N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

104 
 
 
 
Azot  əsaslarından  olan  –  pirimidin  əsaslarına  (pirimidinin 
törəmələri) – sitozin (S), urasil (U) və timin (T) aiddir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Azot  əsaslarından  olan  digər  birləşmələr  –  purin  əsaslarına 
(purinin törəmələridir) adenin (A) və quanin (Q) aiddir.  
Pirimidin  əsaslarından  fərqli  olaraq  purin  əsaslarında  kon-
densləşmiş  iki  heterotsiklik  həlqə  olur.  Purin  molekulunu  piri-
midinlə  imidizol  həlqələrinin  birləşməsi  hesab  etmək  olar. 
İmidazol  həlqəsinin purin molekuluna birləşmiş purin  əsaslarının 
aktivliyini artırır. Purin törəmələrindən adeninə (6-aminopurin) və 
quaninə  (2-amin-6-hidroksipurin)  nuklein  turşularının  hidrolizi 
məhsulları arasında daha çox təsadüf edilir. 
         H 
         C 
   N
1
   
6
  
5
CH 
 
HC
2 
  
3
   
4
CH 
         N 
Pirimidin 
              NH
2 
 
               C 
        N
1
    
6
  
5
CH 
 
        C
2 
   
3
  
4
CH 
 HO        N 
Sitozin  
(2-oksi-6-ami- 
nopirimidin) 
 
              OH
 
 
               C 
        N
1
    
6
  
5
CH 
 
        C
2 
   
3
  
4
CH 
 HO        N 
Urasil  
(2-6-dioksi- 
pirimidin) 
 
              OH
 
 
               C        CH
3 
        N
1
    
6
  
5
C 
 
        C
2 
   
3
  
4
CH 
 HO        N 
Timin 
(2-6-dioksi-5-me- 
tilpirimidin) 
 

---

105 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bundan  əlavə  NT-in  tərkibində  az  təsadüf  olunan  (mınar) 
azot əsaslarına rast gəlinir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nuklein turşularının tərkibinə karbohidratlardan monosaxa- 
ridlərin iki nümayəndəsi α-β fruktofuranoz formada riboza və  
         NH
2 
 
 
         C 
   N
1
   
6
  
5            
 
7
N 
 
HC
2 
  
3
   
4   
   
9
 
8
CH 
         N       N 
                   H 
Adenin 
(6-aminopurin) 
 
         H 
         C 
   N
1
   
6
  
5            
 
7
N 
 
HC
2 
  
3
   
4   
   
9
 
8
CH 
         N       N 
                   H 
Purin 
              OH
 
 
 
              C 
        N
1
   
6
  
5         
   
7
N 
 
        C
2 
  
3
   
4   
   
9
 
8
CH 
H
2
N       N       N 
                        H 
Quanin 
(2-amino-6-oksipurin) 
 
               NH
2 
 
               C        CH
3 
        N
1
    
6
  
5
C 
 
        C
2 
   
3
  
4
CH 
 HO        N 
5-Metilsitozin 
 
               NH
2 
 
               C        CH
2
OH 
        N
1
    
6
  
5
C 
 
        C
2 
   
3
   
4
CH 
 HO        N 
5-oksimetilsitozin 
 
H
3
C        CH
3
           
         N
 
 
 
         C 
   N
1
   
6
  
5         
   
7
N 
 
HC
2 
  
3
   
4   
   
9
  
8
CH 
         N       N 
                   H 
N
6
-Dimetiladenin 
 
               OH
 
 
               C 
      HC
1
   
6
  
5
CH
2 
 
        C
2 
   
3
   
4
CH
2 
 HO        N 
4,5-Dihidrourasil 
 

---

106 
 
dezoksiriboza daxildir.  
 
 
 
 
 
 
 
NT-in təbiətdə tərkibinə, quruluşuna və funksyasına görə iki 
növü ayırd edilir. Bunlar aşağıdakılardır: 
DNT-dezoksiribonuklein  turşusuna  və  RNT-ribonuklein 
turşusuna ayrılır. DNT –də azot əsaslarından – timin, RNT-də isə 
urasil  olur.  Həmçinin  RNT-də  bir  çox  minar  azot  əsaslarına  rast 
gəlinir. DNT-də minar azot əsaslarına az rast olunur.  
Nukleozitlər-purin  və  ya  pirimidin  əsası  ilə  pentozaların 
birləşmələridir.  Adeninin  riboza  ilə  birləşməsindən  –  adenozin, 
quaninlə  birləşməsindən  isə  timidin  tərkibli  nukleozidlər  əmələ 
gəlir.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1 
OH
 
OH
 
OH
 
H
 
O
 
H
 
HOCH
2 
H
 
β-D-ribofuranoza
 
H
 
β-D-2-dezoksiribofuranoza
 
O
 
H
 
H
 
OH
 
OH
 
H
 
H
 
HOCH
2 
H
 
                               NH
2
                                  
                                  
                             N
1
  
6
 
 
5
         
    
                                  
2 
  
3
  
4
   
    
                          O     N        
                                          
 
     
4                                       1 
             
3
               
2
      
  
   
 
 
            Dezoksisitidin 
(3-β-D-dezoksiribofuranozil- 
                sitozin) 
H
 
HOCH
2 
O
 
H
 
OH
 
H
 
H
 
H
 
5 
                         NH
2
                                  
                                  
                     N
1
  
6
 
 
5                 7
N
         
    
                          
2 
  
3
  
4   
      
9
  8  
 
    
   
                           N       N     
                                          
 
        
4                                       1 
             
3
                
2
      
  
   
 
 
                          Adenozin 
     (9-β-D-dezoksiribofuranoziladenin) 
 
H
 
HOCH
2 
O
 
OH
 
OH
 
H
 
H
 
H
 
5 

---