Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
ona alternativ olan müdafiə vasitəsindən mütləq daha geniş imkana malik olmalıdır. Əks təqdirdə alternativ müdafiənin tətbiq edilməsinin əhəmiyyəti olmur. Şəxs birinci müdafiə vasitəsindən sonra bir başqasına ona görə müraciət edir ki, ikinci müdafiə vasitəsi ilə hüquqlarının daha yaxşı müdafiə olunacağına ümid edir. Əgər birinci müdafiə vasitəsi ilə ikinci müdafiə vasitəsinin imkanları eyni olsaydı və onlar bir-birindən əsaslı fərqlərə malik olmasaydı, 0 zaman ikinci dəfə daha başqa müdafiə üsulundan istifadə etmənin əhəmiyyəti olmazdı. Şəxsə imkan verilir ki, dövlətin icra hakimiyyəti orqanları vasitəsilə hüququnu müdafiə etsin. Bundan razı qalmayan şəxs daha sonrakı və daha geniş imkanlara malik müdafiə vasitəsinə - prosessual müdafiə vasitəsinə müraciət edir. Əgər şəxs birinci instansiyada məhkəmə baxışından razı qalmırsa, daha yuxarı instansiyalara müraciət edir və bu prosesin başqa növləri işə düşür (apellyasiya icraatı, kassasiya icraatı, yeni açılmış hallar üzrə icraat və s.). Bütün ölkəda- xili vasitələr tükəndikdə, dövlətin inhisarında olmayan və daha geniş imkana malik beynəlxalq müdafiə tədbirləri işə düşür. Aydındır ki, daha sonra gələn icraat növləri əvvəlki icraatın nöqsanlarını aşkara çıxarmaq imkanlarına malik olmalıdır. Bütün bunlardan başqa, müdafiə sistemlərinə birbaşa aidiyyəti olmayan, lakin az-çox dərəcədə insan hüquq və azadlıqlarının təminatına aidiyyəti olan prinsiplər də vardır. Bu prinsiplər təşkilati məsələlərlə bağlıdır və son nəticəsi insan hüquqlarının təmin olunması üçün zəruri şərait yaratmaqdır. Məsələn, hakimiyyət bölgüsü prinsipi birbaşa hüquq və azadlıqların müdafiəsi ilə bağlı olmasa da, son nəticədə məhz bu məqsədə yönəlmişdir. Hakimiyyət məhz onun bir əldə toplanmaması və insan hüquq- — 136 — larinin tapdalanmaması üçün bölünür. Məhkəmələrin müstəqilliyi onun təşkilati prinsipidir, bunula belə, o da son nəticədə hüquqların təmin olunmasına yönəlmişdir. Bundan başqa, şəxsiyyətlə dövlət orqanı arasındakı münasibətin əsaslandığı iki əsas prinsip də insan hüquq və azadlıqlarının təminatı mexanizmində mühüm rol oynayır. Bu prinsiplərin biri dövlət orqanları, digəri isə vətəndaşlar üçün müəyyən olunmuşdur. Vətəndaşlar üçün müəyyən olunan prinsipə görə, qanunla qadağan olunmayan hər şeyi etmək mümkündür. Yəni vətəndaşlar üçün yalnız 0 əməllər qadağandır ki, onlar birbaşa qanunla müəyyənləşdirilmişdir. Dövlət orqanları isə «qanunda nəzərdə tutulanlardan başqa, hər şey
qadağandır» prinsipi əsasında fəaliyyət göstərməlidirlər. Bir sıra əsas təminatlar konstitusiyada hüquq və azadlıq kimi əks olunmuşdur. Bunlara Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 60-cı maddəsi (hüquq və azadlıqların məhkəmə təminatı), 61-ci maddəsi (hüquqi yardım almaq hüququ), 62-ci maddəsi
(məhkəmə aidiyyətinin dəyişdirilməsinin yol verilməməsi), 63-cü maddəsi (təqsir- sizlik prezumpsiyası), 64-cü maddəsi (bir cinayətə görə iki dəfə məhkum etməyə yol verilməməsi) və 65-ci maddəsi (təkrar müraciət hüququ) aiddir. Bu hüquqlar praktikada subyektiv hüquq kimi deyil, həm də hüquq və azadlıqların təminatı mexanizmində müxtəlif prinsiplərin əksi kimi təzahür edir. Məsələn, məhkəmə aidiyyəti məsələsi əslində subyektiv hüquq deyildir (mahiyyətinə görə), çünki bu dövlət orqanlarının öz arasında həll olunan məsələdir. Bununla belə, bu hüquq burada müdafiə vasitələrinin məqsədəmüvafıqliyi prinsipinin əksidir. Konstitusiyaya görə, insan hüquq və azadlıqları birbaşa hüquqi qüvvədədir. Bu müddəa onu bildirir ki, burada əks olunan müd
dəaların qanunvericilikdə dəqiqləşdirilib-dəqiqləşdirilmə- məsindən asılı olmayaraq, hər bir halda şəxs öz hüququnun həyata keçirilməsi üçün şərait yaradılmasını tələb edə bilər. Bu ondan irəli gəlir ki, konstituision normaların bir hissəsinin birbaşa praktikada tətbiq olunması olduqca mürəkkəbdir. Bu əsasdan istifadə edib hüquq və azadlıqların realizə edilməsinə maneçiliyin qarşısını almaq üçün Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 71-ci maddəsində insan hüquq və azadlıqlarının birbaşa qüvvədə olduğu göstərilir. Konstitusiyada həm də hüququn tətbiqi praktikası üçün insan hüquq və azadlıqlarının təminatı məqsədilə ümumi əsaslar, şərtlər müəyyən edilir. Belə ki. Konstitusiyanın heç bir norması hüquq və azadlıqların ləğvinə yönəlmiş müddəa kimi təfsir edilə bilməz. Nəzərə alsaq ki, hüququn tətbiqi prosesinin mühüm
mərhələlərindən biri
normanın məzmununun təfsir vasitəsilə müəyyənləşdirilmə- sidir və sonradan da elə bu təfsirə uyğun olaraq da norma tətbiq olunur,
0 zaman bu müddəanın böyük əhəmiyyətə malik olduğunu görərik. Konstitusiya həm də müəyyən edir ki, «fiziki və hüquqi şəxslərin vəziyyətini yaxşılaşdıran, hüquq məsuliyyətini aradan qaldıran və ya yüngülləşdirən normativ hüquqi aktların qüvvəsi geriyə şamil edilir. Başqa normativ hüquqi aktların qüvvəsi geriyə şamil edilmir» (149-cu maddə). İnsan və vətəndaş hüquqları ilə bağlı bütün mübahisələr məhz bu məqsədlə yaradılmış orqanda - məhkəmədə həll edilir. Bu barədə Konstitusiyanın 71-ci maddəsinin VII hissəsində deyilir: «İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının pozulması ilə əlaqədar mübahisələri məhkəmələr həll edir».
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|