Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
2)
icra hakimiyyəti orqanları vasitəsilə müdafiə mexanizmi; 3)
beynəlxalq təşkilatlar vasitəsilə müdafiə mexanizmi. Bundan
başqa, müdafiə
vasitələri özünün
xüsusiyyətlərinə görə prosessual və qeyri-prosessual müdafiə vasitələrinə bölünür. Hüquqla əlaqəsinə görə müdafiə vasitələri təşkilati və təşkilati-hüquqi müdafiə vasitələrinə ayrılır. Bu cür bölgü, nəzərə almaq lazımdır ki, şərtidir və praktikada bəzən bir hüququn müdafiəsi üçün paralel olaraq bir neçə üsuldan istifadə olunur. Eyni zamanda bu vasitələr birgə mövcuddur və onları kəskin şəkildə bir-birindən ayırmaq qeyri-mümkündür. Hüquqda bütün bu təminatlar prinsip şəklində, ayrı-ayrı hüquqlar şəklində dövlət orqanlarının hüquqi statusunda vəzifələr şəklində, bir sözlə, ən müxtəlif formalı hüquq normaları şəklində təzahür edir. Məhkəmə vasitəsilə müdafiə mexanizmi ən əsas müdafiə mexanizmidir. Bu da ondan irəli gəlir ki, məhkəmənin birbaşa təyinatı insan hüquqlarının müdafiəsidir. Məhkəmə müdafiəsi cəmiyyətdəki sosial mübahisələri, münaqişələri həll etmək üçün əsas üsuldur. İcra hakimiyyəti orqanları vasitəsilə müdafiə məhkəmə müdafiəsi qədər vacib olsa da, o, məhkəmə müdafiəsinə görə ikincidir. İcra hakimiyyəti tərəfindən törədilən qanun pozuntularından məhkəmə vasitəsilə müdafiə olunmaq olar, lakin əksinə, icra hakimiyyəti tərəfindən törədilən qanun pozuntularından elə icra hakimiyyəti orqanları vasitəsilə müdafiə olunma istənilən səmərəni vermir. Bu, məhkəmə hakimiyyətinin müstəqilliyinə zidd
olmaqla onun
səlahiyyətlərinə müdaxilə hesab olunardı. Lakin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 71-ci maddəsinə görə, insan hüquq və azadlıqlarını gözləmək və qo
rumaq icra hakimiyyəti orqanının borcudur. İcra hakimiyyəti orqanlarının əsas vəzifəsi dövlət idarəetməsini həyata keçirməkdir və onlar öz fəaliyyətlərində hüquq və azadlıqların pozulmamasmm qayğısına qalmalıdırlar. Konstitusiyasının 71-ci maddəsinin onuncu hissəsində nəzərdə tutulur ki, dövlət orqanları yalniz bu Konstitusiya əsasında, qanunla müəyyən edilmiş qaydada və hüdudlarda fəaliyyət göstərə bilərlər. Beynəlxalq təşkilatlar vasitəsilə müdafiə beynəlxalq hüququn ən böyük nailiyyətlərindəndir. Əvvələr belə hesab edilirdi ki, insan hüquqları məsələsi dövlətin daxili məsələsidir və bu hüquqların müdafiəsinə beynəlxalq hüquq müdaxilə edə bilməz. Lakin insan hüquqları probleminin qloballaşması ilə bu hüquqların müdafiəsi də dövlət inhisarından çıxmağa başladı. Bu gün insan hüquqlarının müdafiəsi ilə çoxsaylı beynəlxalq təşkilatlar məşğul olur. Beynəlxalq müdafiə bir növ dövlətdaxili müdafiə tədbirlərinə alternativdir və insana imkan verir ki, dövlət daxilində müdafiədən razı qalmadıqda, beynəlxalq hüquq vasitəsilə müdafiə olunsun. Beynəlxalq hüquq vasitəsilə hüquqların müdafiəsi ən müxtəlif təşkilati formalara malikdir. Buraya məhkəmə orqanlarından tutmuş, məhkəmə orqanı hesab olunmayan, lakin insan hüquqlarının müdafiəsi ilə məşğul olan müxtəlif orqanlar daxildir (komitələr və s). Beynəlxalq müdafiə heç bir dövlətin yurisdiksi- yası altında deyildir. Prosessual müdafiə vasitələri əsasən məhkəmələr tərəfindən istifadə olunur. Qeyri-prosessual müdafiə vasitələri isə icra hakimiyyəti orqanlarının fəaliyyətində geniş tətbiq olunur. Onlar arasında əsas fərqlər bunlardır: 1) prosessual müdafiə vasitələri son dərəcə dəqiqdir, qanunla hərtərəfli tənzimlənir və nisbətən dəyişməzdir, sabit
dir. Bu qaydalar ancaq prossesul qanunvericiliklə müəyyənləşdirilir. Bunun əksinə olaraq, qeyri-prosessual müdafiə vasitələri nisbətən qeyri-dəqiqdir, daha dinamikdir və çoxsaylı normativ hüquqi aktlar, bir qayda olaraq, maddi hüquq nonualan vasitəsilə də müəyyənləşir; 2) prosessual müdafiə vasitələri daha geniş imkanlara (sübu- tetmə vasitələri daha çoxdur) malikdir və nisbətən uzun müddətlidir, bir-birindən kəskin fərqlənən mərhələlərə bölünür (burada proses mərhələlər şəklində realizə olunur və bir mərhələnin nəticələri digərini müəyyən edir). Qeyri-prosessual müdafiə
vasitələri azimkanlıdır, qısamüddətlidir. Burada dəqiq mərhələlər fərqləndirilmir; 3) prosessual müdafiə vasitələri şəxsə öz hüquqlarını bir neçə dəfə müdafiə imkanı verir (alternativ imkanlıdır) və şəxs nəticələrdən razı qalmadıqda, hər şey proses daxilində həll edilir, yəni şəxs daha yuxarı məhkəməyə şikayət edə bilər və burada da müvafiq prosessual qaydaların tətbiqi baş verir. Qeyri-prosessual müdafiə vasitələrində, adətən, bir neçə uğursuz cəhddən sonra şəxs kənar müdafiə vasitəsindən - bu halda prosessual müdafiə vasitəsindən istifadə edə bilər; 4) qeyri-prosessual müdafiə vasitələrindən prosessual vasitələrlə müdafiə olunmaq olar, lakin prosessual müdafiə vasitələrindən qeyri-prosessual vasitələrlə müdafiə olunmaq olmaz. İcra hakimiyyətinin hərəkətlərindən məhkəmədə müdafiə olunmaq olar, lakin məhkəmənin hərəkətlərindən icra hakimiyyətində deyil, yalnız yuxarı məhkəmədə müdafiə olunmaq olar; 5) prosessual müdafiə vasitələrində tərəflərin iyerarxiya münasibətləri yoxdur. Müdafiə olunan şəxslə hüquq pozan şəxs məhkəməyə münasibətdə eynidir və onların heç biri məhkəməyə idarəçilik qaydasında tabe deyildir. Qeyri-prosessual müdafiə vasitələrində isə, adətən, — 129 — Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|