Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 1. Şəxsiyyətin hüquqi statusu
- § 2. insan hüquq və azadlıqlarının prinsipləri
münasibətlərinin və istehsal vasitələrinin hər şeyi həll etməsi marksizmin əsas xüsusiyyətlərindən biri idi. Belə olan şəraitdə fərdin marksizmdə ikinci plana keçməsi bu nəzəriyyənin özünün quruluşu ilə şərtlənir. Son illər cəmiyyətdə və dövlətdə gedən dəyişikliklər də dövlət-şəxsiyyət münasibətlərinə kəskin təsir göstərmişdir. Artıq şəxsiyyətin maraqlanm və hüquqlarını təmin etmək dövlətin başlıca vəzifəsinə çevrilmişdir və onun inkişafı insan hüquq və azadlıqlarının nə dərəcədə inkişafından bilavasitə asılıdır. § 1. Şəxsiyyətin hüquqi statusu Şəxsiyyətin hüquqi statusu Konstitusiya hüququnun ən əsas və vacib institutlarından biridir. Hüquqi statusla dövlət və şəxsiyyət arasındakı əlaqələrin əsası, vəhdəti müəyyənləşir. Şəxsiyyətin hüquqi statusu kifayət qədər geniş anlayışdır. Buraya insanın həyatda əmələ gələn və müxtəlif amillərin təsiri altında dəyişən, inkişaf edən bütün hüquq və azadlıqları daxildir. Bu isə çox mürəkkəb bir sistem əmələ gətirir və təbii ki, bir qanunvericilik aktı bütün hüquq və vəzifələri özündə əks etdirə bilməz. İnsanın hüquqi statusu mövcud
qanunvericilik sisteminin ruhuna hopmuşdur, onun konsepsiyasında aparıcı yer tutur və mürəkkəb qarşılıqlı əlaqələrə malikdir. Konstitusiya qanunvericiliyində siyasi proses və dövlətin idarə olunması ilə bağlı bir sıra hüquqlar nəzərdə tutulur. Eyni zamanda konstitusiya hüququnda, daha dəqiq desək, konstitusiyanın özündə şəxsiyyətin hüquqi statusunun əsasları əks olunur. Şəxsiyyətin hüquqi statusu ən müxtəlif amillərin təsiri altında dəyişir, fərqli variantlara düşür. Bu amillərə yaş (uşağın hüquqi statusu), cins (qadın hüquqları), bir çox fərdi-bioloji və psixofizioloji xü
susiyyətlər aiddir (əlillərin statusu, psixi xəstələrin statusu). Şəxsin sosial münasibətlərdəki mövqeyi də, dövlətlə əlaqəsi də onun hüquqi statusuna əsaslı təsir göstərir (vətəndaşın statusu, deputatın statusu, vəzifəli şəxsin statusu və s.). Bu amillərin və şəxsin subyekt olduğu münasibətlərin xüsusiyyətləri insanların sahə hüququ statusunu əmələ gətirir. Məsələn, aydındır ki, fərdin mülki-hüquqi statusu ilə inzibati-hüquqi statusu arasında fərqlər olmalıdır, çünki mülki münasibətlər dispozitiv, inzibati münasibətlər isə imperativ qaydada nizamlanır. Bütün mürəkkəb hüquqi kateqoriyanın vahid bir sistem kimi fəaliyyətini təmin etmək heç də asan deyildir. Məhz bu cür mürəkkəbliyin nəticəsində bəzən sahə statuslan arasında ziddiyyətlər yaranır, boşluqlar ortaya çıxır. Şəxsiyyətin konstitusiyada əks olunan hüquqi statusu əsas, bünövrə kimi bu mürəkkəb sistemin qarşılıqlı əlaqələrini, onun sistem kimi mövcudluğunu təmin edir. Konstitusiyada əks olunan status ona görə şəxsiyyətin hüquqi statusunun əsası adlanır ki, 0 , bütün sahə statuslarının özəyidir, bünövrəsidir və hər cür digər status daimi, yaxud müvəqqəti olmasından asılı olmayaraq, onun üzərində, onun müəyyən etdiyi çərçivədə qurulur. Şəxsiyyətin hüquqi statusunun əsasında onun hər cür hüquq və vəzifələri deyil, sistem üçün ən əsas və vacib olanları əks olunur. Qalan bütün digər hüquqlar birbaşa və ya dolayısı ilə bu əsas statusdakı hüquqlardan törəmədir və əsas hüquqların izlədiyi məqsədə xidmət edir. Şəxsiyyətin hüquqi statusu müəyyən elementlərdən ibarətdir. Bu elementlər hüquqi statusdakı normalann ən əsas və vacib məsələlər üzrə qruplaşdırılmasıdır. Lakin hüquqi statusun elementləri məsələsində bir qədər mübahisələr vardır. Bir qayda olaraq, buraya ümumi hüquq qa
bilİ 30 ^ətini, təminatları, məsuliyyəti və qanuni maraqları aid edirlər. Prosessual hüquqlar da şəxsiyyətin hüquqi statusuna aiddir. Lakin müxtəlif növ icraat növlərinin başlıca prinsiplərinin şəxsiyyətin hüquqi statusuna daxil edilib- edilməməsi məsələsi mübahisəlidir. Ümumi hüquq qabi- lİ 3
vəzifələrə malik olma imkanını ifadə edir. Təminatlar insan hüquq və azadlıqlarının həyata keçirilməsini mümkün edən və onlar pozulduqda hüququn müdafiəsini həyata keçirmək üçün nəzərdə tutulan dövlət tədbirləri, vasitələri sistemidir. Təminatlar çoxsaylı və müxtəlifdir. Buna görə də təminatlar iqtisadi və təşkilati-hüquqi ad altında qruplaşdırılır. Bundan başqa, sosial təminatla siyasi təminat da fərqləndirilir. Hüququn özündə də prosessual təminatlar fərqləndirilir. Təminat hüquq formasında da əks oluna bilər. Məsələn, prosessual hüquqların bir çoxu bir başqa hüququn təminatı kimi çıxış edir. Məsuliyyət, şəxsin törətdiyi əmələ görə dövlət məcburiyyəti tədbirinə cəlb edilməsidir. Məsuliyyət, istənilən hüquq sistemində və ya prosesdə mövcuddur. Məsuliyyətin özü də əslində təminatın bir formasıdır. Qanuni maraqlar qanunun qəbul etdiyi, qanundan doğan, lakin onda birbaşa əks olunmayan maraqları ifadə edir. Bu anlayışla bağlı belə müddəalar səsləndirilir ki, maraq anlayışı hüquqa qədərki, yaxud hüquqdan kənar anlayışdır. Ona görə də onun şəxsiyyətin hüquqi statusunda element kimi ayrılmasına ehtiyac yoxdur. Şəxsiyyətin hüquqi statusu özündə ən əsas hüquqları əks etdirir.
Hüquq və azadlıqlar müə}^ən prinsiplərə söykənir. Bu prinsiplər hər bir dövlətdə şəxsiyyətin hüquqi statusuna ne
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|