N a m iq abbasov məDƏNİYYƏt siyasəTİ
Yüklə 3,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
bu prosesə hər bir etnosun milli-mənəvi “M ən”ini dərk edərək qoşulmasıdır. Bəlkə də, bu zərurətin dərkindən doğan həqiqətin nəticəsidir ki, indi qloballaşma ayrı-ayrı xalqların etnik-mənəvi köklərinə yenidən dönüşü ilə də xarakterizə olunur. Bu da cəmiyyət tarixinin inkişaf qanunauyğunluğunun özünüqoruma instinktindən doğur (17, s.8-9). XX əsrin son on illiyi və XXI əsrin əvvəllərində mədəniy yətin qloballaşma prosesi sürətlə inkişaf etmişdir. Mədəni diffuziya, daha dəqiq desək, mədəni dəyərlərin mənimsənilmə sinin kortəbii və yaxud nəzarət edilməyən cəhəti həm pozitiv, həm də neqativ aspektlərə malikdir. Bir tərəfdən o xalqlara imkan verir ki, bir-biriilə ünsiyyətə girsin və bir-birini yaxın dan tanısın. Ünsiyyət və tanıma xalqların yaxınlaşmasına şərait yaratmışdır. Digər tərəfdən həddindən artıq fəal ünsiyyət və mənimsəmə mədəni orijinallığın itirilməsi üçün təhlükədir. Eyni mədəni nümunələrin bütün dünyada yayılması, mədəni təsir üçün sərhədlərin açılması və mədəni ünsiyyətin genişlən məsi alimləri müasir mədəniyyətin qloballaşma prosesi haqqında danışmağa məcbur etmişdir. Qloballaşma millətlərin dünya sisteminə inteqrasiyasının sürətləndirilməsinə təsir edir, müasir nəqliyyat vasitələrinin və iqtisadi əlaqələrin inkişafı ilə güclənir, kütləvi informasiya vasitələrinin insanlara təsirini gücləndirir. Bu xalqlar arasında mədəni kontaktların genişlən məsinə imkan verir və insanların miqrasiya proseslərini güdəni dirir. XX əsr elmi-texniki tərəqqi əsri, XXI əsr isə qloballaşma, inteqrasiya və informasiya əsri adlanır. Qloballaşma prosesi təşəkkül tapdığı vaxtdan indiyə kimi Qərb və Şərq dövlətləri arasında sosial, iqtisadi, mədəni və hərbi əlaqələr sürətlənir, kommunikasiya vasitələri genişlənir. Qloballaşma inkişaf etmiş Qərb dövlətlərində məqbul sayılan ideoloji standartlar əsasında baş verdiyindən, müsəlman dünyası bu proseslər zamanı, onlara ayrılmış yeri və xüsusi çəkini müəyyən etmək zərurəti ilə qarşılaşmışdır (50, s. 127). 20
Dünyada ortaq dəyərlər olan insan haqları, hüququn üstünlüyü və demokratiyanın əhəmiyyəti getdikcə artmaqdadır. Ötən əsrin sonlarından etibarən maliyyə bazarlarındaki sərbəstləşmə hərəkatları və informasiya texnalogiyasındakı inkişafla başlayan, xarici ticarətdəki sərbəstləşmə və texnoloji inkişafla sürətlənərək iqtisadiyyatın diğər sahələrini da təsiri altına alan qloballaşma prosesi, son illərdə sosial və mədəni sahələrdə da istiqamətverici olmağa başlamışdır. Kompyuter və informasiya tex n ol ogi у al an n dak ı sürətli inkişaflar nəticəsində məlumatlann uzun məsafələr boyunca asan və sürətli ötürülə bilməsi Yer üzünün qloballaşmasında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Bu proses, beynəlxalq rəqabət qaydalannda köklü dəyişikliklərə yol açmışdır. İstehlakçılann da məlumatlara çox sürətli və asan yiyələnmə imkanı ilə bağlı tələbi də qloballaşmışdır. Bunun nəticəsində m üxtəlif ölkələr dəki istehlakçı seçimləri və həyat tərzləri arasında bənzərliklər meydana gəlməkdədir. İnformasiya cəmiyyətunun yaranması prosesində ən əhəmiyyətli istehsal faktoru
məlumat olduğundan, iş keyfiyyətinin yüksəldilməsi və inkişaf etmiş bir informasiya strukturuna sahib olmanın əhəmiyyəti artmaqdadır. Bu səbəblə də belə fikrə gəlinir ki, XXI əsrdə inkişafda olan ölkələrin inkişafına ən böyük yardımı insan qaynaqlarına yatırım və strukturun yaxşılaşdırılması göstərəcəkdir. Ümumiyyətlə isə, qloballaşma pozitiv və neqativ cəhətlərə malikdir. Qloballaşmanın neqativ momentləri hər bir xalqın özünün mədəni özünəməxsusluğunun itməsi imkanını aşkara çıxarır. Bu proses assimlasiya təsirinə imkan verir. Müasir cəmiyyətdə mədəni özünəməxsusluğu qoruyub saxlamaq sivlizasiyanın ən ali nailiyyəti kimi dəyərləndirilir. Əvvəllər bu məsələlərə diqqət yetirilmirdi. Ona görə də bir millət digər milləti öz içərisində əridirdi, itaət altına alınmış xalqın mədəniyyət qalıqlarının müsbət ünsürlərini tamamilə özünə götürürdü. Misal üçün Latın Amerikası və Afrika ölkələrinin 21
Avropa müstəmləkəçiliyi dövründə bu işlər baş vermişdir. M üasir dövrdə əksər sivilizasiyalı insanlar üçün “sosial siyasət” və “mədəniyyət siyasəti” ifadələri vərdişə çevrilmişdir. Sual oluna bilər, bunlar nə üçün yalnız sivilizasiyalı insanlar üçün adiləşmişdir? Ona görə ki, bu, məqsədyönlü cəmiyyətin sosial-mədəni sahələrinin idarə edilməsi konsepsiyasına əsaslanır. Bütövlükdə bunlar sivilizasiyalı ölkələrin fərqlən dirici əlamətləri hesab olunur. Bu xalqlar üçün bu hallar yalnız XX əsrin ortalarından başlayaraq adiləşdirilmişdir. Elə həmin vaxtdan başlayaraq bütün bəşəriyyətin mədəni genefondunun saxlanılmasına yeni yanaşma inkişaf etdirilmişdir. Bu konsepsiya BMT çərçivəsində ayrıca götürülmüş hər bir ölkəyə aid edilir. BMT-nin təhsil, elm və mədəniyyət məsələləri üzrə niazmnaməsində deyilir: “İnsan ləyaqətini qorumaq üçün mədəniyyət və təhsil ədalət, azadlıq və sülh əsasında bütün insanlar arasında geniş yayılmalıdır; ona görə də, bu baxımdan bütün xalqların üzərinə qarşılıqlı əməkdaşlıq ruhunda yerinə yetirilməli olan müqəddəs vəzifələr qoyulur. Buna görə də onlar dünyanın bütün xalqlarının təhsil, elm və mədəniyyət sahəsində əməkdaşlığı yolu ilə tədricən beynəlxalq sülhə və bəşəriyyətin rifahına nail olmaq məqsədi” (75, s.9) güdür. Dünya kulturoloji fikri yekdilliklə belə bir ümumi qənaətə gəlir ki, ənənəvi tədqiqatlarda bir-birindən ayrı, əlahiddə təqdim edilən qədim mədəniyyətlər, biri digərinin tarixi davamı və tamamlayıcısı olan qədim sivilizasiyaların təzahürü olmaq etibarilə vahid bir mədəniyyət hadisəsidir və indi bu sivilizasi yaların müasir varisləri XXI əsrin ilk onilliyini tamamlamaq dadır. Vahid mənşədən vüsət alan sivilizasiyalar tarixi epoxalar sınağından keçərək yenidən bir-birinə qovuşur. Beləliklə, türk etnik-mənəvi “M əri’inin dərk olunma
və ümumtürk miqyasında psixoloji həzmi zərurəti bu günün reallıqlarından doğur. Və bütün bəşəriyyət gücündən, iqtisadi qüdrətindən, mənəvi-mədəni səviyyəsindən asılı olmayaraq milli varlığını 22
Yüklə 3,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|