Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
gilis dili ilə yanaşı fransız dili də dövlət dili hesab olunur. Hindistanda isə uzun müddətli (300 il) ingilis əsarəti və çoxsaylı böyük etnosların olmasını nəzərə alaraq, dövlət dili kimi ingilis dili qəbul olunmuşdur. Hər hansı bir dilin dövlət dili statusuna malik olması o deməkdir ki, rəsmi yazışmalarda və dövlət daxilində kargüzarlıqda yalnız bu dildən istifadə oluna bilər. Bu dildə təhsil verilir, bu dildən dövlət orqanlarının gündəlik fəaliyyətində istifadə olunur. Nəzərə almaq lazımdır ki, dövlət dili insan- lararası münasibətlərdə hansı dilin işlənməsi məsələlərinə müdaxilə etmir. Qeyri-rəsmi, şəxsi münasibətlərdə insan öz təbii haqqı kimi istənilən dildən istifadə edə bilər. Lakin bu 0 demək deyil ki, dövlət digər dilləri nəzərə almır və ya onların işlədilməsinə qadağa qoyur. Bu halın özü dövlətin qeyri-demokratikliyini göstərən əlamətlərdən biridir. Dövlət bütün digər dillərin inkişaf etdirilməsinin və istənilən şəxsin öz ana dilində təhsil almasının qayğısına qalmalıdır. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 21-ci və 45-ci maddələri dövlət dilini bilməyən şəxslərə bir çox hallarda dövlət orqanında öz istəyini tərcüməçi vasitəsi ilə ifadə etməyə imkan verir. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının prosessual qanunvericiliyinə görə, prosesin aparıldığı dili bilməyən proses iştirakçıları dövlət hesabına tərcüməçi ilə təmin edilir. Bundan əlavə, qanunvericilik nəzərdə tutur ki, proses nəinki dövlət dilində, habelə prosesin keçirildiyi yerdə daha çox işlənən dildə, yerli əhalinin dilində aparıla bilər. Bu isə o deməkdir ki, dövlət çoxluğun mənafeyini nəzərə alaraq, onların haqqı tapdalanmasın deyə bir sıra hallarda rəsmi fəaliyyətdə belə qeyri-dövlət dillərinin işlənməsinə imkan verir. Buna görə də (çoxluğun haqqı tapdalanmasın deyə) Konstitusiyanın 21-ci maddəsində o da nəzərdə tutulur ki, — 109 — «Azərbaycan Respublikası əhalinin danışdığı başqa dillərin sərbəst işlədilməsini və inkişafını təmin edir». Bu müddəa həm də onunla bağlıdır ki, Azərbaycan Respublikasında möveud dillərin hamısı bu ərazidə mövcud olan milli-mədəni irsin daşıyıcılarıdır və onlar xalqın mənəvi ünsiyyət vasitələrini birgə təşkil edir. Bu dillər uzun əsrlər boyu qarşılıqlı əlaqədə olmuşdur və onların birindən digərinə çoxlu sayda söz keçmişdir. Onlann təcrid olunması və ya bir-birinə qarşı qoyulması, hər şeydən əvvəl, milli-mənəvi sərvətlərə zərər vurmuş olardı. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 22-ci
maddəsinə görə, «Azərbaycan Respublikasının pa 3 daxtı Bakı şəhəridir». Ümumiyyətlə, dövlətin paytaxtının konstitusion səviyyədə müəyyənləşdirilməsi geniş yayılmış hal deyildir. Şəhərin paytaxt olması bir sıra obyektiv amillərdən asılıdır. Bunun üçün şəhərin çoğrafı yerləşməsi (dövlətin mərkəzində və ya nisbətən kənar əyalətlərdə), inkişaf səviyyəsi, əhalinin sayı, şəhərin ölkənin ərazi tarixində oynadığı rol və digər faktorlar (təhlükəsizlik, əhalinin tərkibi və s.) nəzərə alınır. Adətən, dövlətin paytaxtı onun ən çox inkişaf etmiş və ən böyük şəhəri olur. Lakin bu həmişə belə olmur. Bəzən bunun əksinə də təsadüf olunur. Paytaxtın müəyyənləşdirilməsinə dövlətçilik ənənələri də təsir edir. Məsələn, Hollandiyanın paytaxtı Amsterdam olsa da, əsas dövlət orqanlarının hamısı başqa şəhərdə - Haaqada yerləşir. Dövlətin paytaxtında onun ali dövlət hakimiyyəti orqanları, mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları yerləşir. Dövlət və cəmiyyətin həyatı üçün ən əhəmiyyətli məsələlər məhz paytaxtda həll olunur. Hüquqi aspektdə paytaxt olan şəhər özünün hüquqi statusuna görə bir sıra hallarda müəyyən fərqlərə malik olur. Bu, adətən, özünü şəhərin nisbi muxtariyyatmda, bir sıra in
kişaf məsələlərində üstünlüyə malik olmasında, o cümlədən inzibati hüquq normaları səviyyəsində paytaxtda müxtəlif idarəetmə məsələlərində fərqli qaydaların müəyyənləşdirilməsində büruzə verir (məsələn, paytaxtda iri yükdaşıyan maşınların hərəkətinə icazə verilməməsi və s.). Lakin bu fərqlərin olması məeburi deyildir. Paytaxt olma daha çox obyektiv faktorlardan irəli gələn və hüququn da qəbul etməli olduğu faktiki vəziyyətdir. Rusiyanın paytaxtı özü federasiya subyektidir (federal əhəmiyyətli şəhər) və onun özünün hakimiyyət orqanları vardır. Azərbaycan Respublikasının paytaxtı tarixi
inkişafın müxtəlif mərhələlərində dəyişmişdir. Hazırda Azərbaycan Respublikasında özünün hüquqi statusuna görə paytaxtla digər şəhərlər arasında kəskin fərq yoxdur. Dövlətin rəsmi tanınma nişanları - gerb, bayraq və himn tarixin qədim dövrlərində əmələ gəlmişdir. İlk vaxtlar bu rəmzlər, sadəcə olaraq, sırf praktiki məqsədlərlə müharibələrdə və s. yerlərdə tanınmaq məqsədilə istifadə olunurdu. Lakin sonralar dövlətlərarası münasibətlər inkişaf etdikcə, bu rəmzlərə də müəyyən məna verilməyə başladı. Artıq dövlətin rəmzləri tarixin nişanəsi kimi bir dövlətin mənəvi irsini ifadə edən rəmzlərə çevrildi və müəyyən mənəvi-ideoloji yükün daşıyıcısı rolunu oynamağa başladı. Bu gün ilk baxışda məna ifadə etməyən bir çox dövlət rəmzləri bir zamanlar məhz müəyyən məna yükü verilməklə, nəyisə qabartmaqla qəbul olunmuş və aid olduğu cəmiyyətin devizinin ifadəçisinə çevrilmişdir. Dövlət rəmzlərinə hörmət olunması tələbi və s. bu kimi hüquqi vəzifələr də məhz dövlət rəmzlərinin sadəcə nişan olmasından deyil, onlara tarixi dövlətçilik ənənələrini ifadə
edən rəmzlər
kimi baxılmasından irəli gəlir. Dövlətlərin bayraqları formasına görə müxtəlif olur və ayrı-
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|