N. M. Yusifov, K. Ş. DaşDƏMİrov

45 
 
II FƏSİL 
 
2. LİPİDLƏR 
 
2.1. Lipidlərin təsnifatı və biokimyəvi xüsusiyyətləri. 
 
Lipidlər-ali  yağ  turşularının,  spirtlərin,  aldehidlərin  təbii 
üzvi  törəmələridir.  Lipidlərə  yağlar  və  yağabənzər  maddələr 
aiddir. Lipidlər energetik maddələrdir. Onlar insan və heyvanlarda 
ehtiyat  qida  maddəsi  kimi  toplanır.  Bitkilərdə  ən  çox  pambıqda, 
soyada,  günəbaxanda, xaşxaşda və s.-də olur.  İnsan və heyvanda 
yağlar  xüsusi  yağ  hüceyrələrində,  dərialtı  qatda,  daxili  üzvlərin 
pərdəsində  və  s.-də  tpollanır.  Onlar  oksidləşdikdə  karbohidrat  və 
zülallardan iki dəfə çox enerji verir. Ancaq hüceyrə protoplazma-
sının  tərkibində  olan  (protoplazmatik  yağlar)  yağların  miqdarı 
sabit  qalır,  hətta  aclıq  və  piylənmə  hallarında  da  heç  bir  dəyişi-
rikliyə uğramır. Lipidlər suda həll olmurlar, əsasən zülal və karbo-
hidratlarla  birlikdə  biokimyəvi  komplekslər  şəklində  hüceyrə 
membranının quru maddənin 60 %-ə qədərini təşkil edirlər. Lipid-
lərin  kompleks  birləşmələri  orqanizmin  böyüməsi,  əzələ  və  sinir 
fəaliyyəti  həmçinin  laktasiya  üçün  mühüm  rol  oynayır.  Lipidlər 
suda  həll  olmayan  (A,  D,  E  və  K)  vitaminləri  həll  edərək  onları 
orqanizm  tərəfindən  mənimsənilə  bilən  şəkilə  salaraq,  vitamin-
lərin  orqanizmin  müxtəlif  toxumalarına  keçirilməsini  təmin  edir. 
Lipidlər  mexaniki  funksya  da  yerinə  yetirir.  Yağlar  istiliyi  pis 
keçirdiyindən  orqanizmi  soyuqdan  qoruyur,  həmçinin  elastiklik 
xassəsi  xarici  zərbəni  azaldır.  Lipidlər  iki  qrupa:  sadə  və  mürək-
kəb  lipidlərə  bölünür.  Sadə  lipidlərə  neytral  yağlar,  mumlar  və 
steridlər  aiddir.  Lipidlərin  hidrofob  xassələri-tərkibində  olan  yağ 
turşularının, spirtlərin, aldehidlərin miqdarından və quruluşundan 
asılıdır.  

---

46 
 
Cədvəl 4. 
Təbii lipidlərin hidrofob komponentləri 
 
Karbon 
atomları-
nın sayı 
 
Adı 
 
Formulu 
Doymuş normal yağ turşuları 
4 
Butan turşusu (yağ turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
2
COOH 
 
6 
Heksan turşusu (kapron turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
4
COOH
 
8 
Oktan turşusu (kaprin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
6
COOH
 
10 
Dekan turşusu (kapril turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
8
COOH
 
12 
Dodekan turşusu (laurin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
10
COOH
 
14 
Tetradekan turşusu (miristin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
12
COOH
 
16 
Heksadekan turşusu (palmitin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
14
COOH
 
18 
Oktadekan turşusu (stearin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
16
COOH 
 
20 
Eykozan turşusu (araxın turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
18
COOH
 
22 
Dokozan turşusu (bekon turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
20
COOH
 
24 
Tetrakozan turşusu (liqnoserin turşusu) 
CH
3
(CH
2
)
22
COOH 
 
26 
Heksakozan turşusu  
CH
3
(CH
2
)
24
COOH
 
28 
Oktakozan turşusu 
CH
3
(CH
2
)
26
COOH
 
30 
Triakontan turşusu (melisin turşusu)  
CH
3
(CH
2
)
28
COOH
 
Doymamış yağ turşuları 
4 
2-buten turşusu (karton turşusu) 
CH
3
─CH═CH─COOH
 
16 
9-Heksadekan turşusu (palmiton-olein 
turşusu) 
CH
3
─(CH
2
)
5
─CH═CH─
─(CH
2
)
7
─COOH
 
18 
9-Oktadekan turşusu (olein turşusu) 
C
17
H
33
COOH
 
22 
13-Dokozan turşusu (eruk turşusu) 
C
21
H
41
COOH
 
24 
15-Tetrakozan turşusu (nervon turşusu) 
C
23
H
45
COOH
 
18 
6,9-Oktadekadien turşusu (linol turşusu) 
C
17
H
31
COOH
 
20 
8,11-Eykozadien turşusu 
C
19
H
33
COOH
 
18 
6,9,12-Oktadekatrien (lionolein turşusu) 
C
17
H
29
COOH
 
18 
9,12,15-Oktadekatrien turşusu (linolein 
turşusu) 
C
17
H
29
COOH
 
20 
5,8,11,14 Eykozatetraen turşusu (jaraxi-
don) 
C
19
H
29
COOH
 
18 
6,9.12,15 Oktatetraen turşusu (rasinal 
turşusu) 
C
17
H
27
COOH
 
20 
8,11,14,17 Eykozatetraen turşusu 
(araxidon turşusu) 
C
19
H
29
COOH
 
22 
4,7,10,13,16,19 Dokozahek-saen turşusu 
C
21
H
31
COOH
 

---

47 
 
Doymuş ali spirtlər 
10 
Dekanol-1 
C
10
H
21
OH
 
12 
Dodekanol-1 (laurin spirti) 
C
12
H
25
OH
 
14 
Tetradekanol-1 (miristin spirti) 
C
14
H
27
OH
 
16 
Heksadekanol-1 (setil spirti) 
C
16
H
33
OH
 
18 
Oktadekanol-1 (stearin spirti) 
C
18
H
37
OH
 
20 
Eykozanol-1 
C
20
H
41
OH
 
26 
Heksakozanol-1 
C
26
H
33
OH
 
30 
Triakontanol-1 
C
30
H
61
OH
 
Doymamış ali spirtlər 
14 
Sis-9-Tetrasen 1-ol (miristil-olein spirti) 
C
14
H
27
OH
 
16 
Sis-9-Heksasen 1-ol (palmi-tilolein 
spirti) 
C
46
H
31
OH
 
18 
Sis-9-Oktadesen 1-ol (olein spirti) 
C
18
H
35
OH
 
22 
Sis-13-Dokozen 1-ol (eruk spirti) 
C
22
H
43
OH
 
24 
Sis-15-Tetrakozen 1-ol (nervon spirti) 
C
24
H
47
OH
 
10 
Dekanol (kapril aldehidi) 
C
10
H
20
O
 
12 
Dodekanol (laurin aldehidi) 
C
12
H
24
O
 
14 
Tetradekanol (meristil aldehidi) 
C
14
H
28
O
 
16 
Heksadekanol (palmitil aldehidi) 
C
16
H
32
O
 
18 
Oktadekanol (stearin aldehidi) 
C
18
H
36
O
 
20 
Eykozonal (Araxin aldehidi) 
C
20
H
40
O 
22 
Dokozonal (Begen aldehidi) 
C
22
H
44
O 
Doymamış ali yağ aldehidlər 
14 
Sis-9-Tetradesen 1-al (miris-tilolein 
aldehidi) 
C
14
H
27
O 
16 
Sis-9-Heksadesen 1-al (pal-mitilolein 
aldehidi) 
C
16
H
31
O 
18 
Sis-9-Oktadesen 1-al (olein aldehidi) 
C
18
H
35
O 
22 
Sis-13-Dokozen 1-al (Eruk aldehidi) 
C
22
H
43
O 
24 
Sis-15-Tetrakozan 1-al (Navon aldehidi) 
C
24
H
47
O 
 
2.2.  Neytral  yağlar.  Neytral  yağlar  (asilqliserinlər)  kim-
yəvi  cəhətdən  qliserinlə  irimolekullu  yağ  turşularının  mürəkkəb 
efirləridir.  Bunlarda  qliserindəki  spirt  qruplarının  efirləşmə  dərə-
cəsindən asılı olaraq monoqliseridlərə, diqliseridlərə və triqliserid-
lərə bölünürlər.  

---