MüSTƏQİLLİYİMİZ
Yüklə 3,04 Mb. Pdf görüntüsü
|
____________________________________________ 49
Üzr istəyirəm, vaxtı bir az çox alıram, amma bunları burada demək istəyirəm. Vaxtilə hakim bir ideologiya var idi. Bu hakim ideologiya xüsusən 30-cu illərdə, elə sonrakı dövrlərdə də istedadlı olub-olmamağından asılı olmayaraq, insanları istedadlı yazıçı vəzifəsinə təyin edirdi. Məsələn, deyirdi ki, sən dünənəcən tramvay sürəndin, bu gün təyin olunmusan istedadlı Azərbaycan yazıçısı vəzifəsinə. Yaxud, bir pyes yazmısan, xalq düşmənlərini ifşa eləmisən, onda sən təyin olunursan görkəmli Azərbaycan yazıçısı vəzifəsinə. O xalq düşmənini necə, hansı bədii estetik səviyyədə ifşa eləmisən, yaxud nə üçün ifşa eləmisən, bunun prokuroru, vəkili kimdir ki, bundan söhbət getmirdi. Yaxud Sov.İKP Mərkəzi Komitəsi, deyək ki, camışçılığın inkişafı haqqında qərar qəbul edirdi. Artıq bunun ədəbiyyat nöqteyi-nəzərindən 50-ci illərə də, 60-cı illərə də, hətta bəzən sonrakı illərə də dəxli var. Sov.İKP Mərkəzi Komitəsi Nazirlər Soveti ilə birlikdə camışçılığın inkişafı haqqında qərar qəbul edirdi. Azərbaycan ədəbi tənqidi və yaxud Sovet ədəbi tənqidi nə edirdi? Sovet ədəbi tənqidi partiyanın qərarının bədii ədəbiyyatdakı təcəssümünü tələb edirdi. Bu zaman ədəbiyyata heç bir dəxli olmayan əsərlər meydana çıxırdı. Mən onların üzərində dayanmaq istəmirəm, hamınız bunu çox gözəl bilirsiniz. O əsərlərin qəhrəmanları, misal üçün, bir camışdan üç bala alırdısa, olurdu müsbət qəhrəman, gözəl, yüksək səviyyəli bir qəhrəman, yazıçının böyük nailiyyəti. Amma bu, hansı bədii- estetik səviyyədə idi - bunun fərqinə varan yox idi. Şübhəsiz ki, o dövrdə eyni zamanda istedadlı ədəbiyyat da yaranırdı. O istedadlı ədəbiyyatın yaranması prosesi Azər- baycanda 70-ci illərdə özünü çox parlaq şəkildə büruzə verdi. Dissident ədəbiyyatından çox danışırlar. Düzdür, Azərbaycanda xüsusi demək olmaz ki, filan bir dissident roman yazdı, xaricdə çap olundu. Azərbaycanda çap olunmadı və yaxud
____________________________________________ 50
bir poema yazdı, xaricdə çap olundu, Azərbaycanda olunmadı. Amma mən bunun şahidiyəm, dostlarım da bilir, - Anar, Yusif, Əkrəm burada əyləşiblər, - hamısı şahiddir ki, biz o vaxt tez-tez Moskvaya, başqa respublikalara gedirdik, orada bizə deyirdilər ki, Azər Moskvada işləyirdi, bunu təsdiq edə bilər, - siz nə edirsiniz, Azərbaycanda nə baş verir? Yəni, o əsərlər ki, Moskvada dissident ədəbiyyatı nümunələri sayılırdı, o əsərlər Azərbaycanda, adlarını da bilirsiniz, kifayət qədər də həcmi olan əsərlər idi, həm şerdə, həm nəsrdə, hətta dramaturgiyada olan əsərlər idi, - həmin "Azər-baycan", "Ulduz" jurnallarında, "Ədəbiyyat" qəzetində çap olunur, Əzizbəyov adına teatrda tamaşaya qoyulurdu və s. Doğrudan da bu, olan bir şeydir və bunun üstündən keçmək olmaz. Ona görə keçmək olmaz ki, mümkün də deyildir. Çünki Azərbaycanın bugünkü özünüifadəsində bunun çox böyük rolu var. Amma indi necə vəziyyət əmələ gəlib? İndi elə bil ki, qələm dostlarım da, - bu gün söhbət ədəbiyyatdan gedir, - ədəbiyyat adamları arasında, bəlkə səhv edirəm, elə bil ki, bir az özlərini itiriblər. Şübhəsiz ki, bunun böyük səbəbləri var. Həm də maddi səbəbi var. Dünənə qədər əsərlər çap olunurdu, qonorarları alınırdı. Buna görə də yazıçıların heç bir vəzifədə və başqa yerdə işləməyinə ehtiyac yox idi. Bu qonorarlar onların ailələrini, özlərini yaşatmaq üçün kifayət idi. Bu gün həm maddi, həm də mənəvi çətinliklər ortaya çıxıb. Hətta ən istedadlı, görkəmli yazıçı özünü axtarmağa başlayıbdır. Məsələn, Əkrəm Əylislinin çıxışı barədə bu gün burada söhbət açdılar. Əkrəm Əylislinin bu son altı ildə, hətta ondan əvvəlki illərdə - Yazıçılar İttifaqında işlədiyi dövrdən bugünkü günə qədər gəldiyi yolu nəzərə alaraq mən deyə bilərəm ki, bu yol tamamilə ziqzaqdan ibarət bir yoldur. Mən bunu pis mənada yox, yaxşı mənada deyirəm. Mən
____________________________________________ 51
bunu qələm dostumun özünü axtarışı kimi hesab edirəm. O, özünü, həqiqəti axtarır. Bu nöqteyi-nəzərdən elə bil yazıçılar özlərini itiriblər. Həm maddi cəhətdən böyük çətinliklərə, həm də dediyim həmin o altı ilin içərisinə sığmayan böyük problematika ilə, əgər belə demək mümkünsə, həmin altı ilin ehtivasına sığışmayan 60 ilin, bəlkə də 100 ilin problematikası ilə qarşılaşıblar. Əlbəttə, bu nöqteyi-nəzərdən Azərbaycan ədəbi prosesinin bugünkü zəifliyinin, hətta mən deyərdim ki, bugünkü ölgün vəziyyətin səbəbləri vardır. Şübhəsiz ki, burada Yazıçılar Birliyi, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu daha artıq dərəcədə fəal olmalıdırlar. Amma ilk növbədə, mən özüm də daxil olmaqla, bizim hər birimiz fəal olmalıyıq. Heydər Əliyeviç, mən Sizə deyim, bu gün ədəbi meyarlar, demək olar ki, itib, yəni bu gün ədəbiyyatda elə bir deqradasiya prosesi gedir ki, onun qarşısını almaq inzibati nöqteyi-nəzərdən mümkün deyildir. Onun qarşısını qərarlarla almaq mümkün deyil. Bunun qarşısını ancaq əsl ədəbiyyatın təəssübünü çəkməklə almaq mümkündür. Məsələn, Siz də dediniz, bu gün bir nəfər prokuror haqqında kitab çıxır. Məlum olur ki, belə böyük-böyük kitabların Mətbuat və İnformasiya Nazirliyinə dəxli yoxdur. Kiminsə pulu var, gedib hansısa bir şəxsi nəşriyyatda çap etdirir. Məlum olur ki, bir yazıçı var imiş, sən demə, onun 10 romanı var imiş, Sovet İttifaqı, Sovet Azərbaycanı vaxtında bunu sıxışdırıblar, kitablarını çap etməyiblər. O bunları indi çap elətdirir, cildləri çıxır. Digər tərəfdən, şer naminə heç bir şey olmayan cild-cild, ensiklopediya boyda kitablar çap olunub. Təkrar edirəm, bunların qarşısını nə ilə almaq olar? Sovet dövrü deyil ki, qərar çıxarasan və yaxud digər işlər görəsən. İnzibati yolla buna nə deyəsən? Deyəsən, get onu tut ki, nə üçün bu kitabı çap etmisən? Burada nə etmək olar? Ancaq və ancaq ədəbiyyatın təəssübünü çəkmək.
Yüklə 3,04 Mb. Dostları ilə paylaş:
|