Naği qarabağ
Yüklə 0,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
59
öyrənmək üçün həmsədrlərin 2008-ci ilin yanvarında Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri ilə keçirdikləri görüşlər heç bir nəticə vermədi. 2008-ci il martın 14-də BMT Baş Assambleyasının 62-ci sessiyasında Qarabağ məsələsi müzakirə olundu və "Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindəki vəziyyət haqqında" qətnamə qəbul edildi. Bu, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993- cü il qətnamələrindən sonra beynəlxalq səviyyədə qəbul olunmuş ən ciddi sənəd idi. Qətnamədə Azərbaycanın suverenliyi və ərazi bütövlüyünə hörmətlə yanaşıldığı bir daha bildirilir, Ermənistanın işğalçı qüvvələrinin zəbt olunmuş ərazilərdən qeyd-şərtsiz çıxarılması tələb olunur, erməni işğalı nəticəsində yaranmış vəziyyətin, yəni işğalçı Ermənistanın zəbt olunmuş ərazilərdə yaratdığı qondarma qurumun heç bir dövlət tərəfindən tanınmamasının zəruriliyi vurğulanırdı. Sessiya iştirakçılardan 40 dövlət qətnamənin lehinə, 7 dövlət əleyhinə səs verdi, 100 dövlət bitərəf qaldı. Lehinə səs verənlərin böyük əksəriyyətini müsəlman dövlətləri təşkil edirdi. Minsk qrupuna həmsədrlik edən hər bir ölkə- ABŞ, Rusiya, Fransa qətnamənin əleyhinə səs verdilər. Səvermənin nəticələri Minsk qrupu çərçivəsində aparılan danışıqların Azərbaycan üçün təhlükəli perspektivlərinə bir daha aydınlıq gətirildi. 2008-ci il avqustun əvvəllərində Tiflisin Cənubu Osetiyada öz suveren hüquqlarını bərpa etmək cəhdi və buna cavab olaraq Rusiyanın Gürcüstana hərbi müdaxilə etməsi regionda hərbi-siyasi şəraiti dəyişdirdi. Gürcüstan danışıqların heç bir nəticə verməyəcəyini dərk edərək, ərazi bütövlüyünü hərbi yolla bərpa etməyə cəhd göstərdi, lakin Rusiya buna imkan vermədi. Kreml işğalçı və ilhaqçı mahiyyətini açıq-aydın nümayiş etdirdi. Gürcüstan regionda yaradılmış qondarma qurumların, onların "öz müqəddəratını təyin etmə və azadlıq hərəkatları”nın üzərindən pərdəni götürərək, bu hərəkatların xaricdən təşkil və idarə olunduğunu sübut etdi. Gürcüstan dünyanın rəğbətlə yanaşdığı "öz müqəddəratını təyinetmə hərəkatı" ilə deyil, birbaşa rus işğalı ilə üz-üzə qaldı. Bu vəziyyət Gürcüstana ciddi beynəlxalq dəstək üçün təminat verdi və Rusiyanın güc tətbiqi ilə işğal olunmuş ərazilərdən çıxarılması üçün əsas yaratdı. Yeni şəraitdə Qarabağ məsələsi ilə də bağlı fərqli yanaşmalar meydana çıxdı. Vasitəçilik etmək istəyən ölkələrin sayı artdı. İlk olaraq Türkiyə və İran vasitəçilik təşəbbüsləri ilə çıxış etdilər. Moskva və Vaşinqton da təşəbbüsü əldən verməmək üçün fəallaşdılar. 2008-ci il noyabrın 2-də Moskvanın təşəbbüsü ilə Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri birgə Bəyannamə imzaladılar. Bəyannamədə danışıqların beynəlxalq hüquq normaları əsasında davam etdirilməsi, Minsk qrupu formatının saxlanılması, münaqişənin siyasi yolla nizama salınması, qarşılıqlı etmiadın gücləndirilməsi kimi məsələlər əks olundu. Lakin bu diplomatik fəallıq və təşəbbüslər heç bir nəticə vermədi.
60
Danışıqların gedişində bəzi məsələlərə xüsusi diqqət yetirilir. Məsələn, 1997-ci idən başlayaraq tərəflər Laçınla bağlı məsələyə ayrılıqda baxmaq haqda razılıq əldə etmişlər. Minsk qrupu həmsədrlərinin 18 iyul 1997-ci il tarixli layihəsində Laçın dəhlizinin ATƏT-ə müəyyən müddətə icarəyə verilməsi təklif olunurdu. Eyni zamanda Dağlıq Qarabağdakı qondarma rejimin ATƏT-lə müqavilə əsasında həmin dəhlizdən istifadə edəcəyi nəzərdə tutulurdu. 2 dekabr 1997-ci il tarixli layihədə isə işğalçı qoşunların yalnız rayondan çıxarılması təklif olunur, Laçın isə ermənilərin nəzarəti altında qalırdı. 7 noyabr 1998-ci il tarixli layihədə də göstərilirdi ki, nizamasalınma prosesinin birinci mərhələsində erməni silahlı qüvvələri Laçında saxlanılır. Azərbaycan tərəfinin etirazlarına baxmayaraq, həmsədrlər bu mövqelərində təkid edirlər. Erməni tərəfi hesab edir ki, Laçın dəhlizinin eni ən azından 60 km olmalıdır. Onların fikrinə görə, Azərbaycan Ordusunun arsenalında olan silahlarla 25-35 km-lik məsafədə hədəfi vurmaq mümkündür. Ona görə də hər iki tərəfdən 30 km-lik radiusu olan dəhliz tələb edirlər. Ermənistan strateji əhəmiyyətli Kəlbəcər rayonunu da əlində saxlamağa çalışır. Kəlbəcər şimaldan 50 km-lik məsafədə Murov dağı, qərbdən Göyçə (Sevan) dağ aşırımı ilə əhatələnir, şərqdə isə Dağlıq Qarabağın hüdudları ilə birləşir. İşğalçı qüvvələr Murov dağından yeganə keçidi-Ömər aşırımını nəzarətdə saxlayır. Ermənistanın Dağlıq Qarabağa Laçın ilə yanaşı ehtiyat yolu Kəlbəcərdən keçir. İşğalçı tərəf Kəlbəcərin geri qaytarılmasını Dağlıq Qarabağın statusuna dair referendumun keçirilməsi ilə şərtləndirir. Göründüyü kimi, Ermənistanın əsassız iddialarından geri çəkilmək fikri yoxdur. Beləliklə, danışıqlar heç bir nəticə vermir, Azərbaycanın torpaqları hələ də işğal altında saxlanılır və atəşkəs rejimi davam etdirilir. İrimiqyaslı hərbi əməliyyatlar keçirilmir, lakin vaxtaşırı lokal xarakterli döyüşlər və itgilər qeydə alınır. Erməni tərəfi itgiləri haqda məlumatları ciddi şəkildə gizlədir. Bir sıra yerli və xarici ekspertlərin rəyinə görə, Azərbaycan Ordusu atəşkəs dövründə 2500-3000 nəfər, Ermənistan isə 900 nəfərə yaxın hərbi qulluqçusunu itirmişdir. Ermənistanın işğalçı qüvvələri daim atəşkəsi pozur, təxribatlar törədirlər. Təkcə 2007-ci il ərzində atəşkəs rejimi 220 dəfə pozulmuş, Azərbaycan Ordusunun 46 nəfər hərbi qulluqçusu həlak olmuşdur. Ermənistan atəşkəsdən istifadə edərək, Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlarda işğalçı rejimi gücləndirməyə çalışır, bölgənin sərvətlərini vəhşicəsinə talayır. Rəsmi statistikaya görə, 1989-cu ildə Dağlıq Qarabağda 189 min nəfər, o cümlədən, 145,5 min nəfər (76,9%) erməni, 40,6 min nəfər (21,5%) azərbaycanlı və digər millətlərin nümayəndələri yaşayırdı. 2007-ci ilin əvvəlinə olan rəsmi məlumatlara görə isə, orada 137 min nəfər əhali yaşayır. Ekspertlər bu rəqəmin xeyli şişirdildiyi, keçmiş vilayətin ərazisində 50-60 min nəfərdən artıq adamın yaşamadığı qənaətindədirlər. Dağlıq Qarabağın didərgin salınmş azərbaycanlı icmasının sayı isə bu gün 72 min nəfərə çatmışdır. Ekspertlərin hesablamalarına Yüklə 0,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|