MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12.4. İqtisadi tərbiyənin yolları
- Sual və taşırıqlar.
-
iqtisadiyyatın müxtəlif subyektlərini ixtisaslaşdırır, differensial yanaşma əsasında görülən işlərin səmərəliliyini və operativliyini yüksəldir. -
12.4. İqtisadi tərbiyənin yolları İqtisadi tərbiyənin ümumtəhsil məktəblərində əsasən iki yolla həyata keçirilməsi mümkün sayılır. Birincisi, fənlərin tədrisi yolu ilə. İkincisi dərsdənkənar tədbirlər yolu ilə. Ümumtəhsil məktəblərində bütün fənlərin tədrisində şagirdlərin iqtisadi tərbiyəsini inkişaf etdirmək üçün geniş imkanlar vardır. Yəni istər humanitar, istər dəqiq, istərsə də təbiət elmlərilə bağlı olan fənlərin tədrisində şagirdlərə hər cür iqtisadi biliklər vermək mümkündür. Bunun üçün ibtidai siniflərdən başlayaraq şagirdlərə iqtisadi bikilərin verilməsinə məqsədyönlü, planlı və mütəşəkkil yanaşmaq lazım gəlir. İbtidai siniflərdə “Oxu”, “Ətraf aləmlə tanışlıq”, “Riyaziyyat ” və “Əmək” dərslərində şagirdlərə hər cür iqtisadi biliklər vermək mümkündür. Yuxarı siniflərdə isə tarix, coğrafiya, iqtisadi coğrafiya, fizika, riyaziyyat və informatika ilə bağlı müvafiq biliklərin verilməsi zamanı şagirdlərdə hərtərəfli iqtisadi tərbiyə elementləri aşılamaq olar. Dərsdənkənar tədbirlərdə iqtisadiyyatla, əməklə, işgüzarlıqla, halallıqla, sahibkarlıqla, bazaar iqtisadiyyatı ilə bağlı keçirilən tədbirlərdə şagirsdlərin iqtisadi tərbiyəsinin formalaşdınimasma nail olmaq olar.
1.
İqtisadi tərbiyə anlayışının mahiyyətini aydınlaşdırın? 2.
Ümumtəhsil məktəblərində iqtisadi tərbiyə hansı yollarla həyata keçrilir? 3.
aşılamaq olarmı? Bəs dərsdənkənar tədbirlərdə? 4.
Sahibkarlıq deyəndə nə başa düşülür? Bəs, biznes fəaliyyəti? 5.
Biznes plan haqqında nə deyə bilərsiniz? 6.
İqtisadi tərbiyə barədə praktik nümunələr söyləyin. 563 XIII Fəsil. Hüquq tarbiyəsi 13.1. Hüquq anlayışının və hüquq tərbiyəsinin mahiyyəti Hüquq tərbiyəsi bir anlayış olaraq elmi-pedaqoji ədəbiyyatda XX əsrin 70-ci illərində daxil olmuşdur. O vaxta qədər elmi-pedaqoji ədəbiyyatda hüquq tərbiyəsi mənəvi tərbiyənin əsas komponentlərindən biri kimi təqdim olunmuş və mənəvi norma kimi izah olunmuşdur. XX əsrin 70-ci illərindən başlayaraq rus dilində çap olunan ənənəvi “Pedaqogika” adlı dərslik və dərs vəsaitlərində hüquq tərbiyəsi müstəqil olaraq tərbiyənin tərkib hissələrindən biri kimi təqdim olunmuşdur. Məhz ondan sonra Azərbaycan pedaqoji ədəbiyyatında hüquq tərbiyəsi termini işlənməyə başlamışdır. “Hüquq” sözünün etimoloji mənası ədəbiyyatda ərəb sözü kimi təqdim olunmuşdur. Araşdırılan elmi, ədəbi, bədii ədəbiyyat nümunələrinin əksəriyyətində “hüquq” sözü “haqq” sözü kimi mənalandırılmış və ərəb mənşəli söz kimi təqdim edilmişdir. Lakin araşdırılan ədəbiyyatların bəzilərində “Haqq” sözünün türk mənşəli söz olmasını sübut edən faktlara da rast gəlmək mümkündür. XI əsrin elmi mənbələrindən biri olan və görkəmli türk alimi Mahmud Kaşğari tərəfindən qələmə alman “Divani Lüğat-it-Türk” adlı əsərin türk alimi Besim Atalay tərəfindən tərcümə olunan variantında “Haqq” sözü “Hakk” şəklində işlənmişdir. (Bax. “Divani Lüğat-it-Türk” tərcüməsi 4 cilddə, Ankara, 1998) Mahmud Kaşğari “Hakk” sözünü “Allah” mənasında vermişdir. Kitabda verilən “Hakkuk” sözü isə “Allahın ədaləti” şəklində işlənmişdir. Haqqı, ədaləti özündə ehtiva edən bu söz “Türk ləhcələri sözlüyü” adlı kitabda da izah edilmişdir. “Hak” şəklində işlədilən bu sözün Türkiyə türkcəsilə yanaşı Azərbaycan, Başkurd, Kazak, Kirğız, özbək. Tatar, Türkmən, Uyğur və Rus dillərindəki qarşılıqlı mənaları da verilmişdir. Türkiyə türkcəsində “Hak” (Tanrı), azəricə “Haqq”, başkurtca “Allah Tağala”, kazax dilində “Alla”, kırğızca “Ala” (Alda), özbəkcə “Huda”, “Allah”, “Hak”, tatarca “Allah Tağala”, türkməncə “Hak”, “Huday”, “Tanrı”, 564 uyğurca “Alla”, “Allahi taala” mənalarını verən bu sözlərin amonimi kimi “Hak” sözünün ikinci məna çaları verilir. Türkiyə türcəsində “Hak” (Sahir olunan hak, hukuk), azəricə “Hüquq”, başkurtca “Hak, hokuk, nığız”, kazaxca “Haki, aki, hukuk”, kırğızca “ukuk aki”, özbəkcə “Hukuk, hak”, tatarca “Hak, hukuk, nığız”, türkməncə “Hak, hukuk”, uyğurca “Hok, adalat, toğrilik” kimi təqdim olunan bu sözün türk mənşəli olmasına heç bir şübhə qalmır. Nəzərə almalıyıq ki. Mahmud Kaşğari adı çəkilən lüğəti ərəblərə türkcə öyrətmək üçün tərtib etmiş və bu lüğətə 10 min türk sözü daxil etmişdir. Ərəb ölkələrində geniş yayailmış bu lüğətdən bəhrələnən ərəblərin yüz
illər boyu 10 min türk sözünün
bir qismini özününküləşdirərək istifadə etmələri də bir həqiqətdir. Belə olan təqdirdə təkcə “hukuk” sözü ilə yanaşı digər türk sözlərinin də ərəbləşməsi ehtimal olunur. Adı çəkilən lüğətdə türk sözü kimi
təqdim olunan “hukuk” sözü (Bax. “Karşılaşdınlmalı Türk lehceleri sözlüyü” Kultur Bakanlığı, 1991, Ankara, səh. 300-301) dilimizdə “hüquq” şəklində işlədilən bu sözün əsas mənası haqqın, ədalətin müdafiəsi kimi başa düşülür. Ensiklopedik nəşrlərdə hüquq-dövlət tərəfindən müəyyənləşdirilmiş, yaxud sanksiyalaşdınimış ümumi-məcburi davranış qaydalarının (normalarının) məcmusu kimi şərh olunur. (Bax. ASE. ASE-nin Baş Redaksiyası, 1987, səh.273) Dövlət tərəfindən müəyyənləşdirilən hüquq normaları Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında konkret maddələrlə təsbit olunmuşdur. Hüquq normaları məhz konstitusiyada təsbit olunan maddələrlə tənzim olunur. Əsas Qanuna görə Azərbaycan Respublikasında yaşayan hər bir kəs sərbəst yaşamaq, işləmək, təhsil almaq, mənzilə-əmlaka sahib olmaq, istirahət etmək, dövlətin Ali Orqanına seçmək, öz şərəf və ləyaqətini qorumaq və s. kimi hüquqlara malikdir. Bütün bunlar bu və ya digər maddələrlə konstitusiyamızda öz əksini tapmışdır. Deməli, hüquq normaları dövlət tərəfindən müəyyənləşdirilir və tənzimlənir. Hər bir vətəndaş isə bu hüquq normalarını bilməli, onlara hörmətlə yanaşmalı, onlara əməl etməyi birmənalı olaraq dərk etməlidir.
Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|