FORMALAġMASI VƏ ĠNKĠġAFINDA
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq İpək Yolu
- Açar sözlər
Tezislər 91 NAXÇIVANDA TEATRIN FORMALAġMASI VƏ ĠNKĠġAFINDA YERLĠ ZĠYALILARIN ROLU (1905-1920) ƏLĠ QƏHRƏMANOV AMEA Naxçıvan Bölməsi a.qehremanov@yahoo.com Azərbaycan teatrının ayrılmaz, zəngin ənənələrə malik, mühüm qollarından biri olan Naxçıvan teatrı maarif və mədəniyyətin mütərəqqi carçısı kimi hər cür maneələrə baxmayaraq sürətlə inkiĢaf etmiĢdir. O dövrdə teatrı maarifçilik hərəkatından ayrı düĢünmək, təsəvvür etmək mümkün deyildi. Bu mənada yerli ziyalılar xalqın mədəni səviyyəsini yüksəltmək üçün məktəb, mətbuat və teatr kimi üç mühüm sahəyə önəm verirdilər. Ziyalılar teatrı millətin aynası bildiklərindən teatr hərəkatında daha fəal iĢtirak edir, tamaĢaların hazırlanmasına hər cür yardımlar göstərir, bir çoxu da həmin tamaĢalarda aktyorluq edirdilər. Milli oyanıĢda teatrın təsir və təlqinedici gücünün böyük olduğunu bildikləri üçün teatr sənətini ideya və məfkurə silahına çevirib insanları yeni amallar uğrunda mübarizəyə səsləyir, xalqın inkiĢafı üçün maarif və mədəniyyət ocaqlarının açılmasına çalıĢır, hər vəchlə öz ideyalarına sadiq qalırdılar. Birinci rus inqilabından sonra Naxçıvanda da ədəbi qüvvələrin və teatr həvəskarlarının fəaliyyəti geniĢlənir. Həmin illərdə Ģair Əliqulu Qəmküsar (Nəcəfov), istedadlı artist, professor Rza Təhmasib, görkəmli rejissor kimi tanınmıĢ Ģəhər hakimi Böyükxan Naxçıvanski teatrın inkiĢaf etdirilməsi üçün ciddi səy göstərirdilər. Ġyirminci yüzilliyin əvvəllərindən baĢlayaraq naxçıvanlı qadınlar ilk dəfə olaraq dünyəvi təhsilə cəlb olundular. Beləliklə, burada qadınların maariflənməsinin bünövrəsi qoyuldu. Naxçıvanda mədəniyyətin, maarifin, incəsənətin çiçəklənməsinə qadınlar da böyük töhfələr vermiĢlər. Naxçıvan məktəblərində müsəlman qızlar tərəfindən keçən əsrin 10-cu illərindən baĢlayaraq tamaĢalar hazırlanıb göstərildi. O zaman qadın truppasının tamaĢası böyük ictimai əhəmiyyət kəsb edirdi. ġərq qadınının azadlığı uğrunda mübarizəsi böyük müvəffəqiyyət kimi qiymətləndirilirdi. Bu dövrdə Naxçıvan teatrının təkmilləĢməsi sahəsində də müəyyən addımlar atılmıĢdı. Naxçıvanda həqiqi səhnə tərtibatı, rəssam iĢi 1912-ci ildən özünü göstərməyə baĢladı. Ġstedadlı realist rəssam Bəhruz Kəngərli 1912-1918- ci illərdə Naxçıvan teatrında göstərilən tamaĢaların səhnə tərtibatını böyük ustalıqla iĢləmiĢ, səhnəyə lazım olan dekor və pərdələr hazırlamıĢdır. 1917-1920-ci illər Naxçıvan teatrının tarixində ən ağır və məhrumiyyətlərlə dolu bir dövr olmasına–yəni Ġngilis müdaxiləçilərinin, daĢnakların kəskin müqavimət və hücumlarına baxmayaraq ziyalılar böyük Beynəlxalq İpək Yolu 92 iradə və mətanət göstərərək teatrın Ģərəfini qorumuĢ, öz fəaliyyətlərini gah Naxçıvanda, gah da Təbrizdə davam etdirmiĢlər. Ümumiyyətlə, Naxçıvan teatrının 1920-ci ilə qədərki bu dövründə nümayiĢ etdirdiyi tamaĢalarda mövzusundan və janrından, təsvir etdiyi dövrdən asılı olmayaraq həmiĢə dövrün aktual problemlərinə toxunmuĢ, dünya klassiklərinin hesabına da repertuarını zənginləĢdirmiĢdir. Açar sözlər: Naxçıvan teatrı, incəsənət, ziyalı, dramaturgiya, repertuar. MƏHƏMMƏD ƏLĠ NAXÇIVANĠNĠN TƏLƏBƏSĠNƏ VERDĠYĠ ĠCAZƏNAMƏ ZƏKĠYYƏ ƏBĠLOVA AMEA Əlyazmalar Ġnstitutu abilovazakiya@rambler.ru Hər bir dövrdə olduğu kimi, XIX-XX əsrlərdə də Azərbaycanın alim və mütəfəkkirləri ümümdünya mədəniyyəti xəzinəsinə öz qiymətli töhfələrini ver- miĢlər. Çoxu ilk təhsilini vətəndə aldıqdan sonra elm dalınca Təbriz, Nəcəf, Ġstanbul, Buxara və s. kimi ən məĢhur elm mərkəzlərinə yollanan həmin dövr din xadimləri mükəmməl təhsil aldıqdan sonra bir qismi vətənə qayıdıb islamın daha da intiĢar tapması, islam əxlaqının tərbiyə edilməsi və əqidəsinin möhkəmləndirilməsi üçün islami dəyərləri tədris edən elm ocaqlarında müdərrislik edirdilər. Digər bir qismi isə ya dünyanın müxtəlif ölkələrinə üz tutur, ya da təhsil aldıqları ölkədə qalıb islam dininin inkiĢafında özünəməxsus izlər qoyan müvəffəqiyyətlər qazanırdılar. Belə Ģəxsiyyətlərdən biri də Molla Məhəmməd Əli bin Hacı Xudad Naxçıvani Nəcəfi Ğərvidir. 1852-ci ildə mömin bir ailədə dünyaya göz açan Məhəmməd Əli Naxçıvani ilk təhsilini vətəndə aldıqdan sonra bir müddət Təbrizdə, 1869-cu ildən isə Əhli-beyt elminin mərkəzi Nəcəfül-ƏĢrəfdə Fazil Ġrəvani, Mirzə Məhəmməd ġərəbyani, ġeyx Məhəmməd, Hüseyn Kazimi, Mühəqqiq RəĢti kimi tanınmıĢ alimlərdən bəhrələnmiĢdir. ―Reyhanətül- ədəb‖də alimin haqqında yazılır: ‖Molla Məhəmməd Əli bin Hacı Xudad Naxçıvani Nəcəfi imamiyyə alimlərindəndir. Fiqh, üsul və hədis alimi olmuĢdur. Risalələrində SeyyidüĢ-Ģühədaya dərin hörmət ifadə etmiĢdir‖. Molla Məhəmməd Naxçıvani ―Ġctiməül-umur van- nəhi‖, ―Əl-Ġctimaül-mənqul‖, ―Dəatül-Huseyniyyə‖, ―HaĢiyətü-rəsail və məkasib ġeyx Murtuza Ənsari‖ və s. kimi əsərlərin müəllifidir. Naxçıvaninin bir sıra tələbələri olmuĢdur ki, onlardan biri də haqqında yüksək fikirlər söylədiyi Axund hacı Ağamirzə Əbdülkərim ağa Badkubidir (1867-1961). Əbdülkərim ağa Nəcəfdə təhsil alarkən bu görkəmli alimdən miras məsələlərini öyrənmiĢdir. Naxçıvani Badkubiyə verdiyi icazənamədə yerin-göyün hakimi Allah-Təalaya, Onun Rəsuluna (s) Ģükürdən sonra yazır: ―ġükür və səna olsun Ġmam Zamana. Allah onunla görüĢ gününü yaxınlaĢdırsın. Əmmə bə’d, böyük Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|