Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 4. Toxunulmazlıq hüququ
Törədilmiş cinayətlərə görə məhkəmənin hökmü ilə iki cür azadlıqdan məhrum etmə cəzası tətbiq edilir: mü- yəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etmə və ömürlük azadlıqdan məhrum etmə. Ömürlük azadlıqdan məhrumetmə qadınlara, 18 yaşı tamam olmamış şəxslərə, hökm çıxarılana qədər 65 yaşa çatmış kişilərə tətbiq edilmir. § 4. Toxunulmazlıq hüququ Vətəndaşların şəxsiyyətinin, mənzilinin toxunulmazlığı və təhlükəsiz yaşamaq hüquqları daha geniş anlayışların müxtəlif akspektlərini əhatə edir. Toxunulmazlıq fərdin bir canlı kimi fəaliyyət göstərməsi üçün vacibdir. Təhlükəsiz yaşamaq da mahiyyətcə toxunulmazlıqdır. Təhlükəsiz yaşamanın məzmunu qanunla lazım olan hallarda şəxsin toxunulmazlığının daha ciddi şəkildə və aktiv dövlət müdaxiləsi ilə təmin edilməsini bildirir. Toxunulmazlıq, ümumiyyətlə, subyektin və ona aid olan xüsusiyyətlərin elə vəziyyətini ifadə edir ki, bu zaman onun fəaliyyəti üçün kənar müdaxilə istisna olunur və fərd normal fəaliyyət göstərə bilir. Müasir həyatda elm və texnikanın inkişafı nəticəsində toxunulmazlığın əhəmiyyəti xüsusilə artmışdır. Bir vaxtlar öz obyektiv xüsusiyyətlərinə görə toxunulmaz hesab olunan bir çox məsələlər bu gün artıq insan üçün idarə olunan obyektə çevrilir (məsələn, insanın təhtəlşüur hərəkəti, yuxu prosesi). Nəticədə fərdin normal fəaliyyəti üçün ciddi və hissolunmaz təhlükə yaranır. Bu gün artıq informasiya və psixoloji təsir kütləvi təsir etməyə imkan verən vasitələrə çevrilir və silah kimi istifadə olunmaq keyfiyyəti qazanır. Nəticədə isə nəinki ayrı-ayrı fərdlərin, hətta bütöv bir cəmiyyətin mövcudluğu üçün təhlükə
yaranır. Konstitusiya cəmiyyətin toxunulmazlığının fərdin — 155 — toxunulmazlığından keçdiyini nəzərə alaraq, insanların toxunulmazlıq hüququnu həyatın hər bir sahəsində təmin etməyə çalışır. Toxunulmazlıq fərdin inkişafı üçün səmərəli şəraitin yaradılmasını nəzərdə tutur. Şəxsi toxunulmazlıq geniş anlayışdır və sadəcə, bir fərdin fiziki cəhətdən toxunulmazlığını ehtiva etmir. Mənzil toxunulmazlığı da əslində şəxsi toxunulmazlığın bir hissəsidir. Mənzil hüququndan fərqli olaraq, mənzil toxunulmazlığı hüququ sosial-mədəni hüquq və azadlıqlara deyil, şəxsi hüquq və azadlıqlara aiddir. Buna səbəb odur ki, mənzil hüququ maddi, sosial-iqtisadi kateqoriya - mənzillə bağlıdır. Mənzil toxunulmazlığı isə konkret mənzillə bağlı olsa da, daha geniş bir anlayışın - toxunulmazlığın tərkib hissəsini təşkil edir. Mənzil hüququnun təmin olunması üçün digər sosial-iqtisadi hüquq və azadlıqlarda olduğu kimi dövlətin aktiv təminedici fəaliyyəti tələb olunursa, mənzil toxunulmazlığının təmin olunması daha çox dövlətin qanunla qoyduğu hədlərə riayət etməsi ilə bağlıdır. Bundan başqa, şəxsin yaşadığı yer necə olmasından və adlanmasmdan asılı olmayaraq, toxunulmazlıq hüququna malikdir. Mənzil hüququ isə birbaşa onun toxunulmazlığı ilə bağlı deyil və sadəcə, mənzilə və ya yaşayış sahəsinə malik olmaqla artıq bu hüququnu realizə edir. Şəxsi toxunulmazlıq fərdin həyatının hər bir sahəsinə aiddir. Buraya fiziki cəhətdən toxunulmazlıq, əxlaqi-mənəvi həyatın toxunulmazlığı və psixi toxunulmazlıq aiddir. Fərdin toxunulmazlığı, əslində Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 32-ci, 33-cü maddələrində deyil, həm də qismən 31-ci maddəsində (təhlükəsiz yaşmaq hüququ) və 46-cı maddəsində (şərəf və ləyaqətin müdafiəsi hüququ) əks olunur. — 156 — Toxunulmazlıq şəxsin razılığı olmadan ona məxsus olan hər hansı bir şeylə bağlı müəyyən fəaliyyətin həyata keçirilməsini istisna edir. Toxunulmazlığın fərd üçün əhəmiyyəti onda əks olunur ki, o, fərdin inkişafına şərait yaradır və ona bir şəxsiyyət kimi müstəqilliyi təmin edir. Fiziki toxunulmazlıq fərdin cisminin və bioloji tamlığının toxunulmazlığını bildirir. İnsan üçün toxunulmazlıq hətta formal hüquq normalarından kənarda belə, onun məşğuliyyətindən asılı olmayaraq böyük əhəmiyyətə malikdir. Bu xüsusilə də fiziki və əxlaqi-mənəvi toxunulmazlığa aiddir. Psixoloji təcrübələr vasitəsilə sübut edilmişdir ki, insan öz bədənindən 10-20 sm-ə qədər kənar məsafəni (bütün bədən boyu) bilavasitə öz məkanı kimi mühafizə edir və yaxın ünsiyyətdə olmayan adamların bu məsafənin hüdudlarına müdaxilə etməsini narahatlıqla qarşılayır. Məhz buna görədir ki, insanlar bir-biri ilə ünsiyyətdə olarkən, aralarındakı münasibətdən asılı olaraq, bilavasitə məkanla şərtlənən müəyyən məsafə saxlayırlar. Toxunulmazlıq hüququ, tam yəqinliklə deyə bilərik ki, hətta insan psixikası ilə şərtlənir. Fiziki toxunulmazlıq cinayət hüququnda çoxsaylı normalar vasitəsilə qorunur (adam öldürməyə görə məsuliyyət, bədənə xəsarət yetirməyə görə məsuliyyət, təhqirə görə məsuliyyət və s.). Məhz fiziki toxunulmazlıq hüququna görə istintaqda fiziki təzyiq metodlarının istifadəsinə icazə verilmir. Tibb sahəsi müəyyən spesifikliyə malik olduğundan, burada toxunulmazlıq xüsusi qaydalar nəzərə alınmaqla qorunur. Tibbdə istənilən əməliyyata və ya şəxsin bədəninə tibbi məqsədlərlə müdaxiləyə yalnız həmin şəxsin razılığı ilə yol verilir. Fiziki toxunulmazlığa müdaxilə etmək lazım gəldikdə, bu barədə və onun ehtimal olunan — 157 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|