N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
287 nin (mononukleotidlərin) yerləşmə ardıcıllığı ribosomda sintez olunan zülalların aminturşu tərkibini müəyyənləşdirir. İkiqat spirala malik olan DNT molekulunun müxtəlif hissələri bir-birin- dən fərqlənən müxtəlif zülalların sintezinə rəhbərlik edir. DNT molekulunun hər bir zülalın sintezi üçün müvafiq gələn hissəsi sistron (struktur gen) adlanır. Molekul kütləsi 50 000 Da yaxın olan zülalın sintezini idarə edən sistronun (genin) tərkibində təxminən 1500 nukleotid olur. Zülalların biosintezi aşağıdakı ardıcıllıqla baş verir. Zülalların sintezində nuklein turşuları: dezoksiribonuklein turşusu və ribonuklein turşusu (DNT və RNT) əsas rol oynayır. DNT molekulları ikiləşmək yolu ilə çoxalır. Buna r e d u p l i k a- s i y a da deyilir. Bu proses sxematik belə göstərilir: Zülalın sintezi haqda genetik məlumat DNT-də saxlanır. Bu da məlumat RNT-sinə DNT-dən RNT-nin sintezi zamanı verilir. Bu proses t r a n s k i r i p s i y a adlanır. Transkiripsiya və translyasiya prosesləri sxematik belə göstərilir. Reduplikasiya və transkripsiya prosesləri hüceyrənin nüvə- sində törənir. Transkripsiya transkripaza və ya replikaza ilə kataliz olu- → Q–T–A–T–S– ∙ ∙ ∙ → ∙ ∙ ∙ –Q–T–A–T–S– ∙ ∙ ∙ : : : : : ∙ ∙ ∙ –Q–T–A–T–S ∙ ∙ ∙ S–A–T–A–Q– ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ ∙ –S–A–T–A–Q → ∙ ∙ ∙ – S–A–T–A–Q – ∙ ∙ ∙ → S–A–T–A–T– ∙ ∙ ∙ : : : : : Q–T–A–T–S– ∙ ∙ ∙ Duplikasiya – DNT m RNT zülal əks – transkripsiya transkripsiya translyasiya 288 nur. Nüvədə əmələ gəlmiş mRNT sonra ribosoma gətirilir və orada onun göstərişi ilə lazım olan tərkibdə və quruluşda zülal sintez edilir. Bu prosesə, yəni mRNT-dəki məlumata görə zülalın sintezinə t r a n s l y a s i y a deyilir. Translyasiyanın 4 hərfli əlifba yazısından 20 hərfli əlifba yazısına keçmək kimi də adlan- dırmaq olar. Burada 4 hərf nuklein turşularındakı nukleotidlər, 20 hərf isə zülallardakı aminturşuları hesab olunur. Beləliklə, zülalın sintezi barədə məlumat DNT-dən ribosomlara məlumat RNT-si ilə gətirilir və orada yerinə yetirilir. Məlumat RNT-də polipeptid zəncirinin sintezini icra edən sahəyə g e n və ya s i s t r o n deyilir. Sistronlar birlikdə g e n q r u p u, yaxud o p e r o n adlanır. Zülalın sintezində sitoplazmada əvvəlcə aminturşuları, onların karboksil qrupu fəallaşdırılır. Bu da xüsusi fermentlərin – aminoasil – dRNT sintetazaların (F), ATF-in, maqnezium ionları- nın iştirakı ilə gedir. NH 2 NH 2 │ Mg 2+ │ R─CH─COOH + ATF + F F─AMF~CO─CH─R + pirofosfat Aminturşu Fermentaminoasiladenilat N=C─NH 2 │ │ HC C─N O O O NH 2 ║ ║ CH ║ │ │ N─C─N ── CH─CHOH─CHOH─CH─CH 2 O─P─O~C─CH─R │ Aminoasiladenilat OH NH 2 Mg 2+ │ R─CH─COOH + ATF + F F─AMF~CO─CH─R + pirofosfat │ NH 2 Aminturşusu Fermentaminoasiladenilat 289 Aminturşularının fəallaşmasında iştirak edən fermentlər spesifikdir. Bunlara misal tirozin – dRNT – sintetazanı, leysil rRNT – sintetazanı, qlisil – dRNT – sintetazanı və qeyrilərini gös- tərmək olar. İkinci mərhələdə fəallaşmış aminturşuları (-at) daşıyıcı ribonuklein turşuları (dRNT) ilə ribosomlara aparılır. Fəallaşmış aminturşusu dRNT nukleotidinin ribozası hesa- bına (3-cü karbonla) mürəkkəb efir tipli rabitə ilə birləşir: Daşıyıcı RNT-lər də spesifikdir. Hər aminturşusunun özü- nün daşıyıcı RNT-si (dRNT) vardır. Bunların çoxunun quruluşu müəyyən edilmişdir. Valinin daşıyıcı RNT-nin birinci quruluşu akad. A. A. Bayevin rəhbərliyi ilə öyrənilmişdir. Daşıyıcı RNT-nin yeni növü – kvadruplet dRNT-də müəy- yən edilmişdir (D. Ridll və C. Kerbon). Bu növ dRNT mutasiya nəticəsində genetik mətndə pozğunluq baş verdikdə əmələ gəlir və yaranan səhvliyi düzəldir. DNT-də baş vermiş pozulma prosesinin HC=N O │ │ O N C CH ║ H H HC ║ ║ d RNT─O~P─O─ 5 CH 2 ─HC │ │ CH ─── N─C─N ║ C─C O │ │ O OH │ O=C─CH─R │ NH 2 Aminoasil – d RNT F─AMF~CO─CH─R + dRNT + AMF + F │ NH 2 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|