Nadir efshar layout qxd
Yüklə 13,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
lərin öhdəsindən uğurla gəlirdi. Onun ordusunda polad intizam və ciddi qayda-qanunlar var idi. 230 ildən artıq İranda hökmranlıq edən Səfəvilər sülaləsinin sonlarında dağılmaqda olan Səfəvilər dövlətini Nadir şah yenidən bərpa edib, Əfşar dövlətini yaratdı. Bütün xarici işğalçıları qovub, ölkədən çıxartdı. Daxili qiyamçıları aradan götürüb, qüdrətli bir imperiya yaratdı. Dövlətin ərazisini iki dəfədən artıq genişləndirdi. Təəssüf ki, Nadir şahdan sonra Azərbaycanın bütövlüyünü qorumaq mümkün olmadı. Hələ XVIII əsrin əvvəllərində Nadir şahın dövründə ruslar iki dəfə Dərbəndi, Bakını tutub, Gilana, Rəştə qədər zəbt etmişdilər. Lakin Nadir onlara elə cavab vermişdi ki, Nadirdən sonra 70 ilə yaxın rus qoşunları Azərbaycana girməyə cəsarət etməmişdilər. Yalnız ruslar XIX yüzilliyin əvvəllərində Azərbaycanın quzey hissəsini Nadir şah Əfşar dövründən sonra xanlıqlara parçalanmış hissəsini işğal etdilər və o gündən də Azərbaycan iki hissəyə parçalandı. Məndə belə bir marağın daha da güclənməsinə impuls verən amil- lərdən biri də akademik Ramiz Mehdiyevin Şah İsmayıl haqqında yazmış olduğu dərin məzmunlu məqaləsi oldu. Elmdə baş alıb gedən yalançı nor- mativlərin əleyhinə çıxan hörmətli akademik göstərir ki, «bütün zid- diyyətləri ilə yanaşı, Şah İsmayıl öz zəmanəsinin övladı olmaqla onun fövqünə qalxmağı bacarmış, rəsmi olaraq azərbaycançılıq missiyasının əsasını qoymuşdur». 1 Məqalədə tarixi şəxsiyyətlərə yanaşmağın konkret proqram-platforması ifadə olunmuşdur. Baxmayaraq ki, Nadir şah haqqında da onun böyük şəxsiyyətini aşağılayan söhbətlər Sovet dönəmində baş alıb getmişdir. Sovet-rus tarix - çilərinin belə fikirlər söyləmələri Nadir şahın rus imperiyasının Qafqazda apardığı siyasətin qarşısını alan böyük bir fateh və onları Azərbaycanın şərq hissəsindən və Şimali Qafqazdan qovub çıxarmış bir şəxsiyyət olduğuna görə və hətta I Pyotrun və xələflərinin Nadir şah dövründə Qafqaza daxil ola bilməmələrindən irəli gəlirdi. Amma qəlbi mənsub olduğu soyun tarixini öyrənmək eşqi ilə çırpınan bir övlad kimi əlim yetən ən müxtəlif mənbələrə və tarixi, bədii-publisistik aspektdə yazılmış əsərlərə də dərindən nüfuz etdikdən sonra Nadiri Allah yolunda çarpışan əsl ədalət Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 13 1 Ramiz Mehdiyev. «Şah İsmayıl Səfəvi ali məramlı tarixi ünsiyyət kimi». 2013-cü ildə mü- vafiq saytda yerləşdirilmişdir. mücəssəməsi və islamçılığın, türkçülüyün, azərbaycançılığın birliyi üçün çalışan bir fateh kimi kəşf etdim. Cinayətin cəzasız, İlahinin əməllərinin mükafatsız qoymadığının fərqinə vardım. Bərbad olmuş Səfəvi xanə- danının ərazilərini həmin coğrafi hüdudlar daxilində bərpa etməsi, Əfşar dövlətinin ərazisini 5,5 mln.kv.km-dək artıra bilməsi və Azərbaycan xalqının siyasi etnik birliyini bir daha yarada bilməsi, dini islahat cəhdləri duyğularımı ehtizaza gətirdi. Lakin mən öz işimi soy-kökümün tarixi əzəmətindən öyünməklə bitir- mək istəmədim və Nadirin yaratmış olduğu Əfşar dövlətinin qısa mövcud- luq fəaliyyətini və Nadirin faciəli ölümündən sonra onun nəhəng dövlətinin tarixi taleyini öz avtobioqrafik əsərimin preambulasına daxil etməyi özümə borc bildim. Ona görə ki, elmi-texniki inkişaf sarıdan bəşəriyyət nə qədər inkişaf etsə də, Nadir şah Əfşarın ruhu, siyasi və hərbi əzəmətini öyrənmək zərurəti heç vaxt aradan qalxmayacaqdır. Belə bir maraq bizdə də vardır. Xüsusilə əcdadlarımızın Nadir şaha olan nəsil bağlılığı tərəfimizdən bu böyük şəxsiyyətin həyatına olan haqlı marağı daha da artırmışdır. Ona görə Nadir şah barəsində yazılmış və yenicə çapdan çıxmış əsərləri çox yaxından izləyirik. Bu əsərlərin hər birinin öz maraqlı cəhətləri vardır və hər bir əsərdən yeni bir məlumat əxz etmək mümkündür. Həmin əsərlərdən alınan təəssüratlar məni də Nadir şah haqqında öz düşüncələrimi qələmə almağa təşviq etdi. Nəticədə bu əsərim ortaya çıxdı. Məqsəd daha geniş oxucu kütləsi üçün maraq doğura biləcək XVIII əsrin birinci yarısında Əfşar dövlətinin yaranması, dövrü və süqutunu, Nadir şah Əfşar dövlətinin qısa salnaməsini və Nadirin azərbay- cançılığını bildirəcək bir kitabı ortaya qoymaqdır. Mən həm də bu xatirələrin ulu əcdadımıza olan ehtiramımızın əlaməti kimi qəbul edilməsini istərdim. «Mənim xidməti və siyasi fəaliyətim» adlı xatirələrim və atam Hüseyn Hüseynovun «Qalxın! Məhkəmə gəlir» me mua - rı ilə birlikdə «Ömürdən anlar» adı ilə 2012-ci ildə çap edilmişdir. Həmin əsərlərdə XX əsrin 30-cu illərindən XXI əsrin birinci on illiyinə qədər res - publikamızda gedən ictimai-siyasi proseslərə, sovet üsul idarəsinə, məh kəmə sisteminə, daxili işlər orqanlarının fəaliyyətinə, XII çağırış Ali Sovetin (1991- 1995-ci illər) fəaliyyətinə, Sovetlər birliyinin dağılmasına, Dağlıq Qarabağda gedən proseslərə, Heydər Əliyevin hakimiyyətə qa yı dı şına, II çağırış Milli Məclisin (2000-2005-ci illər) fəaliyyətinə və s. toxunulmuş və həmçinin Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 14 nəsil-şəcərəmiz haqqında qısa da olsa məlumat verilmişdir. Bu elmi-populyar əsərimi isə yazmaqda məqsədim Asiyanın sonuncu fatehi, məğlubedilməz sərkərdəsi – Azərbaycan (İran) Nadir şah Əfşar im- periyasının banisi Nadir şah Əfşarın dövlətinin və həyatının salnaməsinin bəzi zəruri məqamlarını təqdim etməkdir. Bu əsərin ərsəyə gəlməsində tarix elminə olan marağımdan, uzun illər oxuduğum kitablardan, bir sıra tarixi mənbələrdən, apardığım tədqiqatlardan və nəsil-şəcərəmə aid olan söh- bətlərə istinad edərək bəhrələnmişəm. Bu araşdırmanı aparmaq, atam Hüseyn Hüseynovun da çox böyük bir arzusu idi. (Hətta onun 1952-1957-ci illərdə BDU-nun tarix fakültəsində oxuyub ikinci təhsil almasında da məqsədi bu tarixi araşdırmaq olmuşdur). Lakin Sovet dövrünün təhdidləri bunu araşdırmağa ona imkan verməmişdir. Mən son illərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında elmi fəaliyyətlə məşğul olmaqla tarixi sənədləri, materialları, Türkiyə və İran İslam respublikalarında intensiv ax- tarışlarımı davam etdirib, sonda bu əsərimi ərsəyə gətirə bildim. Əsəri yaz- maqda məqsədim heç də Nadir şahın nəslinin davamçısı olmaq iddiası ilə bağlı deyil. Bir azərbaycanlı kimi Azərbaycan dövlətinin həqiqi tarixini açmaq və belə bir dahi şəxsiyyəti və onun qurduğu Əfşar dövlətinin əzəmə- tini göstərməkdir. Nəticədə Nadir şahın soy-kökü, şəxsi keyfiyyətləri, keçirdiyi hərbi yürüşləri və döyüşləri, Muğan qurultayı, dini islahatları, diplomatik əla - qə lə ri, ordusu, azərbaycançılığı, şəcərəsi və ən başlıcası 5,5 mln. kv. km-ə yaxın ərazidə qurduğu nəhəng Azərbaycan (İran) Nadir şah Əfşar dövlətinin (1732-1802-ci illər) tarixini elmi-populyar tərzdə işıqlandır- maqdır. Nadir şah haqqında dünya tarixçiləri tərəfindən Avropa və Asiyada XVIII-XX əsrlərdə dəfələrlə ingilis, fransız, alman, holland, rus, fars, hind, gürcü, erməni və s. dillərdə yüzlərlə tarixi elmi əsər yazılsa da, təəssüflər olsun ki, onun doğma Vətəni Azərbaycan Respub likasında heç bir tarixi- elmi, elmi-publisistik monoqrafik əsər bu günə qədər nəşr edilməmişdir. Bu il Nadir şahın anadan olmasının 325 (1689-2014), gələn il isə Nadir şah Əfşar dövlətinin yaranmasının 280 (1735/36-2015) illiyi tamam olur. Onun əziz xatirəsini və qurduğu dövlətin əzəmətini yad etməklə, əsərimi möhtərəm oxucularımın mühakiməsinə təqdim edirəm… Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 15 Yüklə 13,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|