N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

59 
 
2.5.4 İnozitfosfatidlər. İonozitfosfatidlərə həm bitki, həm də 
heyvan  orqanizmində  rast  gəlmək  olar.  İnozitfosfatidlərin  (və  ya 
fosfatidilinozitlər)  tərkibində  bir  molekul  qliserinin,  iki  molekul 
yağ  turşusunun, bir molekul  fosfat  turşusunun və bir molekul da 
altıatomlu siklik spirt olan inozitin qalığı vardır.  
 
 
 
 
Təbiətdə  tərkibində  azotlu maddələr və  karbohidratlar daxil 
olan  inozitfosfatidlərə  də  təsadüf  edilmişdir.  Beyin  maddəsində 
aşkar  edilmiş  lipozitol  adlanan  inozitfosfatidin  tərkibinə  inozit, 
kolamin,  fosfat  turşusu,  yağ  turşuları,  qalaktoza  və  tartron  turşu-
ları daxildir. Bundan başqa tərkibində qliserin qalığı olmayan ino- 
zitfosfatidlərə də təsadüf edilmişdir.  
H      OH 
 
 
OH     OH 
 
 
    CH
2
OCOR
1
 
     │ 
    CHOCOR
2
 
      
     OH     
               │   
H
2
C─P─O─HC
 
              
║ 
              O        
CH─O─PO
3
H
2 
Diinizitfosfatid
 
H 
 
H 
 
OH 
 
H 
 
Monoinizitfosfatid
 
CH
2
OCOR
1
 
│ 
CHOCOR
2
 
  
          OH    HOHC 
                   │
 
CH
2
O─P─O─HC 
            
║ 
            O       HOHC 
CHOH
 
CHOH
 
CHOH
 

---

60 
 
2.5.5  Asetalfosfatidlər.  Asetalfosfatidlərə  plazmogenlər  də 
deyilir.  Bunlar  hidroliz  olunduqda  qliserinə,  turşu  aldehidlərinə 
(palmitin  və stearin aldehidlərinə), fosfat  turşusuna, kolamunə və 
ya xolinə ayrılır.  
 
 
 
 
O,  plazmanın  tərkibində  tapılmış  fizioloji  rolu  hələ  tam 
müəyyən  olunmamışdır.  Orqanizmdə  yaşın  artması  ilə  əlaqədar 
olaraq onların miqdarı azalır. Ən çox beyində, eritrositlərdə, əzələ 
toxumasında, qaraciyərdə, yumurtada asetilfosfatidlər tapılmışdır.  
2.5.6  Sfinqofosfatidlər.  Sfinqofosfatidlər  (və  ya  sfinqomie-
linlər) sinir hüceyrələrinin membranının əsasını təşkil edən eritro-
sitlərin,  qan  zərdabının  və  orqanizmin  digər  orqan  və  toxumala-
rının  tərkibinə  daxil  olan  spesifik  lipidlərdir.  Sfinqomielinlərdə 
(və  ya  sfinqofosfatidlərdə)  qliserinin  əvəzinə  doymamış  amino-
spirt-sfinqozin olur və trans vəziyyətdə mövcud olur.  
 
 
Müxtəlif toxumalardan alınmış sfinqofosfatidlər bir-birindən 
tərkibində  olan  alifatik  turşuya  görə  fərqlənirlər.  Məsələn,  beyin 
toxumasından  alınmış  sfinqofosfatidlərdə  liqnotserin,  nervon  və 
stearin  turşusu,  dalaq  və  ağciyər  sfinqofosfatidlərdə  isə  palmitin 
və liqnosterin turşusu tapılmışdır. 
 
CH
3
(CH
2
)
12
CH═CH─CHOH─CHNH
2
─CH
2
OH 
sfinqozin 
 
 
Sfinqozin 
CH
2
O 
│             CH─R 
CHO 
│
          OH 
│            │ 
CH
2
O─P─O─CH
2
─CH
2
─NH
2 
               ║ 
            O 
Plazmogen 
 

---

61 
 
 
Sfinqomielinlərin tərkibində sfinqozin, yağ turşusu (ən çox 
stearin turşusu), fosfat turşusu və xolin vardır. 
 
 
 
 
Sfinqomielinlər ağ kristallik maddələrdir, efirdə həll olmur, 
oksigenə  qarşı  davamlıdır,  suda  şişərək,  özülü  kolloid  məhlul 
əmələ gətirir. Bunlar ən çox beyində, dalaqda və ağciyərdə olur.  
2.6  Qlikolipidlər.  Qlikolipidlərə  serebrozoidlər  və  qanqlio-
zidlər aiddir. Sonunculara mukolipoidlər də deyilir.  
Serebrozidlərin  4  nümayəndəsi:  frenozin  (serebron),  kera-
zin,  nervon  və  oksinervon  müəyyən  edilmişdir.  Bunlar  tərkib-
lərindəki yağ turşularına görə fərqlənir.  
 Qlikolipidlərin  əmələ  gəlməsində  monosaxaridlər  (əsasən 
qalaktoza), sfinqozin və yağ turşusu iştirak edir.  
Qlikolipidlərin  digər  serebrozoidlər  və  qanqliozidlərlə  əla-
qəsi aşağıdakı sxemdə daha aydın görünür:  
                                                                          O                            OH 
                                                                                             ║                                    
CH
3
─(CH
2
)
12
─CH═CH─CH─CH─CH
2
─O─P─O─CH
2
─CH
2
─N─CH
3
 
                                               │      │                        │                              │               
 
                                         OH   NH                 OH                          CH
3
   CH
3
 
  
                                                     │ 
                                                  CO─R 
 
Sfinqomielin 
 

---

62 
 
 
 
Serebrozidlərin quruluşu ümumi şəkildə belə yazılır: 
 
 
 
Serebrozidlər ilk dəfə beyində tapılmışdır. Sinir toxumasın-
da və dalaqda bu lipidin miqdarı daha çoxdur.  
Serebrozidlər  bərk  maddələrdir,  suda  şişərək,  şəffaf  həlmə-
şik  əmələ  gətirir.  Benzolda  və  isti  spirtdə  həll  olur.  Efirdə  həll 
olmur.   
Serebrozidlər ən çox beyində, qan hüceyrələrində, həmçinin  
böyrəklərdə, dalaqda və s. olur. Patoloji hallarda qaraciyərdə, da-
laqda, limfa düyünlərində kerazinin miqdarı kəskin çoxalır.  
Sulfatidlər  və  ya  sulfolipidlər  kükürdlü  serobrozidlərdir. 
Bunlarda qalaktozanın birli spirt qrupu ilə efir tipində birləşmiş 
─CH
2
─CH─CHOH─CH═CH─(CH
2
)
12
─CH
3
 
             
│ 
              NH─CO─R 
O 
O 
H 
H 
H 
OH 
OH 
CH
2
OH 
OH     H 

---