Nazim Eminov

90 
resuslarının formalaşması və istifadə olunması aşağıdakı meyllərlə müşayiət olunur: 
−
 
k
ənd yerlərində əhalinin təbii artımı, eyni zamanda son illərdə azalma meylinin mövcudluğu; 
−
 
əhalinin ümumi sayında əmək qabiliyyətli yaşda olanların xüsusi çəkisinin artması; 
−
 
əmək  bazarında  iş  təklifi ilə  tələb  arasında  uyğunsuzluğun  mövcudluğu  və  bu sahədə  dövlət 
t
ənzimlənməsinin yüksəlməsi; 
−
 
əmək qabiliyyətli  yaşda  əhalinin iqtisadi fəallığının  artması  (özəl sektorda), eyni zamanda 
işsizliyin mövcudluğu; 
−
 
k
ənd təsərrüfatında fərdi sahibkarlığın formalaşması və inkişafı; 
−
 
iqtisadi f
əal əhalinin tərkibində qadınların məşğulluq səviyyəsinin aşağı olması; 
−
 
aqrar  sektorda  iqtisadiyyatın  digər sahələri ilə  müqayisədə  iş  yerlərinin  açılmasının  aşağı 
s
əviyyədə olması; 
−
 
iş  qüvvəsinin kənd yerlərindən  şəhərlərə  axını  və  iqtisadiyyatın  digər sahələrində 
bölüşdürülməsi.  
Araşdırma göstərir ki, kənd rayonlarının оrtа iхtisаs məktəbləri, pеşə-tехniki məktəbləri, хüsusi 
pеşə-öyrətmə və iхtisаsаrtırmа kurslаrı üzrə infrastruktur təminatı şəhər yerləri ilə müqayisədə aşağı 
s
əviyyədədir. Bu fakt müasir  şəraitdə, yeni texnologiyalardan istifadənin  genişləndiyi bir dövrdə, 
k
ənd yerlərində  lazımı  bilik  və  bacarıqlara  yiyələnməyən gənclərin  əmək  bazarında  iştirakının 
z
əifləməsinə təsir edir.  
Araşdırma  göstərir ki, aqrar sektorda əmək  resurslarından  istifadənin diferensiallaşmasında  
aşağıdakı göstəricilər mühüm rol oynayır: 
−
 
t
əbii resurslar amili (iqlim şəraiti, təbii-iqtisadi resursların miqdarı və istifadə səviyyəsi, ərazinin 
m
ənimsənilmə dərəcəsi, torpağin münbitliyi və s.); 
−
 
kadr axını əmsalı;  
−
 
sosial-iqtisadi amill
ər  (ixtisaslaşma  və  kooperasiya  əlaqəsi;  çoxukladlı  iqtisadiyyatın 
formalaşması şəraiti və inkişafı; istehsal və sosial infrastrukturun inkişaf  səviyyəsi; məşğulluq 
sferasının  formalaşması  və  gəlirlərin səviyyəsi,  informasiya  sistemi,  şəhər-kəndin demoqrafik 
v
əziyyəti, əhalinin təkrar istehsalı, onun yerləşdirilməsi, urbanizasiya prosesləri və s.). 
Əmək bazarı əmək ehtiyatlarından istifadəni tənzimləyən mürəkkəb sistemdir. Burada işçinin və 
işverənin  maraqları  eyni  deyil,  eyni  zamanda  onların  funksiyaları  kəsişir.  Əmək  bazarının 
formalaşması amillərinə aşağıdakılar aid edilir: 
-
 
işçi qüvvəsinə tələbat; 
-
 
əmək bazarın tutumu; 
-
 
əməyin dəyəri və işçi qüvvəsinin təklifi; 
-
 
əmək bazarının formalaşmasında rəqabət. 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1. 
T.Ə.Quliyev  İnsan  resurslarının  idarə  edilməsi. Bölmə.  Əhali,  Əmək  ehtiyatları  və  əmək 
potensialı. s.86-112. Bakı-2013. 2. Ş.Muradov. İnsan potensialı: əsas meyllər, reallıqlar, problemlər. 
Bakı-2004 660s. 3. Az.R. DSK. Azərbaycanın əhalisi (statistik bülleten)  Bakı-2016. s .9-12. 4. Az.R. 
DSK. Əmək bazarı (statistik məcmuə). Bakı-2016. s.16-23. 5.Az.R. DSK. Azərbaycanın demoqrafik 
göst
əriciləri (statistik məcmuə). Bakı-2016 s. 46-48.  
 
Анализ текущего состояния использования трудовых ресурсов 
 
Мустафаев Саид 
РЕЗЮМЕ 
 
В  статье    исследуется      социально-экономическая  сущность,  структурные  изменения 
трудовых  ресурсов  и  влияющие  факторы.  Исследованы  гендерные  вопросы,  анализируется 
экономическая активность трудоспособного населения.  
Определяется  факторы,  влияющие    на  дифференциацию  использования  трудовых 
ресурсов по экономикe, также в аграрном секторе. Даны предложения в этом направлении.   

---

91 
Ключевые слова: сельского населения, трудовых ресурсов, трудоспособного населения, 
аграрного сектора. 
 
Analysis of current status of the use of labor resources 
 
Mustafaev Said 
 
SUMMARY 
 
In the article social-econmic content of labor resources, factors which affect changes has been 
researched. And also economical activity of able-bodied population according to residential areas, 
gender issues has been investigated. Factors which affect differentiate of use of labor resources in 
agrarian sector throughout economic sectors in the urban-rural ratio has been determined and has 
given related proposals. 
Key words: rural population, labour resources, able-bodied population, agrarian  sector. 
 

---

92 
Az.KTİETİ, Elmi Əsərləri 2017/3 səh. 172-174 
 
UOT 634.64 
 
BOY TƏNZİMLƏYİCİLƏRİNİN VƏ ÜZVİ MİNERAL GÜBRƏLƏRİN NAR 
BİTKİSİNƏ TƏSİRİ 
 
M
əmmədov  Cəlal Şamil oğlu 
a.e.ü.e.d. 
N
əbiyeva Nəcla Dərgah qızı 
dissertant 
Meyv
əçilik və Çayçılıq ETİ, Abşeron Təcrübə Stansiyası 
AMEA-
nın akad.Y.H.Məmmədəliyev  adına 
Neft-Kimya Prosesl
əri İnstitutu 
e-mail: 
[e-mail]
 
 
M
əqalədə  boy tənzimləyicilərinin və  üzvi-mineral gübrələrin  nar məhsulunun iqtisadi 
s
əmərəliliyindən bəhs olunur. Boy tənzimləyicilərinin mineral gübrələr fonunda müqayisəli şəkildə 
rentabelliyi göst
ərilir. 
Açar sözl
ər: nar bitkisi, boy tənzimləyiciləri, üzv-mineral gübrələr, iqtisadi səmərəllilik. 
 
Material v
ə metodika: Aparılan müşahidələrin və hesablamaların nəticələri ümumiləşdirilərək, 
h
ər bir ağacın ümumi vəziyyəti və inkişafı müqayisəli təhlil edilmiş, bitkinin coğrafi arealı, ekoloji 
rejiminin ümumi xüsusiyy
ətləri  verilmişdir.  Yekun  olaraq,  subtropik  meyvə  bitkilərinin 
m
əhsuldarlığı və alınan meyvə məhsulunun keyfiyyəti müəyyənləşdirilmişdir. 
T
ədqiqatın məzmunu:  Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Meyvəçilik və 
Çayçılıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunun, Abşeron Subtropik Bitkilər Təcrübə Stansiyası tərəfindən 30-a 
q
ədər zeytun, 10 nar, 20-ə qədər badam sortu, 350-ə qədər hibrid badam, 10-a qədər püstə sortları və 
hibridl
əri xaricdən introduksiya edilərək,  onların  içərisindən daha məhsuldar  sortları  kolleksiya 
bağlarında əkib-becərilir və fermer təsərrüfatları arasında yayılır [3,4]. 
Aparılan təcrübələrə əsaslanaraq söyləmək olar ki, mineral gübrələrdən və respublikada mövcud 
olan  tullantı  və  ehtiyatlardan  alınan  üzvi  gübrələrdən kənd təsərrüfatı  bitkiləri  altında  istifadə 
edilm
əsi çox mühümdür, ekoloji və  iqtisadi cəhətdən səmərəlidir.Üzvü və  mineral gübrələrin 
Abşeron yarımadasının boz-qonur və Şirvan bölgəsinin boz-çəmən torpaqlarında zeytun nar, badam, 
püst
ə bitkiləri altında müxtəlif norma və dozalarda istifadəsinin zeytunun, narın, badamın və püstənin 
m
əhsuldarlığına  təsirinin iqtisadi səmərəliliyinin  hesablanması  aşağıdakı    cədvəllərdə 
verilmişdir.Təcrübələrə görə demək olar ki, yuxarıda adları sadalanan bitkilərin altına istifadə olunan 
üzvü gübr
ələrə sərf olunan xərclər mineral gübrələrə nisbətən azdır, digər tərəfdən  respublikamızda 
yayılan tullantı və ehtiyatların emal edildikdən sonra istifadəsinə imkan yaradır, ətraf mühitin həmin 
tullantılarla çiçəklənməsinin qarşısı alınır. Digər tərəfdən tullantı və ehtiyatlardan emal olunan üzvü 
gübr
ələr həm iqtisadi, həm də ekoloji cəhətdən səmərəli olduğu aydın görünür. 
Quru subtropik meyv
ə  bitkilərinin məhsuldarlığını  öyrənərkən, adətən, bir necə  il  ərzində 
apardığımız müxtəlif hesablamalardan istifadə olunmuşdur.  
İqtisadi  baxımdan  məhsuldarlıq  hər  bir  bitkinin  yetişdirilməsində  mühüm  rol  oynayır.  Meyvə 
bitkil
ərinin məhsulunun fоrmаlаşmаsı prоsesinin öyrənilməsində meyvə аğаclаrının nоrmаl böyümə 
v
ə inkişаflаrı üçün bir çох minerаl mаddələrə ehtiyаc duyurlаr. 
 
C
ədvəl 1. 
Abşeronun boz-qonur torpaqları şəraitində boy tənzimləyicilərinin (təbii), üzvi-mineral 
gübrələrin nar bitkisi altına istifadəsinin iqtisadi səmərəliliyi (2015-2016-cı illər, orta rəqəm) 
 
Təcrübənin  2 illik orta  Əmtəəlik  Yığımə qədər Ümumi  1 sen 
Xalis gəlir, man 
Rentabelli

---