N. Bekmirzayev \'jj& notiqlik san’ati asoslari

‘Notiqlik san’ati haqida ma’lumot olish uchun qarang: X o‘jayeva L.,“Notiqlik san’ati”,
— Toshkent, 1967; Jalolov H. “N otiqlik saji’ati” — Toshkent, “0 ‘zbekiston”, 1979;
Inom xo‘jayev S. “Notiqlik san’ati asoslari”, Toshkent, “0 ‘qituvchi” 1982; B.O'rinboyev,
A. Soliyev, “Notiqlik — mahorat”, — Toshkent, “0 ‘qituvchi”, 1984 va boshq.
15

---

I I boiim . NOTIQLIK SAN’ATI TARIXI
1-bob. Qadimgi Yunon va Rim notiqligi tarixi
Qadim zarnonlardan beri jamoat oldida so‘zga chiqib, odamlarga 
o ‘z fikrini tushuntirish, ular ongiga ta ’sir etib, o ‘z ortidan 
ergashtirish, b iro r narsa, voqea, hodisa haqida gapirganda 
ishontirish va isbotlab berishga intilish, insonlar orasidan so‘zamol 
notiqlarning chiqishiga zarurat tu g ‘dirgan ham da notiqlik 
san’atining paydo bo‘lishiga sabab bo‘lgan. Buning uchun esa, 
awalo, ma’lum ijtimoiy sharoit va muhit zohir bo'lishi lozim edi. 
So‘z erkinligi ana shunday sharoitlardan muhimi sanaladi. Qadim 
Yunonistonda demokratiya tuzumining o‘rnatilishi natijasi o'laroq, 
xalq yig‘inlarida, senat kengashlarida, davlat ishlarida, sud ishlarida 
mamlakatning har bir ozod kishisi erkin nutq so‘zlash huquqiga 
ega bo'lgan.
D av lat ish la rin i b o sh q a rish d a q a tn a sh ish n i istag an , 
lashkarboshilikni xohlagan har bir kishi uchun chiroyli va ta’sirchan 
nutq so‘zlash san’atini egallash majburiy bir ehtiyojga aylangan. 
Bunday shaxslar xalq yig£inlariga to ‘plangan odamlar oldida nutq 
so‘zlab yo yutuq, yoxud mag‘lubiyat quchganlar. Ular orasida 
so‘zga chechanlari keskin dalillar bilan xalqni ishontirib, odob 
bilan so'zlagan davlat arboblari xalq nazariga tushib yanada obro‘ 
orttirganlar, gapni eplab gapira olmaganlari esa xalq nazaridan 
qolgan. 0 ‘sha davr notiqligi haqida keyingi davr yozuvchilarining 
guv o h lik b e ris h la ric h a , F e m isto k l va P e rik lla r A fina 
demokratiyasining yo'lboshchilari bolishlari bilan birga nihoyatda 
kuchli notiq bo‘lganlar. Afinada notiqlik san’atining keng rivoj 
topishiga sud tartibot qoidalarining ham kuchli ta ’siri bo'lgan. 
0 ‘sha davr 
sud 
majlislarida sudlanuvchi yoki da’vogar o‘z fikrlarini 
ishonchli isbotlar asosida gapira olishi lozim b o ‘lgan. Biroq 
sudlashuvchilarda bunday so'zga chechanlik qobiliyatiga ega 
boMganlar deyarli b o ‘lmagan. Demak, ularga maslahat berib