Mundəricat I böLMƏ. Konstitusiya hüququnun ümumnəzəri
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
səbəb olan ən əsas amillərdəndir. Faktiki bərabərsizlik ölkədə ümumi daxili məhsulun fərdlər arasında qeyri-bərabər paylanmasını, iqtisadi gücə malik və hətta dövlətin özü üçün belə təhlükəli olan azlığın yaranması deməkdir. Faktiki bərabərsizlik tarix boyu inqlabları stimullaşdıran ən əsas amillərdən biri olmuşdur. Odur ki, dövlət ən müxtəlif vasitələrlə (vergi qanunvericiliyi, sosial qanun- vercilik və s.) faktiki bərabərsizliyin təhlükəli həddə qədər artmasına imkan vermir və onu nəzarətdə saxlamağa çalışır. Bərabərlik hüququ öz əksini «İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamə»nin 7-ci maddəsində də tapmışdır. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında bərabərlik hüququ 25-ci maddədə müəyyən edilmişdir. Burada, hər şeydən öncə, göstərilir ki, hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. Qanun insanlararası münasibətləri nizamlayır, məhkəmə isə sosial münaqişələri həll edir. Qanun qarşısında bərabərlik onların faktiki və digər vəziyyətlərinin qanun tərəfindən nəzərə ahnmayacağmı ifadə edir. Çünki qanun hamı üçün verilir və hər kəs qanuna eyni dərəcədə əməl etməlidir. Dövlət orqanları qismində burada təsadüfən məhkəmə seçilməmişdir. Məhkəmə hamıya eyni gözlə baxmalıdır, çünki o, ədalət mühakiməsi ilə məşğuldur. Dövlətə münasibətdə bəarbərlik məhkəmə və qanuna münasibətlə müəyyən edilirsə, insanlar arasında bərabərlik cinslər arası münasibət hesabına müəyyənləşdirilir. Bu da təsadüfi deyildir. Əsrlər boyu sosial bərabərsizliyin ən kəskin təzahürü məhz kişi-qadın bərabərsizliyi olmuşdur. İndinin özündə belə bir çox ölkələrdə bu bərabərsizlik qalmaqdadır. Kişi-qadın bərabərsizliyi əmlak və s. iqtisadi məsələlərə deyil, birbaşa əxlaqa və kişi ilə qadının ta — 145 — rixən cəmiyyətdə yerinə yetirdiyi funksiyalara söykəndiyinə görə, demək olar ki, universal olmuşdur. Lakin istər- istəməz sual yaranır: hər cür amilin insanlararası münasibətlərdə nəzərə alınması bərabərsizlik deməkdirmi? Bəzən əksinə ola bilməzmi? Axı bir sıra faktorların nəzərə alınmaması özü artıq bərabərsizlikdir. Odur ki, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 25-ci maddəsinin III hissəsində qarşılıqlı münasibətlərdə nəzərə alınması bərabərsizlik hesab olunacaq amillərin qısa siyahısı verilir. Buraya irq, milliyyət, din, qulluq mövqeyi, əqidə, sosial birliklərə mənsubluq, əmlak vəziyyəti aiddir. Göründüyü kimi, bu amillərin, demək olar ki, hamısı sosial faktorlardır. Bu da təsadüfi deyil, çünki məhz sosial vəziyyət və ya sosial məsələlərə münasibət hüquq və azadhqlann məhdudlaşdmlması üçün əsas olur. Lakin buraya bir çox obyektiv amillər də aiddir (dil, cins və s.). Bu amillər keçən əsrdə insanların arasında bərabərsizliyə səbəb olmuş ən əsas amillərdir. Əsrlər boyu əmlak vəziyyəti insanlann cəmiyyətdə mövqeyini müəyyən etmişdir. Qadınlar, sadəcə, qadın ol- duqlanna görə seçki hüququna malik olmamışlar. Türklər, sadəcə, türk olduqlarına görə ermənilər tərəfindən soyqırımına məruz qalmış, deportasiya edilmişlər. Lakin bərabərsizliyi hüquq və azadhqlann diferensiasiyası ilə qarışdırmaq olmaz. Hüquq və azadhqlann diferensiasiyası elə amillərə görə aparılır ki, onlar artıq hüquqi nizamasalmaya müstəqil təsir edir. Odur ki, hüquqi problemin optimal həlli üçün onlann yaratdığı fərqlər mütləq nəzərə alınmalıdır. Hüquqi diferensiasiya eyni bir məsələyə həmin amillərə görə ayn-ayn subyektlərin mənafeyi naminə fərqli yanaşma nəzərdə tutur. Hüquq və azadhqlann bu cür diferensiasiyası əslində bərabərlik hüququnun təmin
edilməsi üçün zəruridir. Bu xüsusilə də əmək və ailə qanunvericiliyində hiss olunur. Bu qanunvericilik sahələrində uşaq və qadın orqanizminin xüsusiyyətləri nəzərə alınır və onlara güzəştlər müəyyən edilir. Bu xüsusiyyətlər nəzərə alınmadan qadın və uşaqlara da kişi orqanizminin dözə biləcəyi normalar şamil edilsəydi, bu ədalətsizlik olardı və qadınların və uşaqlann hüququnun pozulmasına gətirib çıxarardı. Bundan başqa, bir çox obyektiv səbəblər üzündən əcnəbilər və vətəndaşlar arasında fərq qoyulur. Bu fərqlər əcnəbi və vətəndaşın mahiyyətindən doğur və bərabərsizlik kimi qəbul edilə bilməz. Məsələn, əcnəbilərin Azərbaycan Respublikasında siyasi fəaliyyətinə qadağa qoyulması bərabəsizlik kimi səciyyələndirilə bilməz, çünki siyasi fəaliyyətdə iştirak dövlətlə əlaqələri ifadə edir və burada əcnəbi ilə ölkə vətəndaşı arasında fərq qoyulmaması faktiki olaraq onlann arasındakı fərqin silinməsi demək olardı. Burada bərabəsizlikdən o zaman söhbət gedə bilər ki, bir dövlətin vətəndaşlarına digər dövlətin vətəndaşlarına nisbətən Azərbaycan Respublikası ərazisində daha geniş imkanlar verilsin. Azərbaycan Respublikasının mövcud qanunvericiliyində əcnəbilərə onların mənsub olduğu dövlətə görə hər hansı üstün hüquqlar müəyyən edilməmişdir. Eyni zamanda onlara Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının malik olduqlan hüquqlardan üstün hüquqlar verilməmişdir. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin 13-cü maddəsinin 3-cü hissəsinə görə, əmək münasibətləri sahəsində Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlanna nisbətən əcnəbilərə və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə daha üstün hüquqların müəyyən edilməsi yolverilməzdir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının ayn-ayn müddəalannm məzmun etibarilə zənginləşməsinə xidmət
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|