N. Bekmirzayev \'jj& notiqlik san’ati asoslari

Evfilet 
Eratosfen bilan xotini o‘rtasidagi jirkanch jinoyatni ochishda 
cho‘ri 
qizdan yordam so'raydi. Qizning yordami badaliga uning 
gunohidan 
kechishga va’da beradi.
Tez 
orada Evfilet oqsoch qizning xabariga ko‘ra, raqibini qo‘lga 
tlishiradi. 
U c h -to ‘rtta q o ‘n i-q o ‘shnilardan guvoh sifatida 
foydalangan 
Evfilet ular bilan birga xotinining yotog‘iga bostirib 
kiradi va 
Eratosfenni jinoyat ustida qo‘lga olib, uni o‘ldiradi.
Lisiy 
Evfiletning tabiatiga mos nutqni yozgan. Evfiletning 
lOddaligini, 
biroz bo‘lsa-da, laqmaligini hisobga olgan, biroq vaqti 
ktlganda 
o ‘z oriyati yo‘lida hech narsadan qaytmasligini, darg‘azab 
qasoskorga 
aylanishini ko‘rsata oladigan nutq uslubini topgan. 
Evfiletning 
oddiy tilda aytgan hikoyasini eshitgan har bir tinglovchi 
VOqeani 
go'yo o ‘z ko‘zlari bilan ko‘rgandek his etib, shohidlar 
Mfiga 
xayolan qo'shilganini sezmay qoladi. Bunday o ‘ylab qaralsa, 
ildangan 
er, uning go‘zal xotini, begona ayollami yo‘ldan uradigan 
dtg'ir 
va olifta yigit, ularga qo'shmachilik qilgan oqsoch qizning 
(Jiyofasi 
ko‘z o'ngimizda paydo bo'ladi.
f ; Lisiy 
tomonidan bitilgan har bir nutq sud minbaridan turib 
(ipirayotgan 
qonunshunosning safsata gaplari emas, balki mohir 
Hbtiq 
qalamiga mansub bir asar sifatida ahamiyatli. Uni ijro 
Itayotgan 
odam go‘yo sud minbari sahnasida rol ijro etayotgan 
tfttyomi 
eslatib, tinglovchilar ongiga hikoyasini singdirib, ular 
Mlbini 
junbushga keltiradi.
wi Yunonlarda notiqlik san’atining quloch yoyishi sud notiqligidan 
tf n g , harbiy notiqlik va siyosiy notiqlik turlarining, sal o‘tmay 
HjHdeyktik —tantanali notiqlik paydo boMishiga olib keldi.
21

---

Epideyktik notiqlikda balandparvoz so‘zlar ishlatilar, shu bois 
ham bunday nutq matnini tayyorlash anchagina izlanishni talab 
qilardi. Natijada logograflar o'zlaridan oldingi voizlarning merosiga 
va xalq og‘zaki ijodiga murojaat eta boshladilar. Shu tariqa chiroyli 
so‘zlash san’ati asta-sekin shakllanib, badiiy adabiyotning rivojida 
muhim ahamiyat kasb etdi. Ya’ni, tragediya, komediya va roman 
janrlarining tug'ilishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Eng m uhim i, notiqlik sa n ’atining rivoji adabiy tilning 
shakllanishiga, shuningdek, notiqlik san’ati nazariyasi bo'lmish 
“ritorika” ilmining vujudga kelishiga sabab bo‘ldi. Rimdagi barcha 
shoirlar va notiqlar shu maktabdan, ya’ni ritorika maktabidan 
ta’lim olganlar.
Notiqlar tomonidan yaratilgan nurtq matnlari nasriy va poetik 
ijod namunasi sanalgan. Bunday ijodkor notiqlaming nomi o‘z 
mamlakati doirasidan chiqib, jahonga ma’lum va mashhur bo‘lgan. 
Aristotel, Demosfen va Sitseronlar shular jumlasidandir.
Aristotel