Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 8. Dövlətin formal əsasları
(səsvermə, dövlətin idarə olunmasında iştirak). Bu mənada konstitusiya vətəndaşı və insanı bir-birindən fərqləndirir. Dövlətin ali məqsədi kimi hüquq və azadlıqların təmin edilməsi ona verinlən qiyməti ifadə edir. Ümumiyyətlə, məqsəd heç də hər bir dövlətə və konstitusiyaya məxsus deyildir. Məqsəd qoyulması, adətən, yeni konstitusiyalar və sosializm ölkələri üçün xarakterik idi. Məqsəd bir növ perspektivi nəzərdə tutur. Dövlətin daim can atdığı və təmin etməyə çalışdığı, bütün münasibətlərdə üstün mövqedə olan bir kateqoriya kimi insan hüquq və azadhqlan onun diqqət mərkəzində olmalıdır. Hüquq və azadhqlann təmin edilməsinin məqsəd kimi seçilməsi də təsadüfi deyildir. Cəmiyyətin tam rifahı, sabitliyi üçün şəxsiyyətin hüquq və azadlıqlarının təmin olunması vacibdir. Dövlət hüquqla ikitərəfli əlaqədədir. Bir tərəfdən dövlətin özü hüquqa söykənməlidir. Hüquqa söykənməyən dövlət legitim dövlət deyildir. Bu mənada dövlət hüquqa möhtacdır. Çünki hüquq bir növ dövlətin cəmiyyətlə danışdığı "dil"- dir. Digər tərəfdən də, hüququn dövlətə ehtiyacı vardır. Dövlətin tanımadığı və təmin etmədiyi normalar sistemi hüquq olmaq keyfiyyətini əsaslı şəkildə itirir. Başqa tərəfdən, hüquq şəxsiyyətin müstəqilliyini təmin edən əsas vasitələrdən biridir. Şəxsiyyətin tam müstəqilliyi və inkişafı dövlətin də tam müstəqilliyi və inkişafı demək olduğundan, dövlət şəxsiyyətin inkişafına imkan yaradacaq bütün vasitələri təmin edir. Burada dövlət şəxsiyyətin hüquq və azadlıqlarını ən yüksək dəyər elan etməklə özünün də sabitliyi və inkişafı üçün şərait yaradır. Hüquq və azadlıqların ən ali dəyər kimi tanınmasının nəzəri əsası hüquqi dövlət anlayışı ilə əlaqədardır. Hüquqi dövlət vətəndaş hüquqlarını hər şeydən üstün tutan, bu hüquq və azadlıqları təmin edən dövlətdir. Məhz bu mənada Azərbaycan — 106 - Respublikası hüquqi dövlətdir və Konstitusiyanın 12-ci maddəsi bu amala xidmət edir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 12-ci
maddəsinin II hissəsində hüquq və azadlıqların beynəlxaq aktlara uyğun tətbiq olunması gösətərilir. İkinci dünya müharibəsindən sonra insan hüquqlan problemi dövlətlərin daxili işi olmaqdan çıxmış və beynəlxalq ictimaiyyətin problelmlərindən birinə çevrilmişdir. İnsan hüquq və azadiqıları ilə əlaqədar çoxlu beynəlxalq aktlar qəbul olunmuşdur. Bu aktlar özündə insanın hüquq və azadlıqları ilə bağlı standartları əks etdirir. Ona görə də dövlətin daxilində hüquq və azadlıqların bu beynəlxalq aktlara uyğun tətbiq eilməsi onlann lazımi səviyyədə olmasına işarədir. Məhz bu məqsədlə də konstitusiyada hüquq və azadlıqlarla bağlı normaların beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiq olunması nəzərdə tutulur. Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr Azərbaycanın da qoşulduğu və üzərinə müqaviləyə uyğun öhdəliklər götürdüyü müqavilələri bildirir. Dövlətin tərəfdar çıxmadığı müqaviləyə görə hər hansı öhdəliyi yoxdur. Beynəlxalq müqavilələrə uyğun tətbiqetmə nəinki normativ hüquqi aktların uyğunluğunu, həm də qəbul olunan qanunların beynəlxalq aktlara uyğun gəlməsini bildirir. § 8. Dövlətin formal əsasları Hər bir dövlət onun sosial-siyasi və hüquqi mahiyyətini müəyyən edən əlamətlərdən əlavə, həm də həmin dövlətin bir növ simasını müəyyən edən əlamətlərə malikdir. Bu əlamətlər dövr keçdikcə müxtəlif amillərin təsiri altında dəyişir və bir çox hallarda keçici amillərdən asılı olur. Düzdür, bu əlamətlərin içərisində elələri vardır ki, onlar dövlət üçün müstəsna əhəmiyyətə malikdir, la — 107 — kin bu əlamətlərin də müəyyən edilməsi bilavasitə insanlardan, onların iradəsindən asılıdır. Bu cür əlamətlərə dövlətin inzibati mərkəzi (paytaxt), dövlətin dili (dövlət dili) və rəmzləri (gerb, himn, bayraq) aiddir. Az və ya çox dərəcədə bu əlamətlər hakimiyyətlə bağlıdırlar. Məsələn, dövlətin paytaxtı bütün növ hakimiyyətlərə xas olan vahid idarə edən mərkəzin olmasının, belə demək mümkünsə, dövlət həyatında, onun təşkilati formasında təzahürüdür. Dövlətin rəmzləri onun beynəlxalq aləmdə fərdiləşdirilməsinə kömək edir. Bu əlamətlər hər bir dövlətin beynəlxalq aləmdə vizit vərəqəsi rolunu oynayır. Bütün rəsmi dövlət sənədlərində və mərasimlərində dövlət nişanlarından hər hansı birinin və ya bir neçəsinin olması həmin sənədin və ya tədbirin həmin dövlətə məxsus olmasını göstərən ən əsas vasitədir. Dünyanın müxtəlif regionlarında fəaliyyət göstərən hərbi qüvvələrin hansı dövlətə aid olması onların daşıdığı nişanlar hesabına müəyyənləşdirilir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 21-ci maddəsinə görə, «Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir». Bu dil Azərbaycan Respublikasında yaşayan əsas və çoxsaylı etnosun dilidir. Türk dilləri ailəsinə daxil olan Azərbaycan dili bütün Cənubi Qafqaz ərazisində ən çox yayılmış dildir. Dilin dövlət dili olub- olmaması həmin dövlətdə dilin işləkliyi səviyyəsi ilə müəyyən edilir. Lakin burada bir çox başqa amillər də (etnosların sayı və böyüklüyü, dilin inkişafı, tarixən ərazidə istifadə olunan dil və s.) müəyyən rol oynayır. Bir sıra dövlətlərdə bir yox, bir neçə dövlət dili mövcud olur. Bu həmin ərazidə yaşayan etnoslar və onlar arasındakı münasibətlərlə bağlıdır. Məsələn, Kanadada fransızdilli əhalinin sayca azlıqda qalmasına baxmayaraq, burada in — 108 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|