Nazim Eminov

86 
cü ild
ə  2012-ci illə  müqayisədə  kənd  əhalisinin  sayında  1  %  artım  müşahidə  edilir. 2013-cü ildən 
başlayaraq, kənd yerləri üzrə əhalinin orta illik sayının dəyişməsində artım meyli, 2015-ci ildə 2014-
cü ill
ə müqayisədə kənd əhalisinin orta illik sayında 0,7 % artım müşahidə olunur.(3) Bu, son illərdə 
ölk
ədə gedən təşkilati-iqtisadi dəyişiklilər, region-ların sosial-iqtisadi inkişafına diqqətin artırılması, 
k
ənd  əhalisinin aktiv hissəsinin  əmək fəaliyyətinə  cəlb  olunması  prosesinin  intensivləşməsi, 
infrastrukturun yaxşılaşması və digər amillərlə bağlıdır.  
C
ədvəl 1. 
Əmək ehtiyatlarтın strukturun  
 
İllər 
C
əmi, 
min 
n
əfər 
O cüml
ədən 
Əmək ehtiyatlarının srukturu,% 
əmək 
qabiliy-
y
ətli 
əhalinin 
sayı 
əmək 
qabiliyy
ətli 
yaşdan 
yuxarı 
şəxslər 
iqtisadiy-
yatda 
m
əşğul olan 
yeniyet-
m
ələr 
əmək 
qabiliy-
y
ətli 
əhali 
əmək 
qabi-
liyy
ətli 
yaşdan 
yuxarı 
şəxslər 
iqtisadiy-
yatda 
m
əşğul 
olan 
yeniyet-
m
ələr 
 2005 
5421,3 
5304,0 
103.8 
13.5 
97,8 
1,9 
0,3 
2010 
6015,0 
5875,7 
133,1 
6.2 
97,7 
2,2 
0,1 
2011 
6101,2 
5974,6 
126.6 
- 
97,9 
2,1 
- 
2012 
6166,9 
6042,0 
124.9 
- 
98,0 
2,0 
- 
2013 
6230,7 
6102,6 
128.1 
- 
97,9 
2,1 
- 
2014 
6284,8 
6150,3 
134.5 
- 
97,8 
2,0 
 
2015 
6335,9 
6198,7 
137,2 
- 
97,8 
2,0 
 
Əmək ehtiyatlarının artım tempi,%: 
2005-
2010,% 
110,9 
110,8 
128,2 
45,9 
x 
x 
X 
2010-
2014,% 
104,5 
104,7 
101,0 
- 
x 
x 
X 
2015-
2014,% 
100,8 
100,8 
102,0 
-- 
x 
x 
X 
 
Müasir şəraitdə əmək ehtiyatlarının formalaşması və istifadə olunması strateji məsələdir, onun 
s
əmərəli təşkili  əhalinin  rifahının  yüksəldilməsinin  əsas istiqamətlərindən birini təşkil  edir.  Təhlil 
göst
ərir ki, ölkə əhalisinin orta illik sayında əmək ehtiyatlarının  xüsusi çəkisi 2005-ci ildə - 63,8%; 
2010-cu ild
ə - 66,4%; 2013-cü ildə 65,9%; 2014-cü ildə - 65,9%, 2015-ci ildə 66,0 % təşkil etmişdir. 
Əmək ehtiyatlarının tərkibində əmək qabiliyyətli əhalinin xüsusi çəkisi 2005-ci ildə - 97,8%; 2010-cu ildə 
- 97,7%; 2013-cü ild
ə - 97,9%; 2014-cü ildə 97,9%, 2015-ci ildə 97,8% təşkil etmişdir. 
Əmək  ehtiyatları  istehsal  proseslərinin  yaranmasının  əsas  amilidir.  İqtisadi  kateqoriya  olaraq, 
insanların  münasibətlərini,  işçi  qüvvəsinin təkrar  istehsalını  ifadə  edir. Azərbaycanın  iqtisadçı 
aliml
ərindən  Ş.M.Muradov  hesab  edir  ki,“əmək ehtiyat-ları”  “iş  qüvvəsi”nə  nisbətən  geniş 
m
əfhumdur. (2) Belə  ki,  əgər  “əmək  ehtiyatları”na  işləmək qabiliyyətinə  malik olub, həm ictimai 
istehsalda  işləyənlər, həm də  şəxsi  yardımçı  və  ev təsərrüfatında  məşğul  olanlar  daxildirsə,  “iş 
qüvv
əsi”nə bütün əmək ehtiyatlarından yalnız ictimai istehsalda məşğul olanlar daxildir. Başqa sözlə 
des
ək, “əmək ehtiyatları” dedikdə konkret tarixi inkişaf mərhələsində ölkə miqyasında və ya ayrı-ayrı 
ərazilərdə  mövcud olan bütün əmək qabiliyyətli  əhalinin müəyyən demoq-rafik və  kəmiyyət 
mü
əyyənliyi,  “iş  qüvvəsi”nə  isə  həmin  əmək  ehtiyatlarının  həm  əmək fəaliyyətində  və  həm də 
potensial halda ehtiyatda olan hiss
əsi kimi baxmaq lazımdır. 
T.Ə.Quliyevin fikrincə, iş qüvvəsi dedikdə, məşğul olanlar, işləyənlər, əmək ehtiyatları dedikdə 
is
ə yalnız məşğul olanlar deyil, olmayanlar da nəzərdə tutulur. Həm də əmək ehtiyatları real deyil, 
potensial işçi qüvvəsi kimi təzahür edir. Bir sözlə, əmək ehtiyatları həm fəaliyyət göstərən və həm də 
potensial işçi qüvvəsini özündə inteqrasiya edir. “İş qüvvəsi” anlayışı “əmək ehtiyatları” anlayışı ilə 
müqayis
ədə daha çox sosial məzmun kəsb edir. (1) 
Əmək ehtiyatları 2 qrupa  bölünür: 
1.  İqtisadi  fəal  əhali:  muzdla  işləyənlər, özüməşğul  olanlar,  sahibkarlıq  fəaliyyəti  ilə  məşğul 

---

87 
olanlar v
ə s., işsizlər. 
2. İqtisadi qeyri-fəal əhali: işləməyən pensiyaçılar, əlillər, şagirdlər, tələbələr və s. 
H
ər 2 qrup əmək qabiliyyətli əhalinin tərkib hissəsini təşkil edir. Bununla belə, iqtisadi fəal əhali 
iqtisadi qeyri-f
əal  əhalidən fərqli olaraq məşğulluq  statusuna  malikdir  və  ya məşğulluq  statusuna 
iddia edir.   
T
əhlil göstərir ki, 2005-2015-ci illərdə iqtisadi fəal əhalinin tərkibində məşğul olanların xüsusi 
ç
əkisi artır və 92,7%-95,0% arasında variasiya edir. İqtisadi fəal əhalinin tərkibində işsizlərin xüsusi 
ç
əkisi azalaraq 2005-2014-2015-ci illərdə 7,3 %-4,9 %-5,0 % arasında variasiya edir. (4. s.22) 
Ölk
ədə  demoqrafik-iqtisadi proseslərin  inkişafı,  əhalinin  sayının  və  strukturunun dəyişilməsi 
onun aktiv v
ə qeyri-aktiv hissəsinin yaş, cins strukturuna görə şəhər-kənd miqyasında formalaşması, 
ondan istifad
ənin mövcud vəziyyətinin qiymətləndiril-məsini və  yaxşılaşdırılması  yollarının 
mü
əyyən ediliməsini ön plana gətirir. 
T
əhlil göstərir ki, ölkə üzrə iqtisadi fəal əhalinin tərkibində şəhər yerlərinin xüsusi çəkisi 51,2%-
51,3%, k
ənd yerləri 48,8%-48,7% təşkil edir. İqtisadi fəal əhalinin iqtisadi qeyri-fəal əhaliyə nisbəti 
şəhər yerlərində  2,1 kənd yerlərində  2,5 dəfəni təşkil  edir.  Bu  faktorun  özü  məşğulluq  sferasının 
formalaşmasında  mühüm  rol  oynayır.  Kənd yerlərində  iqtisadi  fəal  əhalinin məşğulluq  səviyyəsi 
2014-2015-ci ill
ərdə 96,1%-96,0%, işsizlik səviyyəsi – 3,9%-4,0%, kişilərin məşğulluq səviyyəsi – 
96,9%-
96,8  %,  işsizlik  səviyyəsi  –3,1%-3,2%,  qadınların  məşğulluq  səviyyəsi  -  95,3%-95,2%, 
işsizlik  səviyyəsi  –  4,7%-4,8 % təşkil  edir.  Eyni  zamanda,  2014-2015-ci illərdə  kənd yerlərində 
iqtisadi f
əal əhalinin məşğulluq səviyyəsində azalma meyli görünür. Buna təsir edən amillər sırasında 
k
ənd yerlərində qadın əmək ehtiyatlarından istifadə səviyyəsinin aşağı olması mühüm rol oynayır. 
Dövl
ət  Proqramında  (2014-2018) müəyyən  edilmiş  məqsədə  nail olmaq üçün regionlarda 
infrastruktur t
əminatının,  o  cümlədən  əhalinin kommunal xidmətlərlə  təminatının  daha  da 
yaxşılaşdırılması,  ixracyönümlü  və  rəqabətədavamlı  məhsul  istehsalı  istiqamətində  sahibkarlığın 
inkişafının sürətləndirilməsi, əhalinin, xüsusilə kənd əhalisinin məşğulluq səviyyəsinin artırılması və 
yoxsulluğun  səviyyəsinin  azaldılması  istiqamətində  tədbirlərin davam etdirilməsi kimi mühüm 
v
əzifələrin yerinə yetirilməsi prioritetlər sırasındadır. 
Əmək  ehtiyatlarının  iqtisadi  fəallığı  əhalinin cins-yaş  strukturu,  yaşayış  yerlərinin  inkişafı, 
m
əşğulluq sferasının formalaşması ilə də müəyyən olunur. Təhlil göstərir ki, kəndin yaşayış yerləri 
üzr
ə  əhalinin iqtisadi fəallıq  səviyyəsi diferensiallaşır.  Kənd yerlərində  qadınların  iqtisadi  fəallıq 
s
əviyyəsi  şəhər yerləri ilə  müqayisədə  4% çoxdur. Kənd  qadınlarının  məşğulluq  səviyyəsi  şəhər 
yerl
ərinin uyğun göstəricini 2,3% üstələyir. 
Təhlil  göstərir  ki,  şəhər  və  kənd  yerləri  üzrə  əhalinin  cins-yaş  üzrə  iqtisadi  fəallığı  fərqlidir. 
Yaşayış yerləri üzrə iqtisadi fəal əhalinin tərkibində 2014-cü ildə işləyən və ya iş yeri olan kişilərin xüsusi 
çəkisi ölkə üzrə - 63,1%, şəhər yerləri üzrə- 65,3%, kənd yerlərində - 60,8% təşkil edir. Kənd yerlərində 
iqtisadi fəal əhalinin işləyən və ya iş yeri olan kişilərin xüsusi çəkisi şəhər yerləri ilə müqayisədə 4,5 % 
aşağıdır. Bu da ölkə üzrə uyğun göstəricinin formalaşmasına və əmək ehtiyatlarından istifadəyə  öz 
təsirini göstərir.  
 
C
ədvəl 2. 
Yaşayış yerləri üzrə əmək qabiliyyətli əhalinin iqtisadi fəallığı, % 
(2015) 
 
 
 
 
 
 
 
 
İqtisadi fəal əhalinin tərkibində, işləyən və  ya iş  yeri olan qadınların  (36,9%,  34,7%, 39,3%) 
xüsusi çəkisi aşağıdır və bu fərq ölkə üzrə - 32,2%, şəhər yerləri üzrə - 31,2%, kənd yerləri üzrə - 
 
Cəmi 
Şəhər yerləri 
Kənd yerləri 
Qadın 
Kişi 
Qadın 
Kişi 
Qadın 
Kişi 
Əhalinin  iqtisadi  fəallıq 
səviyyəsi 
74,7 
75,9 
71 ,0 
77,7 
75,1 
77,1 
Məşğulluq səviyyəsi 
93,8 
95,9 
92,7 
95,0 
95,0 
96,8 
İşsizliyin səviyyəsi 
6,2 
4,1 
7,3 
5,0 
5,0 
3,2 

---