Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xalq hakimiyyətinin, xalqın suverenliyinin tanınması.
raflı işlənmiş və ona müxtəlif münasibətlər əks olunmuşdu. Qədim dövr Yunanıstanı üçün demokratiyanın dövlət idarəetmə forması kimi nəzərdən keçirilməsi xarakterik idi. Qədim yunan müəllifləri tərəfindən (Aristotel, Platon) demokratiya dövlətin idarəetmə forması kimi həmişə 3 əsas idarəetmə formasından biri hesab edilirdi (aristokratiya, demokratiya, oliqarxiya). Aristotel ənənəsinin təsiri altında dövlət idarəçilik formalannı düzgün və yanlış formalara bölür və demokratiyanı da bu aspektdən qiymətləndirirdilər. Demokratiya anlayışında həmişə xalq kütlələri, çoxluq və bərabərlik nəzərə alınmışdır. Herodot demokratiyanı bərabərliyə əsaslanan dövlət hesab edirdi. Fukidid hesab edirdi ki, demokratiya vətəndaşların azlığına deyil, çoxluğuna əsaslanır. T.Hobbsun fikrincə, demokratiya elə dövlət formasıdır ki, burada ali hakimiyyət istisnasız olaraq bütün vətəndaşlara məxsusdur. Ş.L.Mon- teskyönün fikrincə, respublikada hakimiyyət xalqa məxsus olan zaman demokratiya da mövcud olur. Demokratiyaya heç də bütün mütəfəkkirlərin münasibəti müsbət olmamışdır. Qədim dövrdə Sokrat, yeni dövrdə isə Çörçil demokratiyanı optimal idarəetmə kimi qəbul etmirdilər. Hazırda demokratiya müxtəlif mənalarda işlədilən bir anlayışdır. Onun konkret olaraq sərhədlərini müəyyən etmək qeyri-mümkündür. Bununla belə, bu anlayışın əsas prinsipləri işlənib hazırlanıb və dünya dövlətlərinin praktikasında tətbiq olunur. Əsas demokratiya prinsiplərinə aşağıdakılar aid edilir:
və dövlət bu hakimiyyəti xalqın mənafeyi naminə həyata keçirir. Xalq suverenliyin daşıyıcısı kimi öz dövlətinin taleyini özü həll edir. — 79 — 2) Əsas dövlət orqanlarının seçkili olması. Dövlətin əsas orqanları (qanunverici, icra) xalq tərəfindən seçilir və xalqdan mandat almayan (təyin olunan) bütün digər orqanlar seçkili orqanların nəzarəti altında olur. 3) Dövlət idarəetməsində vətəndaşların hüquq bərabərliyi. Bütün vətəndaşlann dövlətin idarə olunmasında hüquqları bərabərdir. Hakimiyyət açıq sistemdir və hər bir kəs qanunla müəyyən edilmiş tələblərə cavab verdiyi təqdirdə bilavasitə dövlətin idarə olunmasında, hakimiyyətin realizə edilməsində iştirak edə bilər (Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 55-ci maddəsi). 4) Əsas qərarların çoxluq tərəfindən qəbul edilməsi. Çoxluq kifayət qədər nisbi anlayışdır. Əsas məsələ qərarların qəbulu zamanı maksimum konsensusa nail olunmasıdır. Çoxluq referendumda iştirak edən geniş xalq kütlələrindən tutmuş, qanunverici orqanla məhdudlaşana qədər ən müxtəlif saylı şəxsləri əhatə edir. Qərarlar bilavasitə çoxluğun iradəsilə qəbul edilməli və xalqın fikrini, iradəsini ifadə etməlidir. Demokratiya müxtəlif ölkələrdə fərqli şəkillərdə inkişaf etmişdir. Demokratiyanın formalaşmasına milli dövlətçilik ənənələri, milli şüur və s. faktorlar təsir edir. Bir sıra hallarda demokratiya müxtəlif nəzəriyyələrlə birləşdirilmiş və özünəməxsus hibrid yaradılmışdır. Bu xüsusilə də müəyyən ideologiyanı rəsmən qəbul edən dövlətlərə aiddir. Vaxtilə Sovet İttifaqında mövcud olan sosialist demokratiyası, bir sıra islam dövlətlərində islam demoki'atiyası və s. buna misal ola bilər. Demokratiya ilə bağlı vahid anlayış yoxdur. Bu anlayış dövlət formasını, rejimini, hüquqa münasibəti və s. məsələləri də özündə ehtiva edir. Bəzən demokratiyaya fərdlərin, xalqın səsvermədə etimadını qazanmaq üçün rəqabətə əsaslanan idarəetmə forması ki
mi anlayış da verilir. Lakin yuxanda göstərildiyi kimi, demokratiya tarixən dəyişmiş və inkişaf etmişdir. Buna görə də demokratiyadan danışarkən demokratiya haqqında tam təsəvvürün formalaşması üçün onun tarixi inkişafda keçdiyi yolu da
bilmək lazımdır. Demokratiya realizə
xüsusiyyətlərinə görə tarixi inkişafda aşağıdakı növlərə bölünür: 1)
2)
hərbi demokratiya; 3)
antik demokratiya; 4)
yeni dövrün klassik demokratiyası; 5)
müasir demokratiya. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu bölgü şərtidir və tarixi- xronoloji ardıcıllığı deyil,
demokratiyanın özünün
inkişafındakı xüsusiyyətlərə görə ardıcıllığı əks etdirir. Demokratiya heç də hər yerdə bu sxemdə göstərilən ardıcıllıq üzrə inkişaf etməmişdir. Qədim yunanlarda antik demokratiya mövcud olan zaman Şərqi Sibirdə və bir çox türk xalqlarında onların məişətinə, həyatına uyğun olaraq hərbi demokratiya hökm sürürdü. Qərb ölkələrində artıq müasir klassik demokratiya intişar tapdığı vaxt bir çox şərq ölkələrində bu ideyalar hələ yeni-yeni əmələ gəlirdi. İbtidai demokratiya ilkin demokratiya forması hesab olunur. Bu dövrdə, yəni qəbilə icması dövründə şəxsiyyətin, ümumiyyətlə, bir fərd kimi özünü icmadan ayırma- ması, izafi məhsulun olmaması və kollektiv əməyin zəruriliyi bütün icma üzvlərini icmanın idarə olunmasında da bərabər edirdi. Hər bir icma üzvü icmanın işlərində və onun idarə olunmasında aktiv, bərabər şəkildə iştirak edirdi və icma da elə bu şəxslərin əlaqələri üzərində qurulurdu. İcmanın bütövlüyü, əmək bölgüsünün olmaması, xüsusi mülkiyyətin və izafi məhsulun olmaması ibtidai demokratiyanın mövcudluğunu saxlayan əsas amillər idi.
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|