MüNDƏRĠcat beynəlxalq münasġBƏTLƏr və ĠQTĠsadġyyat
Yüklə 2,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Açar sözlər
- Beynəlxalq İpək Yolu
- Açar sözlər : Əylis, ġah Abbas, məscid, hamam, ipək, ticarət, daĢ, memarlıq NAXÇIVANDA KĠTABXANALARIN TARĠXĠ AYPARA BEHBUDOVA
Tezislər 101 daha görürük. Əkinçilik, heyvandarlıq, arıçılıq, dulusçuluq adət-ənənələrimizə aid olan sözlərin arxasında böyük bir mədəniyyət dayanır. Naxçıvan və ġərqi Anadolunun dialekt və Ģivələrindən topladığımız termin səciyəli sözlərin tarixi-müqayisəli metodla tədqiqi bir daha göstərir ki, qədim dil elementləri ən çox bu bölgədə qorunub saxlanılmıĢdır. Bəllidir ki, Ģivələr dilin qədim dövrlərinə aid mövcud faktları qoruyub saxlayan ən etibarlı mənbədir. Odur ki, Ģivə sözlərinin tarixi-müqayisəli araĢdırılması, onu əmələ gətirən modellərin müəyyənləĢdirilməsi, Ģivə sözlərinin formalaĢmasını izləmək bir çox baĢqa problemlərin həllinə də kömək edə bilər. Açar sözlər: Naxçıvan, anadolu, dialekt, Ģivə ƏYLĠSDƏ QƏDĠM TÜRK MƏDƏNĠYYƏTĠ NĠZAMĠ MURADOĞLU (MƏMMƏDOV) AMEA Folklor Ġnstitutu nizamimurad@gmail.com Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Əylis kəndi Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunda, Araz çayının Ģimalında, Ordubad Ģəhərinin qərb hissəsində, 7 (yeddi) kilometrlik bir məsafədə yerləĢir. Əylis kəndi orta əsrlərdən baĢlayaraq böyük inkiĢaf yolu keçmiĢ, sənətkarlıq və sənayenin yüksəliĢi ilə Ģəhər səviyyəsinə gəlib çatmıĢdır. Xüsusilə Əylisdə ipəkçiliyin yüksək inkiĢafı digər sahələrin-toxuculuq və ipək ticarətlərinin yaranmasını da sitimullaĢdırmıĢdı. XVI-XVII əsrlərdə Əylisdə bir çox ipək sexləri, manufakturalar yaranmıĢ, əhalinin pul gəlirləri artmıĢ və beləliklə də kəndin ictimai-sosial həyatında köklü dəyiĢikliklər baĢ vermiĢdi. Əylisdə aparılan adadlıq iĢləri, küçələrin daĢla döĢənməsi, ikimərtəbəli binaların salınması, kəhrizlər sisteminin yaradılması, o zamankı hakimiyyətin- Ģahlıq üsul-idarəsinin diqqətini cəlb etmiĢ, bu məkanın təbii relyefinin gözəlliyi I ġah Abbasın xoĢuna gəlmiĢ, Ģahın xəzinəsindən ayrılan vəsaitlə nadir mədəniyyət abidələrindən olan ġah Abbas məscidi, hamamı, kəhrizi, mədrəsəsi kompleksinin tikintisi planlaĢdırılmıĢdır. Beləliklə, Əylisin tarixi abidələri sırasına ġah Abbasın adını daĢıyan adidələr kompleksi də əlavə olunmuĢdur. Hazırda həmin abidələr kompleksi Əylis kəndinin mərkəzi ġah Abbas meydanında öz həyatını sürməkdədir. ġah Abbas meydanından 3 (üç) istiqamətdə yol ayrılır. ġərqə gedən yolun baĢlanğıcında Xanlar həyətinə açılan darvaza ilk növbədə diqqəti cəlb edir. Məqalədə Əylisdə mövcud olan digər abidələr ilə birlikdə ġah Abbas məscidi və hamamı haqqında ətraflı məlumat vermək nəzərdə tutulur. Belə ki, hazırda bu abidələrdən olan məscid sovet dövründə dağılb sökülsə də, respublikamız ikinci dəfə müstəqilliyini qazanandan sonra yerli əhalinin daxili Beynəlxalq İpək Yolu 102 imkanları ilə təmir edilib camatın istifadəsinə verilmiĢdir. Təbii ki, burada elmi bərpadan söz demək olmaz. Amma məscidin dağılıb sıradan çıxmasının qarĢısının alınmasında bu iĢin müəyyən önəm daĢıdığını da qeyd etməliyik. Hamama gəlincə deməliyik ki, bu hamam üç gümbəzli olub nadir abidələrdəndir. Bu hamamın oxĢarı Naxçıvan Ģəhərində elmi bərpadan sonra mədəniyyət nümunəsi kimi qorunan Ġsmayıl xan hamamıdır. Təqribən 600 kvadratmetrlik Əylis hamamını Ordubad və Naxçıvan Ģəh ərində olan üçgünbəzli hamam binalarından fərqləndirən cəhəti onun bu ərazidə yerləĢən abidələr kompleksinin tərkib hissəsi olmasındadır. Açar sözlər: Əylis, ġah Abbas, məscid, hamam, ipək, ticarət, daĢ, memarlıq NAXÇIVANDA KĠTABXANALARIN TARĠXĠ AYPARA BEHBUDOVA Naxçıvan Dövlət Universiteti behbudova_a@mail.ru Hər bir xalqın mədəni inkiĢafında kitab və kitabxanalar böyük rol oynadığı kimi, Azərbaycan xalqının da tərəqqi və inkiĢafında kitabxanalar mühüm rolu vardır. Qədim tarixə və zəngin mədəniyyətə malik olan Naxçıvan Azərbaycan maarifçilik hərəkatına və kitab mədəniyyətinin inkiĢafına mühüm töhfələr vermiĢdir. XIX əsrin birinci yarısından etibarən Naxçıvanda kitabxanalar təĢkil edilməyə baĢlamıĢdır. 1837-ci ildə Naxçıvan Ģəhərində açılmıĢ ―Rus-tatar‖ məktəbi yanında 844 nüsxə kitab fonduna malik olan kitabxana yaradılmıĢdır. Naxçıvanda ilk kitabxana yaradıcısı Eynalı bəy Sultanov olmuĢdur. Onun Ģəxsi kitabxanası olmuĢ və Naxçıvan ziyalılarının əksəriyyəti bu kitabxanadan istifadə etmiĢlər. 1881-1883-cü illərdə Naxçıvanda ―Müsəlman incəsənət və dram cəmiyyəti‖ yaranır. Bu cəmiyyətin üzvü E.Sultanovun təĢəbbüsü ilə cəmiyyətin kitabxanası təĢkil olunur. Bu kitabxanada böyük Azərbaycan yazıçısı, mütəfəkkiri M.F.Axundovun, rus klassik yazıçılarının əsərləri olmuĢdur. Naxçıvanda ən zəngin kitabxanalardan biri də görkəmli ədəbiyyatĢünas Əziz ġərifin atası MəĢədi Qurbanəli ġərifovun kitabxanası olmuĢdur. Onun kitabxanasına Bağçasarayda və Kazan Ģəhərində nəĢr olunan kitablar gəlirdi. XX əsrin əvvəllərində Naxçıvanda Hacımehdi Bağırov, Heydər Məmmədov, Bəhruz Kəngərli, Əmirovların və baĢqa ziyalıların Ģəxsi kitabxanaları olmuĢdur. Bu kitabxanalardan geniĢ xalq kütləsi istifadə etmiĢdir. 1905-ci ildə Naxçıvanda ―Müsəlman maarif incəsənət cəmiyyəti‖ tərəfindən rəsmi kitabxana açılıb. 1915-1916-cı illərdə Ģəxsi kitabxanaların ayrı-ayrı ziyalılar tərəfindən yaradılması daha da artır. Bu illərdə Musayevlərin, ġahbazağa Kəngərli, ġahbaz Kələntərov, Rza Təhmasibin, Həsən Səfərlinin Yüklə 2,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|