Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
digər tərəflə - hüququ müdafiə edənlə inzibati münasibətdə olur, iyerarxiya qaydasında ona tabe olur. Vətəndaş bir icra hakimiyyətinin işçisinin hərəkətindən onun çalışdığı orqana şikayət edərsə, bu halda dövlət qulluqçusu ilə onun işinə baxan (şikayət edilən) orqan arasında tabeçilik münasibəti olur.
Məhkəmənin prosessual müdafiə vasitələri hüquq pozuntusu ilə birbaşa əlaqədədir və bir çox başqa amillərdən asılı olaraq fərqli növlərə ayrılır. Konstitusiyanın 125-ci maddəsinin III hissəsinə görə, «məhkəmə hakimiyyəti Konstitusiya, mülki və cinayət məhkəmə icraatı vasitəsilə və qanunla nəzərdə tutulmuş digər vasitələr ilə həyata keçirilir». Göründüyü kimi, Azərbaycan Respublikasında məhkəmə hakimiyyəti əsasən üç növ icraatla həyata keçirilir. Bunlardan birincisi Konstitusiya icraatıdır ki, bu icraat «Konstitusiya Məhkəməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası qanunu ilə müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir. İkincisi mülki icraatdır. Bu icraatın apaniması, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Mülki - Prosessual Məcəlləsi vasitəsi ilə tənzimlənir. Bu icraatda həmçinin digər müvafiq normativ hüquqi aktlar da tətbiq edilir. Üçüncüsü isə cinayət mühakimə icraatıdır. Bu icraat da, bir qayda olaraq, Azərbaycan Respublikasının Cinayət - Prosessual Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş prosessual normalar çərçivəsində həyata keçirilir. Cinayət prosesində dövlət ittihamçısı, müstəntiq olur, mülki prosesdə isə bu subyektlər yoxdur. Konstitusiya icraatında isə dövlət orqanları və qeyri-dövlət orqanlan iştirak edir. Burada iştirak edən tərəflər öz mənafelərinin müdafiəsi üçün geniş imkanlara malikdir. Onlar sübut təqdim edə, onlann tədqiqində iştirak edə, hüquqi yardım ala bilərlər. İştirakçılann məhkəmədə çıxış etmək, öz fıkirləri-
ni bildirmək və s. hüquqları vardır. Məhkəmə müdafiəsi bir sistem olmaq etibarilə bəzi ölkələrdə polisistem kimi çıxış edir. Yəni hər kateqoriyaya aid işlər üçün və ya fərqli növ hüquq pozuntuları və s. amillərdən asılı olaraq, fərqli məhkəmələr yaradılır. Belə ki, Almaniyada əmək məhkəmələri, maliyyə məhkəmələri, inzibati məhkəmələr və s. mövcuddur. Azərbaycan Respublikasında ümumi yurisdiksiyalı birinci instansiya rayon (şəhər) məhkəmələrilə yanaşı, ağır cinayət işləri üzrə məhkəmə də fəaliyyət göstərir. Bir sıra ölkələrdə icra hakimiyyəti orqanla- nnm fəaliyyətində baş verən hüquq pozuntulan ilə bağlı xüsusi ədliyyə - inzibati ədliyyə aynca orqanlar timsalında (inzibati məhkəmələr) fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Respublikasının 30 iyun 2009-cu il tarixli İnzibati Prosessual Məcəlləsinin 3.1-ci maddəsi də inzibati məhkəmələrin yaradılmasını nəzərdə tutur. Qeyri-prosessual müdafiə vasitələri prosessual müdafiə vasitəsi kimi ciddi diferensiasiya olunmamışdır. Adətən, hər orqan özünün aşağı orqanlarından verilən şikayətlərə baxır. Qeyri-prosessual müdafiə vasitələrinin hamısı üçün ümumi başlanma əsası şikayətdir. Burada əsas məsələlərin həlli dövlət orqanının üzərinə düşür və vətəndaş qanunla müəyyən edilən müddət ərzində aldığı cavabdan razı qalmadıqda, məhkəməyə şikayət edə bilər. Vətəndaşların məhkəməyə və ya digər hakimiyyət orqanlarına müraciət etmək hüququnun təminatı, ümumiyyətlə, bütün qanunvericilik sistemi ilə tənzimlənir. Eyni zamanda bu hüququn həyata keçirilməsini tənzimləyən konkret qanunlar və digər normativ hüquqi aktlar da mövcuddur (məsələn, bu qəbildən olan ümumi xarkaterli normalan özündə əks etdirən «Vətəndaşlann müraciətlərinə baxılması qaydası haqqında» 10 iyun 1997-ci il tarixli Azərbaycan Respub
likasının Qanunu). Qeyd etmək lazımdır ki, vətəndaşlar, sadəcə, hüquqlarının pozulmasından şikayət vermirlər, dövlət orqanlarına başqa məqsədlərlə edilən müraciət və təkliflər də qanunla müəyyən prosedurdan keçir ki, bu prosedur da hüquqların təmin olunması qaydasıdır. İnsan hüquqlarının xüsusi təşkilati təminat vasitələrindən biri də Ombudsmandır. O, müxtəlif ölkələrdə müxtəlif cür adlanır. (Rusiya Federasiyasında insan hüquqları üzrə müvəkkil, Fransada vasitəçi və s.). Ombudsman insan hüquq və azadlıqlarını müdafiə edir, lakin o məhkəmə hakimiyyətinə daxil deyildir. Ombudsman hüquqların pozulması ilə bağlı verilən şikayətlərə baxır və lazım gələrsə, icraat başlayır, özü material toplanması ilə məşğul olur. Lakin bir qayda olaraq. Ombudsman özü iş üzrə qərar çıxarmır, toplanmış materialları aidiyyatı üzrə göndərir. Ombudsman təkbaşına və kollegial orqan şəklində fəaliyyət göstərə bilər. Məhkəmə kimi o da müstəqil orqan hesab olunur, bununla yanaşı, bir sıra ölkələrdə parlament qarşısında öz fəaliyyəti ilə bağlı hesabat verir. Azərbaycanda belə qanun 2001-ci ildə Milli Məclisin payız sessiyasında qəbul olunmuşdur və «Azərbaycan Respublikasının İnsan hüquqları üzrə müvəkkili (ombudsman) haqqında» Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanunu adlanır. Hüquqi müdafiə vasitələri arasında bir növ iyerarxiya qaydasında düzülüş vardır. Məsələn, icra hakimiyyətinin hərəkətlərindən məhkəməyə şikayət etmək olar. Bir məhkəmənin hərəkətindən daha yuxarı məhkəməyə müraciət edilir. Son nəticədə isə Konstitusiya icraatı və Ali Məhkəmə və ya hər hansı başqa 3 diksək instansiya orqanı gəlir. Bütün ölkədaxili vasitələr bitdikdən sonra isə beynəlxalq hüquq vasitələrindən istifadə etmək olar. Bey — 132 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|