Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
malik bir canlı kimi onların mövcudluğunu cəmiyyətdə hiss etdirəcək heç nə yox idi. Odur ki, insanın azadlıq hüququ onun bir canlı, əlahiddə sosial varlıq kimi mövcudluğunu şərtləndirən və həm şəxsə, həm də ətrafdakılara bunu dərk etmək, duymaq imkanı verən bir vasitə kimi böyük əhəmiyyətə malikdir. Azadlıq hüququnun sosial dəyəri təkcə bununla bitmir. İnsan öz istədiyi kimi hərəkət etmək və öz arzuladığı kimi yaşamaq imkanı əldə etdikdə həyat onun üçün daha dərin məna kəsb etmiş olur. Azadlıq hüququ fərdin öz həyatına məna verməsinə imkan verən (öz istədiyi kimi yaşamaq hesabına) əsas vasitədir. Odur ki, azadlıq hər bir kəs üçün həddindən artıq qiymətlidir və adətən, azadlıqda olan insan artıq daim alışdığı azadlığının qiymətini dərhal dərk etmirsə də, ondan məhrum edildikdə, azadlığın nə dərəcədə əhəmiyyətə malik olmasını dərk etmiş, duymuş olur. Elə buna görə də azadlıqdan məhrum etmə cəzası cinayət cəzaları sırasında daha ağın (bəzi cinayətlərə görə ən ağın) sayılır, insanı öz iradəsi əsasında sərbəst hərəkət etmək imkanından məhrum edir və deməli, onun bir canlı, şüurlu fərd kimi özünürealizə imkanını ciddi şəkildə məhdudlaşdmr, şəxsin öz istədiyi kimi, öz düşüncəsinə görə mənalı yaşamaq imkanını əlindən alır. Azadlıqdan məhrumetmə eəzasma məhkum edilmişlər barəsində işlədilən «həbsxanada, qazamatda çürüyür» ifadəsi də buradan gəlir. Bu ifadə insanın diri-diri öz iradəsi əsasında sərbəst davranmaqdan, yaşamaqdan məhrum edilməsinin ölümə bərabər tutulmasına görə formalaşmışdır. Bütün bunlara görə də azadlıq hüququ yaşamaq hüququ qədər vacib və insan üçün əhəmiyyətli hüquqlardan biridir. Azadlıq nisbidir. Mütləq azadlıq başqalarının azadlığına toxunduğu (başqalarının mənafeyi ziddinə olsa belə,
sədilə lazım gəldikdə onların olduğu yerin müəyyən edilməsidir. Qeydiyyatın olmaması vətəndaşların hüquqlarının məhdudlaşdırılması əsası kimi çıxış edə bilməz. Azadlıq hüququ fərdin yalnız öz ölkəsi daxilində sərbəst yerdəyişməsini deyil, həm də öz ölkəsindən getmək və gəlmək hüququnu da nəzərdə tutur. Prinsipeə şəxsin yalnız ölkə ərazisində yerdəyişmə hüququnun olması onun istədiyi yerə köçmək və ya ölkəsinə qayıtmaq hüququnun məhdudlaşdırılmasıdır. «Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt»m 12-ci maddəsinə görə, hər bir şəxs olduğu ölkəni,
0 cümlədən öz ölkəsini maneəsiz tərk edə bilər. Yalnız əsaslar olduqda, şəxsin müəyyən müddətə ölkədən kənara getmək hüququ məhdudlaşdırıla bilər (məsələn, əgər şəxs müəyyən dövlət sirrinə malikdirsə). Qeyd etmək lazımdır ki, şəxsin ölkə ərazisindən kənara getməsi onun hər hansı bir hüququnda əsaslı dəyişiklik yaratmır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 28-ci maddəsinin II hissəsində şəxsin azadlıq hüququnun hansı hallarda məhdudlaşdırılmasmm ən vacib əsaslarından söhbət gedir. Göstərilir ki, azadlıq hüququ yalnız tutulma, həb- səalma və ya azadlıqdan məhumetmə yolu ilə məhdudlaşdırıla bilər. Bu halda da məhkəmə müvafiq tədbirlərin qanuniliyinə nəzarət hüququna malikdir (orqanların öz səlahiyyətlərindən sui-istifadə etməməsi üçün). Tutma və həbsəalma qətimkan tədbirləridir və istintaqın gedişində, inzibati işlər üzrə icraatda tətbiq edilir. Qətimkan tədbirlərinin məqsədi fəaliyyətin səmərəliyini təmin etməkdir. Azadlıqdan məhrumetmə cəza tədbiridir və məhkəmənin hökmü ilə barəsində ittiham hökmü çıxarılmış şəxsə tətbiq edilir. Tutma iki növdə olur: inzibati qaydada tutma və cinayət prosessual qaydada tutma. İnzibati qaydada tut
— 153 — ma fiziki şəxsin azadlığının qısa müddətə məhdudlaşdınl- masıdır. O, müstəsna hallarda inzibati iş üzrə icraat tələb etdikdə həyata keçirilir və bir qayda olaraq, 3 saatdan artıq ola bilməz. Sərhədboyu rejimin pozulması ilə bağlı işlərdə tutma 24 saatadək müddətə və ya xəta törədənin şəxsiyyətini müəyyən etməyə imkan verən sənədlər ol- madıqda, hakimin qərarı ilə üç günədək həyata keçirilə bilər, (bax: Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsi, 339-cu maddə). Cinayət-prosessual qaydada tutulan şəxs, əgər cinayət işi başlanması haqqında 24 saat ərzində qərar qəbul olunmazsa, dərhal azad olunmalıdır. Belə qərar qəbul olunsa da, şəxsin saxlanması 48 saatdan artıq davam edə bilməz. Tutulmuş şəxsə tutulduğu andan 48 saat keçənə qədər ittiham elan edilməli və o, məhkəməyə gətirilməli, məhkəmə işi təxirə salmadan baxmalı və onun haqqında həbs qətimkan tədbirinin seçilməsi və ya azad edilməsi haqqında qərar çıxarmalıdır. Həbsəalma yalnız cinayət prosessual hüquqda istifadə olunan qətimkan tədbiridir. Həbsdə saxlama əsasları olduqda, şəxs 2 ay müddətinədək, xüsusilə ağır və ya ağır cinayət törətməsinə görə isə 3 ay müddətinədək həbsdə saxlana bilər. Şəxsin azadlıq hüququnu qismən olsa belə digər qətimkan tədbirləri də məhdudlaşdırır (məcburi gətirilmə, ev dustaqlığı, başqa yerə getməmək barədə iltiz- tam və s.). Konstitusiyada bunlardan yalnız ən əsasları əks olunur. Həbsin bir başqa növü inzibati qaydada həbs etmədir. Lakin inzibati həbs qətimkan tədbiri deyil, azadlıqdan məhrumetmənin bir növ ekvivalenti olan tənbeh tədbiridir. İnzibati qaydada həbs müddəti 15 gündür və o, hamilə qadınlara, 18 yaşa çatmayan şəxslərə, 1-ci və 2-ci qrup əlillərə, 60 yaşma çatmış qadınlara, 65 yaşma çatmış kişilərə tətbiq olunmur.
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|