N. Mammadov monoqrafiya 2013+60ч90 N. Mammadov
Yüklə 2,76 Kb. Pdf görüntüsü
|
üçün Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin aradan qaldırılması istiqamətində ciddi cəhdlər etməsi ilə izah etdi (bax: 3.5.5). Prezidentlərin geniş tərkibli danışıqlarından sonra Amerika-Azər- baycan münasibətləri haqqında birgə bəyanat və sərmayə qoyuluşunun qarşılıqlı qorunması və təşviq edilməsi haqqında Azərbaycan Res- publikası və ABŞ hökumətləri arasında müqavilə imzalandı. İmzalama mərasimində Heydər Əliyev iki ölkə arasında əməkdaşlığın inkişaf istiqamətlərini yığcam ifadə edən bəyanat verdi. Bəyanatda deyilirdi: “Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyini böyük tarixi nailiyyət hesab edir və bu müstəqilliyi qoruyub saxlamağı özünün şərəfli vəzifəsi sayır. Bizim xalqımız dövlət müstəqilliyinə və milli azadlığa sadiqdir və bundan sonra da sadiq olacaqdır. Bunun üçün Amerika Birləşmiş Ştatları ilə əməkdaşlıq etmək, tərəfdaşlıq əlaqələri yaratmaq və bu əlaqələri daha da genişləndirmək, inkişaf etdirmək bizdən ötrü çox vacib, əhəmiyyətlidir” (3.5.5). Azərbaycan Prezidentinin hər bir sözünün arxasında böyük məna durur. Bununla ABŞ-a Azərbaycanın öz müstəqilliyi və suverenliyini hər şeydən üstün tutduğu çatdırılırdı. Amerika da daxil olmaqla, kimsə buna xələl gətirmək istəsə, Azərbaycan dövlət kimi müqavimət göstərəcək. ABŞ-la Azərbaycanın iqtisadi və enerji sahəsindəki əməkdaşlığının taleyi də həmin prinsipə əməl edilməsindən asılı olacaq. Heydər Əliyev bu məqamlara işarə etməklə yanaşı, vurğulayır ki, Azərbaycan ABŞ-la əməkdaşlığı inkişaf etdirməyi və genişləndirməyi çox vacib sayır. Situasiya hər iki tərəf üçün tam aydın idi. Azərbaycan suverenliyinə xələl gətirə biləcək heç bir şərti qəbul etməyəcəkdi. Ərazisinin işğal edilməsi ilə barışmayacaqdı. Demokratik dövlət qurmaqda qərarlıdır. Qərblə hərtərəfli əlaqələri bərabərhüquqlu tərəfdaş kimi inkişaf etdirmək əzmindədir. Nəhayət, regionda təhlükəsizliyin təmin edilməsi və sülhün bərqərar olması üçün əlindən gələni edəcəkdir. Rəsmi Vaşinqton bu mesajları təbii ki, qəbul etdi və yuxarıda adını çəkdiyimiz sənəd imzalandı. Sənədin çox mühüm bir fərqli cəhətini vurğulamaq istərdik. Azərbaycan Prezidenti iqtisadi-energetik əməkdaşlığı məharətlə geosiyasi amillərlə əlaqədə təqdim etdi. Qarşılıqlı sərmayə qoyuluşuna 137 təminat almaq bütövlükdə Azərbaycanın suverenliyi və müstəqilliyinə təminat almaq demək idi. Qərb Cənub Qafqazdakı layihələrə böyük miqdarda sərmayə qoyurdusa, onun təhlükəsizliyinin təmininə də ciddi diqqət yetirməli idi. Sərmayənin təhlükəsizliyi birbaşa Azərbay - candakı sabitlikdən asılıdır. Deməli, Azərbaycanın daxili sabitliyi ilə əlaqəli olan bütün proseslərdə Qərbin də marağı vardır. Bu baxımdan, Dağlıq Qarabağ məsələsi, Azərbaycanın tədrici demokratikləşməsi, qoyulan sərmayələrin qorunması kimi məsələlər Vaşinqtonun da maraq dairəsində qalır. Heydər Əliyev Vaşinqtona ilk səfəri ilə strateji nəticə əldə etdi. Sonrakı proseslər Ulu öndərin uzaqgörənliyini tam təsdiqlədi. Birincisi, bölgədəki beynəlxalq enerji layihə lərinin təhlükəsizliyi məsələsi Ermənistan və onun havadarlarını geniş təxribat planlarından çəkindirdi. İkincisi, Ru siya ilə Gürcüstan arasında məlum 2008-ci il 8 avqust hadisələri göstərdi ki, enerji layihələrinin təhlükəsizliyi qlobal geosiyasi güclər səviyyəsində qorunur. Həmin layihələrə qarşı təhlükə yox dərəcəsindədir. Hər bir halda bu vaxta qədər belə olub. B.Klintonun yuxarıda verdiyimiz fikrindən görünür ki, ABŞ-ın Azərbaycanla münasibətlərinə məzmun verən mühüm amillər daxili sabitlik və inkişafda uğurlar qazanılmasından ibarətdir. Yəni Heydər Əliyev yenidən ölkə başçısı seçiləndən sonra ilk növbədə daxili sabitliyə nail oldu, paralel olaraq sosial-iqtisadi inkişafa da təkan və yön verdi. Daxili sabitlik bir-birinin ardınca baş verən dövlət çevrilişlərinə cəhdləri aradan qaldırmaq hesabına mümkün oldu. Sosial-iqtisadi inkişafın aparıcı amili isə “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması idi. Azərbaycan Prezidenti bu iki uğura nail olandan sonra Vaşinqtona rəsmi səfər etmişdi. Bu, gələcəyə hesablanmış gediş idi. Müqayisə üçün deyək ki, bir sıra postsovet ölkələrinin başçıları Vaşinqtona xahiş etməyə, yardım ummağa, hakimiyyətini saxlamaq üçün siyasi bazarlıq etməyə gedirdi. Azərbaycan Prezidenti isə Vaşinqtona ağır təcavüz hadisəsi ilə qarşılaşmasına baxmayaraq daxili sabitliyə nail olmuş, Qərblə strateji iqtisadi müqavilə (“Əsrin müqaviləsi”) imzalamış müstəqil dövlətin rəhbəri kimi səfər edirdi. 138 Beləliklə, Heydər Əliyevin ABŞ-a ilk rəsmi səfəri iki ölkə arasında münasibətlərin strategiyasını və konkret inkişaf istiqamətlərini müəy- yənləşdirdi. ABŞ tərəfi göstərdi ki, Azərbaycanla münasibətlərində Cənub Qafqazın strateji region olduğunu nəzərə alır. Sonra, burada sülh və təhlükəsizliyin təmininə ciddi fikir verir. Nəhayət, bu kontekstdə Azərbaycanın dövlət suverenliyinin qorunması və ərazi bütövlüyünün bərpası Amerika üçün əhəmiyyət daşıyır. Bu üç aspekti iki ideya ətrafında birləşdirmək olar. Birincisi, ABŞ xarici siyasətində Cənub Qafqazın təhlükə siz liyinə böyük önəm verir. İkincisi, Cənub Qafqaz dövlət lərinin suverenliyi onun üçün prinsipial əhəmiyyət daşıyır. Bu fikirlərin arxasında regionun ABŞ-dan başqa böyük geosiyasi güclərin təsiri altına düşməməsi istəyinin durduğunu hiss etmək çətin deyildi. ABŞ qlobal güc kimi regionda hegemonluğunu təmin etmək haqqında düşünürdü. ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinin bu əsas prinsipləri iki ölkə arasında sonrakı illərdə əməkdaşlığı istiqamətləndirdi. Bu günə qədər həmin prinsiplər əməkdaşlıq prosesinin sərhədini və məzmununu müəyyən edir. Ən əsası isə ondan ibarətdir ki, Azərbaycan verdiyi sözə sadiq qalır. Beləliklə, 1998-ci il sentyabrın 8-9-da Bakıda Tarixi Böyük İpək yolunun bərpası üzrə beynəlxalq konfrans keçirildi. 1999-cu il aprelin 17-də Azərbaycan, Ukrayna və Gürcüstan dövlət başçılarının iştirakı ilə Bakı-Supsa neft kəmərinin təntənəli açılış mərasimi oldu. ABŞ Prezidenti B.Klintonun iştirakı ilə 1999- cu il noyabrın 18-də İstanbulda keçirilmiş ATƏT-in sammiti çərçivəsində “Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac boru kəməri vasitəsi ilə Azərbaycan Respublikası, Gürcüstan və Türkiyə Respublikası ərazilərindən xam neftin nəqli haqqında” saziş imzalandı. Bu, region ölkələrinin strateji əməkdaşlığı və Avropaya inteqrasiyası sahəsində ciddi addım idi. 2005-ci il mayın 24-25-də Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft kəmərinin Azərbaycan hissəsi istifadəyə verildi. Həmin il oktyabrın 12-də isə neft kəmərinin Gürcüstan hissəsinin is- tifadəyə verilməsi mərasimi keçirildi. 139 Yüklə 2,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|