Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 6. Unitarizm
lara təsir vasitəsi olmuşdur. Hakimiyyətin sabitliyi qayğısına qalan hökmran sosial təbəqələr dinin bu xüsusiyyətindən istifadə etmişlər. Qədim dövrlərdə din və dövlət, sadəcə, birgə mövcud idi. Hammurapinin öz hakimiyyətini allahdan alması, Misirdə Fironun eyni zamanda allah hesab olunması, qədim Çində imperatorun allah oğlu olması hakimiyyəti ilahiləş- dirmək cəhdindən başqa bir şey deyildi və din ilə dövlətin vahildiyinin ən bariz göstəricisi idi. Daha sonralar meydana çıxan və güclü təşkilati quruluşa malik olan dinlər dövlətdən qismən ayrılsa da, yenə də dövlət üzərində güclü təsirini saxlayırdı (xristianlıq və islam). İntibah dövründə və ona qədər din dövlət hakimiyyəti hesabına insanların mənəvi həyatına müdaxilə edir və nəticədə nəinki cəmiyyətin mənəvi həyatında durğunluq yaranırdı, həm də dövlətə qarşı mənfi münasibət formalaşırdı. Fikir və söz azadlığının yayılması, şəxsiyyətin müstəqilləşmə- si və dövlətin total, fərdin həyatına nəzarət edən dövlətdən sosial-hüquqi dövlətə çevrilməsi son nəticədə din ilə dövlətin iki fərqli təyinata malik sosial orqanizmlər kimi bir-birindən ayrılmasına səbəb oldu. Əsrlər boyu davam edən bu prosesdə din dövlət hakimiyyəti üzərində təsirini itirdisə də, cəmiyyətdə təsirini itirmədi və bu gün də din istənilən cəmiyyətin əxlaqi-mənəvi dəyərlərinin tənzimləyicisi, bu dəyərlərin nəsildən-nəslə ötürülməsinin əsas vəsiləsi rolunda çıxış edir. Dinin xüsusilə güclü olduğu cəmiyyətlərdə din nəinki sosial-əxlaqi məsələlərdə, eləcə də dindən kənarda qalan bir çox digər məsələlərdə həlledici rola malikdir. Tarix səhnəsinə inkişaf etmiş və özünü dərk etmiş millətlər çıxana qədər din əsas sosial identifıkasiya vasitəsi idi. Yəni onlar bir-birinə olan münasibətlərini eyni bir
millətə, dövlətə aidiyyət üzərində deyil, ilk olaraq eyni bir dinə aid olub-olmamaq üzərində qururdular. Din cəmiyyətin vahidliyini təmin edən əsas vasitələrdən biridir və aydındır ki, cəmiyyət üzərində bu cür təsir potensialına malik olan vasitə dövlətin diqqətindən kənarda qala bilməz. Din öz-özlüyündə deyil, yalnız cəmiyyətə təsir baxımından dövlət üçün əhəmiyyətə malikdir. Məsələnin başqa tərəfi də vardır. Tarixən din və vicdan azadlığı, fikir müstəqilliyi bir yerdə nəzərdən keçirilib və dövlətin müxtəlif dinlərə neytral olması şəxsiyyətin vicdan azadlığının təmin edilməsinin bir tərəfidir. Lakin dinlərə neytral olan dövlətdə şəxsiyyət istədiyi dinə etiqad edə və etməyə bilər, dini təbliğatla məşğul ola bilər (Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 18-ci və 48-ci maddələri). Hüquqi aspektdən dinlə dövlətin ayrılması - dünyəvilik onu ifadə edir ki, dövlətin rəsmi qəbul olunmuş dini ideologiyası olmur, dövlət orqanlarının işində və təşkilatlanmasında din iştirak etmir, təhsil din ilə bağlı olmur. Din xadimləri dövlət orqanlarına dini nümayəndələr kimi deyil, yalnız adi vətənaşlar kimi seçilə bilərlər. Dini aidiyyətinə görə heç kəsə üstünlük verilmir. Dövlət bütün dinlərə eyni meyarlardan yanaşır və onların hamısı üçün eyni fəaliyyət şərtləri yaradır. Konstitusiyanın 18-ci maddəsində göstərilir ki, Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır və bütün dini etiqadlar qanun qarşısında bərabərdir. Yəni onların hər hansı birinə yüksək status verilməsi qeyri-mümkündür. Eyni zamanda konstitusiya nəzərə alır ki, hər bir sosial hadisənin ikinci - mənfi tərəfi də vardır. Elə buna görə də konstitusiya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dini cərəyanların yayılmasını qadağan edir. Dinin insanpərvərliyə zidd
olması meyarları isə cari
qanunvericilikdə və praktikada müəyyən edilmə — 95 — lidir. Bu dinlər cəmiyyəti parçalayır və münaqişələrə səbəb olur. Dövlətin təhsil sisteminin dindən ayn olması onu ifadə edir ki, dünyəvi təhsil müəssisələrində dini təhsil verilməsi məcburi deyildir və təhsil dini konsepsiyalara söykənmir. Dünyəvi dövlətin əksini teokratik dövlət təşkil edir. Teokratik dövlətdə, məsələn, Vatikanda din birbaşa dövlət hakimiyyəti ilə qovuşuqdur. Dinin dövlət hakimiyyətinə tam qarışmadığı, lakin rəsmi dinin olduğu və dinin dövlət orqanlarının fəaliyyətinə müxtəlif qanuni yollarla təsir etdiyi dövlətə klerikal dövlət deyilir (məsələn, İran İslam Respublikası, Pakistan İslam Respublikası). Dini faktor bir sıra dünyəvi dövlətlərdə belə, o qədər güclüdür ki, bu dövlətlər dünyəvi olmalarına baxmayaraq, dinlərdən birinə konstitusion status verir. Yunanıstanda şərqi pravoslav kilsəsi. Böyük Britaniyada anqlikan kilsəsi buna misal ola bilər. Livanda isə dini faktor hətta dövlət quruculuğunda əks olunur. Burada cəmiyyətin bərabər sayda ayrı-ayrı dinlərə bölünməsi uzun müddətli vətəndaş müharibəsinə səbəb olmuşdur. Ona görə də Livan Konstitusiyasına görə, dövlət başçısı xristian-maronit, baş nazir müsəlman-sünni, parlamentin sədri müsəlman-şiə, parlamentin yarısı mütləq xristian və s. olmalıdır. Göründüyü kimi, dini faktor zəruri hallarda dövlət qurueuluğuna belə obyektiv olaraq təsir edir.
Hər bir dövlətdə hakimiyyət, sadəcə, orqanların timsalında öz funksiyaları olan nəhəng aparat kimi qurulmur. Nəzərə almaq lazımdır ki, istənilən dövlətin maddi əsası onun ərazisidir. Hər bir dövlət müəyyən ərazidə yaranır və fəaliyyət göstərir. Ərazi amili, onun həcmi və fiziki — 96 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|