Naxçıvan Muxtar Respublikası

 
73
Yarasalar yaxşı eşidən exolokasiya qabiliyyətli heyvan-quşdur. Onların lokasiya siqnallarının sürəti 
130 khs, müddəti isə 0,2-100 m/san bərabərdir. Buna görə də yarasalar gecələr uçarkən qarşılarına çıxan 
maneələri (0,1-0,08mm-lik) göndərdiyi əks-siqnalları ilə hiss edirlər. 
Yarasadakı exolokasiya (siqnalların göndərilib geri qayıtması) qabilliyəti 10-15 metrə təsir göstərir. 
Azərbaycanda yarasaların 24 növü (o cümlədən də Naxçıvan MR-da 4 növü) məlumdur. 
Yarasalar adətən mağaralarda, binaların örtük hissələrində, meşədəki ağac koğuşlarında, başı aşağı 
vəziyyətdə sallanaraq (güclü ayaq caynaqları ilə yapışaraq) yaşayırlar. Yarasalar soyuq aylarında 6-7 ay 
müddətində  qış yuxusuna gedib hərəkətsiz halda susuz və yemsiz yataraq, bədənlərindəki piy 
piqmentlərinin hesabına qalırlar. 
Yarasalar ildə bir bala doğaraq onu bir ay müddətində qoynunda saxlayıb əmizdirirlər. 
Yarasalar meşə və kənd təsərrüfatı zərərvericilərinin kütləvi surətdə məhv edir, havada uça-uça kiçik 
həşəratlarla qidalanırlar. Onlar xüsusilə bataqlıq ərazilərindəki malyariya xəstəliklərini törədən mığmığa 
və mədəni bitkilərin zərərvericiləri olan danadişi və s. ilə qidalandığından xeyirlidirlər 
 
23) Hop-hop (Şanapipik)- (Phoeniculidae) Şanapipiklər (Upupidae) fəsiləsindən olan köçəri quşun 
vətəni Afrikanın Madaqasqar adasıdır. 
Şanapipik quşunun dimdiyi ağacdələn quşu kimi uzun, əyri və bizvaridir. Quşun qanadları enli, sarı-
qırmızı parıltılı, quyruğu düz, başında isə alabəzək kəkili vardır. 
Azərbaycanda hop-hop quşunun yalnız bir (Upupa epops) növü vardır ki, Muxtar Respublikanın 
meyvə bağlarındakı ziyanvericilərə qarşı əhəmiyyətlidir. 
Hop-hopun bədəninin uzunluğu 26-30 sm olmaqla ağac koğuşlarında düzəltdiyi yuvasında 4-6 
yumurta qoymaqla, 18-20 gün müddətində bala çıxarır. 
Erkək hop-hop quşları adətən səhərlər öz “nəğmələri” ilə meyvə bağına səs salaraq, fışıldayıb 
dişilərini çağırırlar. 
Quşlar faydalı olduğundan meyvə ağaclarındakı hörümçək, milçək və ziyanverici kəpənək sürfələri 
ilə qidalanırlar. 
Muxtar Respublikanın bütün rayonlarındakı meyvə bağlarında yayılmışdır. 
Köçəri hop-hop quşu haqqında müqəddəs Quran kitabındakı “Ən-Nəml”(27) surəsində Hud-hud adı 
ilə Süleyman peyğəmbərin yaxın köməkçilərindən olaraq,  məktub (xəbər) aparanlarından biri kimi 
göstərilmişdir. 
 
Bağda uçar səhər-səhər, 
Verər bizə yazdan xəbər 
Cücüləri dilxor edər, 
Bağbanlara müjdə verər. 
 
Zərərverici həşəratlarla mübarizədə  kənd təsərrüfatına fayda verən quşları qoruyub saxlamaqla 
məhsuldarlığı artırmaq mümkündür. 
Hər bir bağbanın yaxın köməkçiləri bal arıları, bülbüllər, qaranquşlar və sığırçınlardır. 
Meyvə bağlarındakı  ağacları  zərərvericilərdən qorumaq üçün təbiət dostları olan quşlara qayğı 
göstərilməlidir. 
Bağlardakı ağaclardan qışlayan quşlar üçün yem təknələri asılmalıdır. Bunun üçün adi plastik ağzı 
dar qablara dən doldurularaq ona başı aşağı “təknələrin” üstündən asmaqla quşlara yem verilməlidir. 
Yayı quraq və isti keçən illərdə bağ arasında  quşların çimməsi üçün su doldurulmuş qablar 
qoyulmalı və hər gün səhərlər həmin su təzələnməlidir. 
Ağaclardan asılmış sığırçın və ağacdələn yuvaları quşların çoxalmasına səbəb yaradır. Bunun üçün 
uzunluğu 25-30 sm, eni isə 18-20 sm olan yonulmuş dörd ədəd nazik taxtanı bir-birinə mismarlamalı, ön 
tərəfindən 5 sm diametrində aşağıdan 15 sm hündürlükdə yumru deşik asmalı və alt ilə üst örtük taxtalar 
da, yerinə bərkidilməlidir. 
Çalışmaq lazımdır ki, üst örtük taxtası önə  tərəf 10 sm enində  çıxıntısı olsun ki, yağan yağışlar 
deşikdən içəri tökülməsin. Bundan başqa həmin uzunluqda (25-30 sm) quru ağac gövdəsini hər iki 
tərəfdən kəsməklə ortadan balta ilə aralayıb və içərisini yonmaq lazımdır. Yonulmuş tərəflərdən birində 5 
sm diametrində deşik açılmalı, sonra isə ağac gövdələrini bir-birinə yapışdırıb mismarlanmalıdır. 
Alt və üst hissələrini (üst hissəsi altdan uzun olmalıdır) içi boş gövdəyə mismarlayıb və  ağacdan 
asılaraq quş yuvası, yeni sakinlərə hədiyyə edilir. 

---

 
74
Meyvə bağlarındakı  ağacların cavan budaqlarına samandan və ya yumşaq fenoplasdan sarğılar 
bağlamaqla  zərərverici həşəratların yolunu kəsib quşlara yem edilməlidir.Gündüzlər sığırçın və 
ağacdələnlər gecələr də yarasalar tərəfindən zərərverici həşəratlar yeyilərək məhv olurlar. Meyvə 
ağaclarından yüksək məhsuldarlıq götürmək üçün quşları-təbiət dostlarını sevmək gərəkdir. 

---

 
75
 
“Acı söz qılıncdan kəsərli olar.” 
(Atalar sözü) 
Zərərvericilərə qarşı işlədilən zəhərli-kimyəvi 
 maddələr 
 
Pestisidlər  (Pestis caedo)- Bitki zərərverici və  xəstəliklərinə, alaq otlarına, taxıl məhsullarına, ev 
heyvanlarının ektoparazitləri, habelə insanlarda təhlükəli xəstəliklərə qarşı kimyəvi mübarizə 
maddələridir. 
Defolantlar (bitkilərin yarpaqlarını tökən kimyəvi maddələr) və desikantlar (bitkilərin yığımından 
əvvəl qurudulmasını sürətləndirən kimyəvi maddələr) da, pestisitlər qurupuna aiddir. 
Pestisitlər əsasən aşağıdakı formadadırlar; 
1) Akarisidlər (gənələrlə mübarizə üçün kimyəvi maddələrdir.) 
2) Antifidingdlər (həşəratları bitkilərdən qorxudub çəkindirən kimyəvi maddələrdir.) 
3) İnsektisidlər (zəhərli həşəratları məhv edən kimyəvi maddələrdir.) 
4) Herbisidlər (alaq bitkilərinə qarşı mübarizə üçün kimyəvi maddələrdir.) 
5) Zoosidlər (zərərverici onurğalı heyvanlara qarşı işlədilən kimyəvi maddələrdir.) 
6)  Funksidlər, virisoidlər  (bitkilərdə viruslara və göbələk xəstəliklərinə qarşı  işlədilən kimyəvi 
maddələrdir.) 
7) Nematosidlər (bitkilərdə nematod xəstəliyini yayan qurdlara qarşı işlədilən kimyəvi maddələrdir.) 
8) Molyuskosidlər (zərərli ilbizlərə qarşı işlədilən kimyəvi maddələrdir.) 
9) Repelentlər (zərərli həşərat, gəmirici və gənələrə qarşı işlədilən kimyəvi maddələrdir.) 
10) Xemosterilizatorlar (zərərli həşəratlarda nəsil verməyə qarşı işlədilən kimyəvi maddələrdir.) 
 
Kənd təsərrüfatı  işlərində taxılçılıqla məşğul olanlar əkin materialı olan toxumu kompleks təsirli 
pestisidlərlə birlikdə torpağa səpirlər. 
Pestisidlərlə  işləyən  şəxs sağlam və 18 yaşından yuxarı olmalıdır. Bunun üçün xüsusi mühafizə 
vasitələrinə (gözlük, respirator, xüsusi geyim və rezin uzunboğaz ayaqqabılar) və  təhlükəsizlik 
tədbirlərinə əməl etməlidir. 
Pestisidlərlə düzgün işlənmədikdə təbiətdəki bütün canlılara ciddi zərər dəyə bilər. 
Zəhərli kimyəvi dərmanlarla işləyən şəxslər gün ərzində 4 saatdan artıq işləməməli, mühafizə geyim 
dəstini soyunub soyuq su ilə duş qəbul etməli və qatıq məhsulu ilə qidalanmalıdır. 
 
İnsektisidlər  (İnsetum caedo)- Təbiətdəki zərərverici həşəratlara qarşı istifadə olunan kimyəvi 
mübarizə maddələridir. 
Zəhərli maddələr təsiretmə gücünə görə aşağıdakı formadadırlar; 
1) Bağırsaq insektisidi (arsenin qeyri-üzvi birləşməsidir.) Gəmirici həşəratlardan tırtıllar, böcəklər, 
çəyirtkə və s. qarşı kimyəvi maddədir. 
2)  Kontakt insektisidi (fosfor, xlor, azotla kükürdün üzvi birləşməsi və s.) Sorucu həşəratlardan 
mənənə, yastıca, ilbiz və yarım sərtqanadlılara qarşı kimyəvi maddədir. 
3)  İntoksikant insektisidi- Zərərvericilərə qarşı  işlədilən kimyəvi təsir bitkilərin kök və yerüstü 
orqanları vasitəsilə (zoğ, yarpaq, meyvə  və s.) keçir, nəticədə qidalanan sorucular zəhərlənərək məhv 
olur. 
4)  Fumiqant insektisidi (xlorpikin, sinil turşusu, dixlor etan və s.) Zərərvericilərin buxar halında 
tənəffüs orqanlarına təsir etməklə onları məhv edir. 
Bilmək lazımdır ki, insektisidlərdən istifadə etməklə nəinki zərərvericilərə hətta təbiətdəki su 
hövzələri, tozlayıcı həşəratlar, heyvan mənşəli qida məhsulları və s. ciddi zərər olduğundan bioloji 
üsul etibarlıdır. 
İnsektisidlərin saxlanması, daşınması  və  tətbiqi zamanı ciddi təhlükəsizlik tədbirlərinə  əməl 
olunmalıdır! 

---