Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İNSAN VƏ VƏTƏNDAŞIN HÜQUQ VƏ AZADLIQLARI
V
B O L M Ə İNSAN VƏ VƏTƏNDAŞIN HÜQUQ VƏ AZADLIQLARI I f ə s i l ŞƏXSİ HÜQUQ VƏ AZADLIQLAR § 1. Yaşamaq hüququ Yaşamaq hüququ hər bir insanın ən ümdə təbii hüququdur. Digər bütün hüquq və azadlıqlar məhz yaşamaq hüququndan sonra gəlir. Yaşamaq hüququ insanın mövcudluğu ilə birbaşa bağlıdır və onu insana heç kəs vermir. Fərd doğulduğu andan onun yaşamaq hüququ əmələ gəlir və ömrünün sonuna qədər də bu hüquq ayrılmaz olaraq onunla qalır. Yaşamaq hüququ şəxsin öz fiziki və bioloji fərdi mövcudluğu üçün heç bir məhdudiyyət qoyulmadan fəaliyyət göstərməsini, insanın bir sosial varlıq kimi müxtəlif maddi və mənəvi nemətlərdən bəhrələnməsini ifadə edir. Bu hüquq, sadəeə, insanın doğulması faktı ilə ortaya çıxır. Hər hansı psixobioloji çatışmazlığa malik olub-olmamasından, habelə şəxsi-mənəvi keyfiyyətlərindən asılı olmadan hər bir şəxs yaşamaq hüququna malikdir. Müasir dövrdə dövlətlərin üzərinə həm də fərdin layiqli həyat səviyyəsini təmin etmək, yəni yaşamaq hüququnu müəyyən optimal səviyyəyə qaldırmaq tələbi də qoyulmuşdur, lakin bu heç də o demək deyildir ki, sadəcə fərdin həyatının toxunulmazlığını təmin etməklə dövlətin vəzifəsi bitmiş hesab edilir. Dövlət həm də fərdin layiqli yaşayış səviyyəsi qayğısına qalmalıdır. İnsanın bir eanlı varlıq kimi mövcudluğu anı artıq yaşamaq hüququnun əmələ gəlməsi üçün əsasdır. Lakin yaşamaq hüququnun nə zaman əmələ gəl — 139 — məsi ilə bağlı praktikada və nəzəriyyədə müxtəlif fikirlər səsləndirilir. Məlum olduğu kimi, insan hələ ana bətnində olanda müəyyən mərhələni keçdikdən sonra canlı hesab olunur. Real həyatda isə hələ canlı kimi doğulmamış, mövcud olmayan uşağın hüquq subyektliyi məsələsi bir qədər mürəkkəbdir. Qərb ölkələrində, o cümlədən ABŞ- də müxtəlif dini cərəyanlar tərəfindən abort edilməsinə qarşı təbliğat aparılır ki, bu cür dini cərəyanların fikrincə, insan hələ ana bətnində olarkən artıq yaşamaq hüququna malikdir və hamiləliyin süni üsullarla yarımçıq kəsilməsi başqasını həyatdan məhrum etməkdir, yəni abort qanunsuz əməldir və qadağan olunmalıdır. Hələ doğulmamış şəxsin hüquq subyekti hesab olunması və yaşamaq hüququna malik olması bəzi dövlətlərdə konstitusiya səviyyəsində həll olunur (məsələn, Slovakiya). ABŞ-nin bir sıra ştatlarında abort qadağandır. 1973-cü ildə ABŞ Ali Məhkəməsinin qərarına görə, hamiləliyin birinci üç ayı ərzində abort məsələsi həkim və qadın tərəfindən müstəqil həll edilməlidir, dördüncü aydan başlayaraq dövlət ananın sağlamlığı ilə bağlı özü göstəriş müəyyən edə bilər, yeddinci aydan başlayaraq (dölün artıq canlı kimi formalaşdığı vaxt) abortun ananın sağlamlığına xələl gətirəcəyi təsdiq olunarsa, ştat abortu qadağan edə bilər. İnsanın yaşamaq hüququnun nə zaman bitməsi məsələsi də praktik nöqteyi-nəzərdən böyük əhəmiyyətə malikdir. Qeyd etmək lazımdır ki, yaşamaq hüququ hər hansı bir hüquqi faktdan asılı olmadan mövcud olduğuna görə (təbii və ayrılmaz hüquq kimi) onun bitməsi həmişə, bir qayda olaraq, ölüm faktı ilə baş verir. Ancaq ölümün özü ilə bağlı da hüquqda müəyyən məsələlər vardır (məsələn, transplantasiya məsələləri). Bunlardan birincisi ölüm faktının hansı anda əmələ gəlməsidir. Belə qəbul olunur ki,
beyinin tam fəaliyyətdən düşdüyü an artıq ölüm faktı kimi qəbul oluna bilər. Lakin bəzən beyin fəaliyyətdən düşəndə belə, insan orqanizmində zəif də olsa digər orqanlar öz funksiyalanm yerinə yetirə bilir. Bu zaman həkimin süni həyat təmin edən orqanları xəstədən ayırması einayət tərkibi yaradan əməl kimi baxıla bilməz, çünki ölüm faktı, sadəcə, beyinin fəaliyyətdən düşməsi ilə artıq hüquqi fakt yaranmış olur.
Şəxsin özünün könüllü olaraq həyatdan getməsi imkanının olub-olmaması məsələsi də yaşamaq hüququ üçün əhəmiyyətə malikdir (evtanaziya hüququ). Hal-hazırda ev- tanaziya hüququn ən aktual problemlərindən biridir. Evtanaziya sağalmaq imkanı olmayan xəstənin öz arzusu ilə həyatdan getməsini nəzərdə tutur. Artıq bir sıra ölkələrdə evtanaziya leqallaşdırılmışdır (Hollandiya, Avstraliyanın bəzi şatatları). ABŞ və Böyük Britaniyada isə evtanaziya ilə bağlı bir neçə məhkəmə prosesi olmuşdur. Evtanaziya- nm tərəfdarlan öz fikirlərini belə əsaslandırırlar ki, sağalacağına ümid olmayan şəxsin artıq əzab çəkməsinə şərait yaratmaq lazım deyildir və ona özü istədiyi təqdirdə həyatdan getmək imkanı verilməlidir. Əks fikrin tərəfdarları isə fikirlərini belə əsaslandırırlar ki, həyat insanın özü tərəfindən yaradılmayıb və insan özü ondan imtina edə bilməz. Bundan başqa, evtanaziyanm leqallaşdırılması ondan sui-istifadə hallarını artıra bilər və ölümcül xəstənin qaldığı müddət ərzində müalicə üsulunun tapılması da istisna olunmur. Evtanaziya məsələsinə münasibət Azərbaycanda 1997- ci il iyunun 26-da qəbul olunmuş «Əhalinin sağlamlığının qorunması haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda bildirilmişdir. Bu Qanunun 38-ci maddəsi ilə evta- naziyaya anlayış verilməklə yanaşı, belə tibbi əməliyyat — 141 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|