59
2.5.4 İnozitfosfatidlər. İonozitfosfatidlərə həm bitki, həm də
heyvan orqanizmində rast gəlmək olar. İnozitfosfatidlərin (və ya
fosfatidilinozitlər) tərkibində bir molekul qliserinin, iki molekul
yağ turşusunun, bir molekul fosfat turşusunun və bir molekul da
altıatomlu siklik spirt olan inozitin qalığı vardır.
Təbiətdə tərkibində azotlu maddələr və karbohidratlar daxil
olan inozitfosfatidlərə də təsadüf edilmişdir. Beyin maddəsində
aşkar edilmiş lipozitol adlanan inozitfosfatidin tərkibinə inozit,
kolamin, fosfat turşusu, yağ turşuları, qalaktoza və tartron turşu-
ları daxildir. Bundan başqa tərkibində qliserin qalığı olmayan ino-
zitfosfatidlərə də təsadüf edilmişdir.
H OH
OH OH
CH
2
OCOR
1
│
CHOCOR
2
OH
│
H
2
C─P─O─HC
║
O
CH─O─PO
3
H
2
Diinizitfosfatid
H
H
OH
H
Monoinizitfosfatid
CH
2
OCOR
1
│
CHOCOR
2
OH HOHC
│
CH
2
O─P─O─HC
║
O HOHC
CHOH
CHOH
CHOH
60
2.5.5 Asetalfosfatidlər. Asetalfosfatidlərə plazmogenlər də
deyilir. Bunlar hidroliz olunduqda qliserinə, turşu aldehidlərinə
(palmitin və stearin aldehidlərinə), fosfat turşusuna, kolamunə və
ya xolinə ayrılır.
O, plazmanın tərkibində tapılmış fizioloji rolu hələ tam
müəyyən olunmamışdır. Orqanizmdə yaşın artması ilə əlaqədar
olaraq onların miqdarı azalır. Ən çox beyində, eritrositlərdə, əzələ
toxumasında, qaraciyərdə, yumurtada asetilfosfatidlər tapılmışdır.
2.5.6 Sfinqofosfatidlər. Sfinqofosfatidlər (və ya sfinqomie-
linlər) sinir hüceyrələrinin membranının əsasını təşkil edən eritro-
sitlərin, qan zərdabının və orqanizmin digər orqan və toxumala-
rının tərkibinə daxil olan spesifik lipidlərdir. Sfinqomielinlərdə
(və ya sfinqofosfatidlərdə) qliserinin əvəzinə doymamış amino-
spirt-sfinqozin olur və trans vəziyyətdə mövcud olur.
Müxtəlif toxumalardan alınmış sfinqofosfatidlər bir-birindən
tərkibində olan alifatik turşuya görə fərqlənirlər. Məsələn, beyin
toxumasından alınmış sfinqofosfatidlərdə liqnotserin, nervon və
stearin turşusu, dalaq və ağciyər sfinqofosfatidlərdə isə palmitin
və liqnosterin turşusu tapılmışdır.
CH
3
(CH
2
)
12
CH═CH─CHOH─CHNH
2
─CH
2
OH
sfinqozin
Sfinqozin
CH
2
O
│ CH─R
CHO
│
OH
│ │
CH
2
O─P─O─CH
2
─CH
2
─NH
2
║
O
Plazmogen
61
Sfinqomielinlərin tərkibində sfinqozin, yağ turşusu (ən çox
stearin turşusu), fosfat turşusu və xolin vardır.
Sfinqomielinlər ağ kristallik maddələrdir, efirdə həll olmur,
oksigenə qarşı davamlıdır, suda şişərək, özülü kolloid məhlul
əmələ gətirir. Bunlar ən çox beyində, dalaqda və ağciyərdə olur.
2.6 Qlikolipidlər. Qlikolipidlərə serebrozoidlər və qanqlio-
zidlər aiddir. Sonunculara mukolipoidlər də deyilir.
Serebrozidlərin 4 nümayəndəsi: frenozin (serebron), kera-
zin, nervon və oksinervon müəyyən edilmişdir. Bunlar tərkib-
lərindəki yağ turşularına görə fərqlənir.
Qlikolipidlərin əmələ gəlməsində monosaxaridlər (əsasən
qalaktoza), sfinqozin və yağ turşusu iştirak edir.
Qlikolipidlərin digər serebrozoidlər və qanqliozidlərlə əla-
qəsi aşağıdakı sxemdə daha aydın görünür:
O OH
║
CH
3
─(CH
2
)
12
─CH═CH─CH─CH─CH
2
─O─P─O─CH
2
─CH
2
─N─CH
3
│ │ │ │
OH NH OH CH
3
CH
3
│
CO─R
Sfinqomielin
62
Serebrozidlərin quruluşu ümumi şəkildə belə yazılır:
Serebrozidlər ilk dəfə beyində tapılmışdır. Sinir toxumasın-
da və dalaqda bu lipidin miqdarı daha çoxdur.
Serebrozidlər bərk maddələrdir, suda şişərək, şəffaf həlmə-
şik əmələ gətirir. Benzolda və isti spirtdə həll olur. Efirdə həll
olmur.
Serebrozidlər ən çox beyində, qan hüceyrələrində, həmçinin
böyrəklərdə, dalaqda və s. olur. Patoloji hallarda qaraciyərdə, da-
laqda, limfa düyünlərində kerazinin miqdarı kəskin çoxalır.
Sulfatidlər və ya sulfolipidlər kükürdlü serobrozidlərdir.
Bunlarda qalaktozanın birli spirt qrupu ilə efir tipində birləşmiş
─CH
2
─CH─CHOH─CH═CH─(CH
2
)
12
─CH
3
│
NH─CO─R
O
O
H
H
H
OH
OH
CH
2
OH
OH H
Dostları ilə paylaş: |