Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «jus cogens»
ması onun praktikada realizə edilməsini çətinləşdirir. Əlamətləri yığcam şəkildə konstitusiyada təsbit etməklə biz dövlətə formal olaraq hüquqi dövlət deyə bilərik, lakin onun həqiqi hüquqi dövlət olması üçün geniş iqtisadi imkanları, yüksək siyasi mədəniyyəti olmalıdır. Hüquqi dövlət nəzəriyyəsinin kifayət qədər ümumiliyi müxtəlif dövlətlər tərəfindən onun fərqli konstruksiyalarda realizə olunmasına səbəb olmuşdur. Hər halda, hüquqi dövlətin aşağıdakı əlamətlərini ayırmaq olar: 1)
insan hüquq və azadlıqlarının anadangəlmə və ayrılmaz olmasının qəbul edilməsi (Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 24-cü maddəsinin I hissəsi); 2)
hüququn, yaxud hüquqi qanunun aliliyi; 3)
şəxsiyyətin hüquqlarının təmin olunması; 4)
demokratik konstitusiyanın mövcudluğu; 5)
hakimiyyət bölgüsü; 6)
xalqın hakimiyyətin mənbəyi kimi tanınması; 7)
müstəqil məhkəmə hakimiyyətinin mövcudluğu. Nəzərə almaq lazımdır ki, hüquqi dövlət birdən-birə yaranmır və ziddiyyətli, tədrici inkişaf prosesidir. Hüqu- qilik əlaməti həm də dövlət hakimiyyətinin məhdudlaşdı- nlmasmı şərtləndirir (Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 7-ci maddəsinin II hissəsi). Dövlət hakimiyyətinin məhdudlaşdırılması onun özbaşınalığının qarşısını almaq üçündür və hüququn aliliyi onda təzahür edir ki, dövlət hakimiyyəti məhz hüquq vasitəsilə məhdudlaşdırılır. Bu, faktiki olaraq o deməkdir ki, dövlət özünün qanunvericilik sistemində pozitiv hüquq şəklinə saldığı normalara tabe olmalıdır və onlar vətəndaşlar üçün məcburi olduğu qədər də dövlət üçün
məcburidir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 7-ci maddəsinin II hissəsinə görə, dövlət hakimiyyəti daxili məsələlərdə ylnız hüquqla, xa
rici məsələlərdə isə yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrlə məhdudlaşır. Dövlət konkret münasibətlərdə hüquqa söykənir və onun tələblərini rəhbər tutur. Buradan görünür ki, hüquqi dövlətdə hüquq dövlət və şəxsiyyəti bir-biri ilə əlaqələndirən, onlar arasında mübahisələri həll
edən başlıca
sosial tənzimləyicidir. Hüquq həyatın hər bir sahəsində dövlət hakimiyyətinin hərəkət həddini, onun insanlara münasibətdə sərbəst davranışının hüdudlarını müəyyən edir. Dövlətin əlində imkan olsa belə, vətəndaşların hüququnun pozulması səbəbindən hər hansı bir hərəkətin edilməsinə hüquq imkan vermir və hakimiyyət də həmin göstərişə tabe olmalıdır. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 63-cü maddəsinin IV hissəsinə görə, «ədalət mühakiməsi həyata keçirilərkən qanunu pozmaqla əldə edilmiş sübutlardan istifadə oluna bilməz». Əgər müvafiq prosessual qaydalara əməl etmədən dövlət orqanı qeyri-qanuni gizli qulaqasma qurğuları və s. vasitələr hesabına işin həlli üçün sübutlar əldə edərsə, həmin işdə bu sübutlara istinad edilməyəcəkdir, çünki sübut vətəndaşların hüququnun pozulması üsulu ilə əldə olunmuşdur (Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 24-cü maddəsinin I hissəsi və 32-ci maddəsi ilə nəzərdə tutulan şəxsi toxunulmazlıq hüququ). Dövlət hakimiyyəti orqanının ona məxsus hakimiyyət statusundan, imkanından istifadə edərək iş üçün vacib ola biləcək faktı qeyri-qanuni üsulla əldə etməsi, vətəndaşın hüququnu pozaraq əldə etdiyi faktı sübut kimi qəbul etməsi praktiki cəhətdən mümkündür, lakin hakimiyyət orqanının belə «işgüzarlı- ğı»nm ilk növbədə konstitusiyaya zidd olması Konstitusiyanın 63-cü maddəsində birbaşa göstərilmişdir. Burada hüquq faktiki olaraq dövlət hakimiyyətinin imkanını və — 92 — təndaşın xeyrinə
məhdudlaşdırır. Hakimiyyətin öz imkanlarından insanın xeyrinə sui-istifadəsinin qarşısının alınması hüquqi dövlətə xas əlamətdir. Beynəlxalq hüquqda nisbi suverenlik nəzəriyyəsinə görə, dövlət istəsə də, tam, mütləq suveren ola bilməz. Hər bir dövlətin suverenliyi digər dövlətin onun suverenliyinə qəsd etməməsi hesabına təmin olunur və buna görə də dövlətin öz suverenliyinin qismən məhdudlaşdırılması onun özünün xeyrinədir. İqtisadi və digər əlaqələr müasir dünyada mütləq suverenliyi qeyri-mümkün edir. Azərbaycan Respublikası özünün tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn öhdəlikləri «pacta sunt servanda» prinsipi əsasında icra etməlidir. Bundan başqa, beynəlxalq hüququn «jus cogens» normaları da var ki, onlara riayət etmək dövlətlərin iradəsindən asılı deyil və hər bir dövlət bu normaları özünün fəaliyyətində rəhbər tutmalıdır.
Dünyəvilik hal-hazırda demokratik dövlətin əsas əlamətlərindən biridir. Dünyəvilik din ilə dövlət arasındakı münasibətləri ifadə edir. Dünyəvilik geniş bir kateqoriyadır və onu birmənalı olaraq nə dövlətin sosial, nə də siyasi-hüquqi əsasına aid etmək olmaz. Odur ki, burada bəhs edilən məsələlər dövlətin siyasi problemlərinə aid olduğu qədər, həm də sosial problemlərinə aiddir. Nəyə görə dövlət din ilə münasibətini konstitusion nizamlanma səviyyəsinə qaldırır? Tarixi inkişafda daim din dövlətlə yanaşı olmuşdur. Bu xüsusilə də şərqdə özünü açıq büru- zə verir. Din ilə dövlətin vahidliyi onda əks olunurdu ki, dövlət hakimiyyəti ilahi mənşəyə malik olan bir güc kimi qəbul olunurdu. Din intibah dövrünə qədər istənilən dövrdə alternativi olmayan mənəvi bilik mənbəyi, insan
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|