N a m iq abbasov məDƏNİYYƏt siyasəTİ
Yüklə 3,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
millətin din, əxlaq, hüquq, ağıl, estetika, dil, iqtisadiyyat və texnika ilə bağlı yaşayışlarının ahəngdar bir bütünüdür. Mədəniyyət isə eyni inkişaf səviyyəsində olan bir çox millətlərin ictimai həyatlanmn ortaq bir bütünüdür” (41, s.40). Hər bir xalqın mədəni irsi onun milli yaradıcılıq potensialının etibarlı göstəricisidir. Mədəni irsin qorunması və inkişaf etdirilməsi, ümumilikdə cəmiyyətin inkişafının və iqtisadiyyatla əlaqəli olan sahələrdən əlavə digər sahələrdə daha yüksək nailiyyətlər əldə etmək cəhtlərinin aynlmaz bir hissəsidir. Mədəni irs anlayışına bir sıra xarici ölkəərdə dörd mövqe dpxil edilir - tarix və memarlıq abidələri, muzeylər, kitabxanalar və arxivlər. Azərbaycanın maddi və mənəvi mədəniyyət abidələri onun mədəni irsini tarixindən xəbər verir. Azərbaycan - qədim və orta dövr abidələri, qalalan, körpüləri, məbədləri, karvansaralan ilə zəngin bir ölkədir. Min ildən artıq Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmuş Qəbələ şəhəri, Qədim Naxçıvan, Gəncə və Bərdə şəhərləri sənətkarlıq və mədəniyyət mərkəzləri kimi şöhrət tapmışdır. Bundan əlavə Azərbaycan qalalarla zəngindir. Kəlbəcər rayonunda dəniz səthindən 2500 metrdən uca dağın başında tikilmiş Lek qalası və oradakı qədim tikililər, Gədəbəy rayonundakı Namərd qala, Bakıda 28 metr hündürlüyündə 8 mərtəbəli Qız qalası, İsmayıllı rayonunda Cavanşirqala, Naxçıvanda Əlincə, Şəkidə «Gələrsən, Görərsən», Şamaxıda Gülüstan qalalan, Qaleyi-Buğurt və başqalan sözün əsl mənasında tariximizin möcüzələridir (64, s. 68). Azərbaycanın tarixi memarlıq abidələri haqqında daha çox damşmaq olar. Bunlar bizim tarixi keçmişimizi əks etdirən maddi mədəniyyət nümunələridir. Bu nümunələrin hər biri bizə ulu tariximizə, keçmişimizə iftixar hissi ilə baxmağa əsas verir. Buna görə də hər bir Azərbaycan vətəndaşı, eləcə də Azərbaycan dövləti və mədəni abidələrin mühafizəsi, onlann bərpası və təbliği üçün xüsusi səy göstərməlidir. Azərbaycan hazırkı keçid dövrü şəraitində, mədəniyyət sahəsində kəskin tənəzzüllə üzləşmişdir. Bir çox kütləvi 32
mədəniyyət mərkəzlərinin (muzeylər, kitabxanalar, parklar, teatr və konsert zalları) əsaslı bərpasına və modemləşdirilməsinə ehtiyac duyulur. İncəsənət sahəsində tənəzzülün və mədəni irsin itməsinin cəmiyyətə təsiri istənilən halda iqtisadi inkişaf üzrə qarşıya qoyulan məqsədlərlə heç cür müqayisə edilə bilməz. Bu baxımdan hökümət, yoxsulluğun azaldılması məqsədləri çərçivəsində incəsənət sahəsində tənəzzül meyllərinin qarşısım alınmasına və mədəniyyətin inkişaf etdirilməsinə yönəldilmiş əsas tədbirlər işləyib hazırlamalıdır. Hökumət yoxsulluğun azaldılması ilə bağlı məqsədlərə öz təsirini iki əsas istiqamətdə göstərməlidir. Mədəni irsə və mədəniyyətin gələcək inkişafına qayğının artırılması. Hazırda mədəniyət sahəsində çalışan işçilərin əmək haqqlan çox və dövlət mədəniyyət müəssisələrində çalışan işçilərin əmək haqqlanmn artınlması yolu ilə mədəniyyət işçilərinin yaşayış səviyyəsinin yaxşılaşdırılması təmin olunmalıdır. Dünyanın bir çox ölkələrində bir qayda olaraq mədəni irsin qorunması, saxlanması və fundamental inkişafı dövlət siyasətinin tərkib hisəsi kimi, onun maliyyə vəsaitləri hesabına həyata keçirilir. Buna baxmayaraq mədəniyyətlə bağlı əlavə fəaliyyət sahələrinə özəl sektorun cəlb olunması da həvəsləndirilə bilər. Buraya müxtəlif təlim proqramları - bədii gecələrin, incəsənət tədbirlərinin və mədəniyyət mərkəzlərinə ekskursiyaların təşkil olunması, nəqliyyət, informasiya texnologiyası və nəşriyyat, eləcə də pərakəndə satış sahələri aiddir. Bundan əlavə bəzi mədəniyyət özəl sektora idarəetməyə verilə bilər. Bütün bünlar hökümtin inkişaf strategiyasına tam uyğun olaraq, gəlir əldəetmə imkanlanmn yaradılmasına birbaşa təsir göstərəcəkdir. Böyük türk sosioloqu Ziya Göyalp “mədəniyyətlə” “kültür” anlayışlanm bir-birindən fərqləndirməyə çalışmışdır. Onun fikrincə kültürlə mədəniyyət arasında məzmunca həm bmrləşmə, həm də ayrılma vardır. Bunlam hər ikisi toplum şəklində olduqları üçün aralannda bir bənzərik möcuddur. Ziya Göyal kültürü mahiyyətcə milli, mədəniyyəti isə beynəlmiləl hesab edirdi. O, yazır ki, kültür 33
milli olduğu halda, mədəniyyət uluslararasıdır, beyni mil əl dir. Kül- tür yalnız bir millətin din, əxlaq, hüquq, ağıl, estetika, dil, iqtisadiy yat və texnika ilə bağlı yaşayışlarını uyumlu - ahəngdar bir bütünü- dür. Mədəniyyət isə eyni inkişaf səviyyəsində olan bir çox millətlə rin tomlunmsal-içtimai həyatlarının ortaq birbütünüdür (41, s. 160). Böyük sosioloqun mədəniyyət haqqındakı mülahizələrində kültür və yetkinlik ifadələri işlədilir. Kültür ilə yenilik arasında fərqlərdən birisi, kültürün “demokratik”, yeniliyin isə “aristok- 34
ratik” olmasıdır. Kültür xalqın gələnəklərində - ənənələrindən, alaşqanlıqlarından, şifahi və yazılı ədəbiyyatlanndan, dilindən və musiqisindən, dinindən, əxlaqından, bədii və iqtisadi məh sullarından ibarətdir. Bu gözəlliklərin sərvətlərin xəzinəsi və muzeyi xalq olduğu üçün kültür demokratikdir. Yetkinlik isə yalnız yüksək təhsil görmüş, yüksək bir tərbiyə ilə yetişmiş hə qiqi ziyalılara aiddir. Yetkinliyin əsası yaxşı bir tərbiyə görmək ağıla söykənən biliklərin (dərk edilə bilinənləri) incəsənəti, ədəbiyyatı, fəlsəfəni, elmi və heç bir fanatizmə yol vermədən dini süni olmayan, səmimi bir məhəbbətlə sevməkdən ibarətdir. Aydın olur ki, yetkinlik xüsusi br tərbiyə ilə təşəkkül tapmış duyum, düşünmə, (təfəkkür) və yaşayış tərzidir (41, s. 84). Milli kültür xalqın mənəviyyabm - mənəvi dəyərlərini təşkil edirsə, mədəniyyyət ziyalılıq, yetkinlik kimi başa düşülür Ziya Göyalp xalqa doğru ifadəsini iki məqsəd üçün işlədirdi: birinci xaqdan milli kültür tərbiyəsi almaq üçün xalqa doğru getmək, ikinci xalqa mədəniyyət aparmaq üçün xalqa doğru getmək. Çünki xalq milli kültürün canlı bir muzeyidir. Ziya Göyalp milliliyin daşıyıcısı, müəyyənləşdiricisi olan xalq sərvətlərini, şifahi və yazılı ədəbiyyatı, dini, əxlaqı, musi qini, bir sözlə mənəvi dəyərləri xammal kimi təsvir edir, bu xammalları isə alimlər, tədqiqatçılar, sənətşünaslar mükəmməl şəkildə emal etməli, işləməlidirlər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, “kültür” sözü əslində latıncadakı “kultura” dan yaranıb. Bu “kultura”nm bir anlamı isə “becərmə, becərilmə” torpağın emalıdır. Böyük sosioloqun daha bir mülahizəsinə görə kültür milli, mədəniyyət isə beynəlmiləldir. Kültürlə mədəniyyət arasında həm birləşmə, həm də ayrılma vardır. Lakin mədəniyyət həm bilgilərlə, düşüncə ilə bağlı olduğu halda, kültür duyğulanmız- la bağladır. D uyğulanmızla bağlı olan mənəvi aləmimiz - kültür obyektiv varlıqdır. Dil, din, əxlaq, estetika kimi duyğu- sal elementlər baxımından ortaq olan, yəni eyni tərbiyəni görmüş fərdlərdən ibarət olan zümrə millət adlanır. Milli 35
Yüklə 3,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|