Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
nəlxalq müdafiə vasitələri beynəlxalq məhkəmə və kva- ziməhkəmə (qeyri-məhkəmə) orqanları vasitəsilə həyata keçirilir. Burada bəzən tərəflər arasında barışdırma proseduru tətbiq olunur. Bu qaydada, həmçinin dövlətlərarası mübahisələr də həll olunur. Bütün müdafiə sisteminin əsası Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 71-ci maddəsində müəyyən edilir. Bundan əlavə, Konstitusiyada hüquq kimi bəyan olunmuş bir sıra təminatlar da vardır. Bu hüquqlar (təminat-hüquqlar) bütün müdafiə sisteminin özəyini, onun bazasını təşkil edir və fərdin müdafiə mexanizmləri çərçivəsində davranışını müəyyənləşdirir. Eyni zamanda bu hüquqlar dövlət orqanları üçün də müəyyən vəzifələr yaradır. Konstitusiyanın 71-ci maddəsində məhdudlaşdırmanm əsasları, məhdudlaşdırılması qeyri-mümkün hüquqlar, hüququn tətbiqi fəaliyyətində normaların təfsiri ilə bağlı göstərişlər əks olunur. Bu normanın analizindən insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi mexanizminin qurulduğu əsas prinsipləri müəyyən etmək olar: 1)
İnsan hüquq və azadlıqlarının üstünlüyü (prioriteti). Bu prinsip onu bildirir ki, dövlət orqanlarının fəaliyyətində başlıca məsələ insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi olmalıdır. Hər bir məsələnin həlli zamanı hüquq və azadlıqlara toxunma ehtimalı nəzərə alınmalı və dövlət orqanı vətəndaşın hüququnun toxunulmazlığını maksimum təmin etməlidir. 2)
Müdafiə vasitələrinin alternativliyi vətəndaşlara hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin bir yox, bir neçə vasitəsinin olmasını nəzərdə tutur. Alternativlik, sadəcə, bir neçə müdafiə vasitəsinin olmasını tələb etmir. Bu ilkin şərtdir (müdafiə vasitələrinin çoxsaylılığı və dəfələrlə müdafiə imkanı) və o olmadan müdafiə vasitələrinin al- — 133 — temativliyi məsələsi, ümumiyyətlə, qoyula bilməz. Alternativ müdafiə onu ifadə edir ki, şəxs eyni bir hüququnu bir neçə vasitə ilə qoruya bilər. Yəni bir hüququ şəxs hər hansı bir vasitə ilə qoruyursa, sonradan bu vasitə onu təmin etmədiyi təqdirdə həmin hüququn qorunması üçün başqa vasitədən istifadə edə bilər. Məsələn, əgər şəxs hüququnu pozan şəxsdən icra hakimiyyəti orqanına şikayət edərsə və bu zaman icra hakimiyyəti orqanının gəldiyi nəticə onu qane etməzsə, şəxs bir vasitə kimi prosessual müdafiə vasitəsindən istifadə edə bilər. 3)
müdafiə vasitəsi müəyyən məqsədlə qurulur və istənilən hüququ istənilən müdafiə vasitəsilə müdafiə etmək qeyri-mümkündür. Qanunvericilik baş vermiş pozuntunun əhəmiyyəti, baş verdiyi sahə və s. məsələlər nəzərə alınmaqla müdafiə vasitələrinin müdafiəsinə imkan verir. Məsələn, şəxsin etdiyi cinayətdən əsas müdafiə vasitəsi (üsulu) prosessual üsuldur. Burada icra hakimiyyətinin rolu ikinci dərəcəlidir. Əgər az əhəmiyyətli pozuntudursa, hüququn qorunması həm də icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən həyata keçirilə bilər (məsələn, yetkinlik yaşma çatmayanların işləri üzrə komissiyalar və ya hüququ pozan şəxsin daha yuxarı vəzifəli şəxs tərəfindən vəzifədən çıxaniması və pozulmuş hüququn bərpası üçün müəyyən tədbirlərin görülməsi). Yaxud əgər qanun vətəndaşların hüquqlarını məhdudlaşdırırsa, bu məsələ ancaq konstitusiya icraatı qaydasında həll edilir. 4)
vasitələrinin məqsədəmüvafıqliyi şəxsin öz hüquqlarını müdafiə edərkən sərbəst olmasını inkar etmir. Bu sərbəstlik, sadəcə, fərdin müdafiə vasitələrini seçərkən nisbətən müstəqil olmasını deyil, həm də seçdiyi müdafiə vasitəsi — 134 — daxilində qanunun yol verdiyi həddə sərbəst davranması imkanını ifadə edir. Yəni şəxsin öz hüququnu müdafiə etməsi üçün qanun ona nəinki bir proses çərçivəsində davranışda müxtəlif imkanlar verir (daha yuxan məhkəməyə şikayət etmək hüququ, sübut təqdim etmək hüququ və s.), həm də şəxsə öz hüquqlarını, əsas olduğu təqdirdə, birbaşa müdafiə etmək imkanı verilməlidir (zəruri müdafiə, son zərurət və s.). 5)
Müdafiənin yüksələn xətt üzrə inkişafı (həyata keçirilməsi və ya müdafiə vasitələrində rasional ardıeılhq). Bütün növ müdafiə tədbirləri bir-biri ilə sıx əlaqədədir. Lakin bu
0 demək deyildir ki, onlar reallıqda istənilən şəkildə tətbiq olunur və bu zaman ardıeılhq gözlənilmir. Nəzərə alınmalıdır ki, bir müdafiə vasitəsi digərinə nisbətən daha geniş imkanlara malikdir, lakin nisbətən baha başa gəlir və operativlik tələb olunan zaman o qədər də yaramır (prosessual müdafiə vasitələri). Əksinə, digər müdafiə vasitələri az imkana malik olsa da, operativlik baxımından özünü doğruldur və hüquq müdafiəsinin səmərəliliyinin zamandan asılılığı olduqda, özünü xüsusilə doğruldur. Buna görə hüquq və azadlıqların təminatları mexanizmində qanunvericilik konkret müdafiə
sisteminin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq
onların bir-birinə münasibətini müəyyən edir. Bir proses kimi müdafiə mexanizmlərini ardıcıllıqla nəzərdən keçirsək, belə bir halı müşahidə etmək olar: subyekt ilkin müdafiə vasitəsinə nisbətən daha sonra seçdiyi və ya onun üçün tətbiq olunan müdafiə vasitəsində daha geniş imkanlara malik olur. Şəxs ikinci müdafiə sistemində birinciyə nisbətən daha geniş imkana malik olur və müdafiənin nəticəsi də fərqlənir. Bu bir növ müdafiə sistemlərinin qanunauyğunluğudur: hər bir sonrakı müdafiə vasitəsi özündən əvvəl gələn və
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|