MüNDƏRİcat giriş. Birinci bölmə: pedaqoji elmin nəZƏRİ-metodoloji
Yüklə 3,23 Mb. Pdf görüntüsü
|
uğramış torpaqlar, qurumuş çaylar, çirklənmiş sular, natəmiz küçələr və sair barədə onlara məlumat vermək, gözəl təbiətin hansı yollarla bu hala düşdüyünü onlara ətraflı şəkildə izah etmək vacibdir. Yalnız bu yolla ətraf mühitin saflaşdırılması uğrunda əsl vətəndaş tərbiyə etmək mümkündür. Ekoloji tərbiyə ilə bağlı məktəbdə həyata keçirilən işlər həm təlim prosesində, həm də dərsdənkənar təsdbirlərdə məqsədyönlü, planlı və mütəşəkkil olaraq həyata keçirilməlidir. Təlim prosesində ətraf mühitin qorunması, ona şüurlu münasibətin bəslənilməsi ayrı-ayrı fənlərin tədrisində mümkün hesab edilir. Bu fənlər içərisində ibtidai siniflərdə “Ana dili”, “Oxu”, “Təbiətşünaslığın əsasları”, “Musiqi”, “Təsviri sənət”, yuxarı siniflərdə isə “Ədəbiyyat”, “Biologiya”, “Coğrafiya”, “Kimya”, “Fizika”, “Astronomiya” fənlərinin imkanları daha böyükdür. Ədəbiyyat dərslərində həm folklor materiallarından, həm klassik yazarların əsərlərindəki, həm digər nəzm, nəsr, dram əsərlərində ekoloji tərbiyə ilə bağlı xalq hikmətləri, bədii təsvirlər, ideyalar, müddəalar, məsləhətlər və tövsiyələr şagirdləri ətraf mühitin saflaşmasına qayğı göstərməyə səsləyir və onların ekoloji dünyagörüşünü formalaşdırır. Təlim prosesində atmosfer (azot qazı, oksigen, saf hava təbəqəsi və s.) biosfer (meşələr, ağaclar, çiçəklər, yaşıllıqlar, quşlar, heyvanlar, həşəratlar və s.) hidrosfer (bulaqlar, şəlalalər, çaylar, göllər, arxlar, su kanalları, su hövzələri, dənizlər, okeanlar və s) və litosfer (yeraltı sərvətlər) haqqında söhbətlər zamanı ətraf mühitə normal münasibətin formalaşdırılması, yaşıllıqlara, ağaclara, çiçəklərə, quşlara və təbiətin digər gözəlliklərinə məhəbbət bəslənməsi təbiət gözəlliklərinə ziyan- verən amillərə qarşı mübarizə aparmaq kimi keyfiyyətlərin üzə çıxarılması şagirdlərin ekoloji tərbiyəsini inkişaf etdirir. Dərsdənkənar tədbirlərdə o cümlədən gecələrdə, görüşlərdə, dəyirmi masalarda, maraq kurslarında, şagird konfranslarında ekoloji tərbiyə ilə bağlı aparılan söhbətlər, irəli sürülən elmi ideyalar, dəyərli məsləhətlər, söylənilən mülahizələr, verilən tövsiyələr şagirdlərin ekoloji dünyagörüşlərini formalaşdırır. 550 Sual və taşırıqlar. 1.
Ekoloji tərbiyənin bir anlayış olaraq etimoloji mənasını və mahiyyətinni aydınlaşdıra bilərsinizmi? 2.
hansılardır? 3.
Ətraf mühitin qorunmasına münasibətiniz necədir? 4.
Təlim prosesində şagirdlərin ekoloji tərbiyəsi necə formalaşdırılır? Bəs, dərsdənkənar tədbirlərdə? 5.
6.
Ekoloji bəlalar və biganəlikdən danışın. 7.
Ekoloji bəlalardan xilas olmaq barədə təkliflər hazırlayın. 551 XII Fəsil. İqtisadi tərbiyə 12.1. İqtisadi tərbiyənin mahiyyəti İqtisadi tərbiyə sözünün birinci “iqtisadi” tərəfi “iqtisad” sözündən yaranmışdır. Mənşəyinə görə ərəb sözü olan “iqtisad” sözü üç məna çalarma malikdir. Birinci mənası “qənaət”, ikinci mənası təsərrüfatı idarəetmə, üçüncü mənası isə cəmiyyətin təsərrüfatçı quruluşu (Bax Ərəb və fars sözləri lüğəti, Bakı, “Yazıçı”, 1983, səh. 233) Göstərilən məna çalarlarmm hamısı dilimizdə işlənməkdədir. Bu sözün rus dilində qarşılığı “ekonomika” adlanır. XX əsrin birinci yarısına qədər bu söz dilimizdə ümumişlək söz kimi işlənmək hüququ qazanmağa yaxıq olsa da, sonda yalnız tərcümə variantı kimi seçilmişdir. O vaxtlar “ekonomiya”, “ekonom etmək”, “ekonomçu”, “ekonomçuluq” kimi düzəltmə sözlər işlənsə də, “ekonomika” sözü qeyd etdiyimiz formalardan biri kimi dilimizin söz leksikonuna düşə bilməmiş və orfoqrafiya lüğətində yer ala bilməmişdir. Yalnız bu söz kökündən düzələn bir neçə söz düzəltmə söz kimi son orfoqrafiya lüğətində özünə yer almışlar. Onlardan biri “ekonomist”, biri “ekonomizm”, biri “ekonometriya”, biri isə “ekonometrika”dır. “Ekonomist” sözü dilimizə iqtisadçı kimi tərcümə olunsa da dövlət və qeyri dövlət müəssisəsində “ekonomist” ştatı şəklində qalmaqdadır. Həmin ştatda çalışanlar səmərələşdirici iqtisadçı kimi çalışmaqla yanaşı qənaət əldə etmək üçün səmərələşdirici təkliflər vermək funksiyası daşıyırlar. Bundan başqa “İqtisadiyyat” termini də vardır. İqtisadiyyat isə aşağıdakı mənalarda işlənilir. 1.
İstehasal münasibətlərinin məcmusu, cəmiyyətin iqtisadi bazisi, istehsal münasibətlərinin məcmusu cəmiyyətin iqtisadi quruluşunu, real bazisi təşkil edir. Hüquqi və siyasi üstqurum bu bazis üzərində yüksəlir və müəyyən ictimai şüur formaları bu bazisə uyğun olur. İqtisadiyyat bütün digər ictimai münasibətlərin əsasını təşkil edir və cəmiyyətin inkişafında həlledici rol oynayır. 2.
ölkənin x.t. kimi təkcə mövcud istehsal üsulunun xarakterik 552 xüsusiyyətlərini deyil, habelə ayrıca götürülmüş ölkənin fərqləndirici xüsusiyyətlərini də əks etdirir. İqtisadiyyat maddi istehsal sahələrini, sənaye, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat, ticarət və s. qeyri-istehsal sahəsini əhatə edir. 3.
cəmiyyətin iqtisadi quruluşunun obyektiv qanunauyğunluqlarını öyrənir, xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrinədəki prosesləri, hadisələri nəzəri təhlil edir, həyat nemətlərinin istehsalı və bölgüsü sahəsində təcrübi tövsiyyələr işləyib hazırlayır. (Bax. ASE, ASE-ni Baş Redaksiyası, IV cild, Bakı, 1980, səh 379) Bütün bunlar isə onu deməyə əsas verir ki, zümrəsindən asılı olmayaraq, cəmiyyətin hər bir üzvü iqtisadiyyatı, iqtisadi münasibətləri, istehsal münasibətlərini bilmədən bu proseslərdə iştirak etmədən yaşaya bilməz. Məktəbli də gələcəkdə cəmiyyətin fəal bir üzvü olacağı təqdirdə bütün bunları bilməli və bu proseslərdə iştirak etməlidir. Məhz ona görə də bugünkü məktəbliyə və tələbəyə iqtisadi biliklərin verilməsi onların iqtisadi tərbiyəsinin formalaşdırılması üçün çox zəruridir. Bu hələ məsələnin birinci tərəfidir. Məsələnin ikinci tərəfi ondan ibarətdir ki, müstəqillik qazandığımız indiki şəraitdə cəmiyyətin hər bir üzvünün iqtisadi tərbiyə məsələlərinin həllində iştirak etmələri vacibdir. Çünki Sovet İttifaqı dövründə bütün iqtisadi münasibətləri Nazirlər Soveti , Dövlət Plan Komitəsi, nazirliklər, idarələr və s. bu kimi dövlət qurumları həll edirdi. Müstəqillik dövrünün yeni iqtisadi münasibətlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Əgər istehsalı da, ixracı da, idxalı da bazar münasibətləri tənzimləyir. Bu gün xalq təsərrüfatının ayrı-ayrı sahələrində, istehsal və ya qeyri istehsal sektorunda, çalışanlar birmənalı olaraq iqtisadi münasibətləri qura bilirsə və bu münasibətlərin bütün tələblərinə uyğun olaraq öz fəaliyyətlərini qura bilirsə iqtisadi tərəqqiyə nail ola bilirlər. Bu mənada iqtisadi sistemlərin yaranması, inkişafı, formalaşması, təkmilləşməsi və təşəkkülü prosesində iştirak etməkdə və bu prosesdən baş çıxarmaq işində məktəblilərə kömək etmək baxımından iqtisadi tərbiyənin nəzəri əsaslarının işlənilməsinə zəruri ehtiyac vardır.
Yüklə 3,23 Mb. Dostları ilə paylaş:
|