Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 112 — I V B Ö L M Ə DÖVLƏT VƏ ŞƏXSİYYƏT
ayrı dövlətlərdə ona qarşı müəyyənləşdirilən vəzifələr də fərqlənir. Məsələn, ABŞ-də bu ölkənin bayrağının müəyyən siyasi toplantıların gedişi zamanı yandırılması və s. fikir və söz azadlığının təzahür formalarından biri kimi qəbul olunur və həmin hərəkətlərə görə cinayət məsuliyyəti yaranmır. Praktikada dövlət orqanlarının bir neçə dəfə bu cür əməllər üstündə müəyyən şəxsləri məsuliyyətə cəlb etməyə çalışması məhkəmə tərəfindən rədd edilmişdir. Bunun əksinə, bir çox dövlətlərdə bayraqla bu cür rəftar etmək cinayət hesab olunur (Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 324-cü maddəsi). Bu gün bayrağın ifadə etdiyi mənalar rəsmi-hüquqi siyasəti deyil, sırf mənəvi-ideoloji aspekti ifadə edir və dövlət üçün heç bir konkret öhdəlik yaratmır. Azərbaycan Respublikasının hazırkı bayrağı
əsrin əvvələrində Azərbaycan Demokratik Respublikası tərəfindən qəbul edilmişdir və o zaman cəmiyyətdəki hakim ideoloji istiqamətləri ifadə edirdi (türkçülük, müasirlik, islam). Azərbaycan Respublikası müstəqillik qazandıqdan sonra məhz həmin bayraq bərpa edilmişdir. Vaxtilə Azərbaycan Demokratik Respublikasında mövcud olan bayrağın və digər dövlət rəmzlərinin bərpasına səbəb budur ki, Azərbaycan Respublikası özünü Azərbaycan Demokratik Respublikasının hüquqi varisi sayır. Rəmzlər arasında, adətən, rəsmi qəbullarda ifa olunan musiqi-himn də xüsusi yer tutur. Azərbaycan dövlətinin suverenliyini, müstəqilliyini təcəssüm etdirən bayraq, himn və gerbdən istifadə qaydaları ayrı-ayrı qanunlarla və onlara müvafiq əsasnamələrlə tənzimlənir. 112 — I V B Ö L M Ə DÖVLƏT VƏ ŞƏXSİYYƏT Konstitusiyada yalnız dövlət və cəmiyyət deyil, dövlətlə şəxsiyyət arasında münasibətlər də nizamlanır. Bu da təbiidir. Cəmiyyət şəxsiyyətlərarası münasibətlərin və şəxsiyyətlərin özünün məcmusudur. Ona görə də konstitusiyalarda yalnız dövlət deyil, şəxsiyyət haqqında da müəyyən normalar əks olunur. Dövlət şəxsiyyətə onun hüquqi statusunu müəyyən etməklə təsir edir. Şəxsiyyətin hüquqi statusu dövlətlə insanın qarşılıqlı əlaqəsinin məzmununu əks etdirən hüquqi konstruksiyadır. Hüquqi status şəxsiyyətin dövlətlə münasibətlərdə mövqeyini, dövlətlə bağlı imkanlarını bildirir. Hüquqi statusda şəxsiyyətin mövqeyi ilə bağlı müxtəlif fikirlər olmuşdur. Tarixi inkişafın müxtəlif dövrlərində həmin dövrün siyasi- hüquqi düşüncəsinə uyğun hüquqi status problemi həll olunur. Dövlətin quruluşundan da çox şey asılıdır. Dövlət və şəxsiyyət arasında münasibətlərdə bu və ya digər nəzəriyyələr, adətən, ya şəxsiyyətin, ya da dövlətin üstünlüyünü nəzərdə tutur. Etatizm nəzəriyyəsinə görə, dövlətin maraqları şəxsiyyətin maraqlarından üstündür. Bu nəzəriyyəyə görə, ilk öncə dövlətin, daha sonra isə şəxsiyyətin maraqları təmin olunmalıdır. Sovet İttifaqının hakim ideologiyası olan marksizm-leninizm də məsələni dövlətin xeyrinə həll edirdi. Bu ideologiya insanları siniflərə bölür və sinfi aspektdən də onların hüquqi statusu məsələsini həll edirdi. Aydındır ki, fəhlə-kəndli dövləti adlandırılan bir dövlətdə onların əksi olan, burjua damğası vurulub rədd edilən insanlara yer yox idi. SSRİ-də fərdin marağı dövlətin və — 113 — kollektivin maraqlanna tabe edilmişdi. Sanki hamı nəhəng bir maşının çandan kimi hakim ideologiyaya və dövlətə xidmət etməli idi. Liberalizm nəzəriyyəsi dövlət, şəxsiyyət və cəmiyyət arasındakı münasibətlərə ümumiyyətlə toxunur. Dövlətin rolunu kifayət qədər aşağı salan bu nəzəriyyənin müddəa- lanna görə, cəmiyyət daxildən özü özünü nizamasalabilmə imkanlanna malikdir və dövlətin müdaxiləsinə ehtiyac yoxdur. Bu nəzəriyyədə dövlətin vacibliyi, ümumiyyətlə, inkar olunurdu. Fərdin maraqlan dövlətin maraqlarından üstün tutulur və dövlətə yalnız gecə gözətçisi kimi bu maraqlan qorumaq həvalə edilirdi (klassik liberalizm). Lakin tarix, baş verən iqtisadi böhranlar göstərdi ki, dövlətin rolunu azaltmaq heç də arzu olunan nəticələri vermir. Sosial-iqtisadi həyatın bir çox sahələri dövlətin təsiri olmadan lazımi səviyyədə inkişaf etmir, şəxsiyyətin maraq və mənafeləri pozulur, bir çox hüquqlann (sosial-mədəni) təminatı isə, ümumiyyətlə, mümkün deyildir. Bunun nəticəsində ortaya çıxan yeni liberalizm (neolibera- lizm) dövlətin rolunu tanıdı və şəxsiyyətlə dövləti bərabərhüquqlu subyektlərə çevirdi. Dövlət və şəxsiyyət arasında münasibətlər haqqında fikirlərin belə dəyişməsinə demokratiyanın inkişafı, insan hüquq və azadlıqlarının geniş vüsət alması da təsir etdi. Müasir hüquqi baxışlara görə, dövlət və şəxsiyyət bərabərhüquqlu subyektlərdir. Onlar arasında qarşılıqlı olaraq hüquq və vəzifələr əmələ gəlir. Məhz bu cür doktrinal yeniliklərdən sonra insanların məhkəmə vasitəsilə birbaşa dövlətə yönəlmiş iddialar verməsi, dövlətin şəxsiyyət qarşısında məsuliyyət daşıması mümkün
oldu. Dövlətlə şəxsiyyətin bir-biri ilə bərabərhüquqlu subyekt kimi çıxış etməsi zərurətə əsaslanır. Reallıq bütün sosial sistemlərin bir-birinin inkişafında ma — 114 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|