Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
17 Qorqud Ata Bayatın, yaxud Dədə Qorqudun Orta Asiyanın Oğuz tayfalarına mənsub olduqlarını Ağqoyunlu Uzun Həsənin 1470-ci ildə şahzadə Bəyazidə məktubundan da görmək olur: "Talenin hüdudlarında yaşayan Bayandur xanın qəbilə və adamları, Bayat və Oğuzlar bizim xoşbəxt dövlətimizin sahəsi altına sığınıb xilas olmuşlar". 167
Sülaləyə öz adını verən Oğuz xanın nəvəsi Bayandur xan kiçik qardaşı "Beçənəqı" Sayramda öz yerinə Türküstana canişin qoyduqdan sonra, özü Qarabağ qışlağına və Göycə dəniz yaylaqlarına gəldi, ölkəsini oğulları arasında bölüb, dünyadan köçdü". 168 Onun soyundan olan "Sunqur bəy (Qara [38-39] Osmanın 22-ci arxa dönəni) haqqında deyilir ki, o, peyğəmbərin (Məhəmmədin) müasiri olmuş və Orta Asiyadan Dəşti Qıpçaq yolu ilə Azərbaycanın Alagöz və Göycə dəniz bölgəsinə yerləşmiş və islam dininə girməmişkən düşmənlərlə vu- ruşduğu zaman bir oxla yaralanıb ölmüşdü". 169
Əbu Bəkr Tehraninin verdiyi mə"lumatlara görə Əlincə qalası Xəlifə Harunun və Hadinin dövründə (VIII əsrin sonunda - IX əsrin əvvəllərində) Qıpçaq xanın, Xəlifə Əmin və Mə"munun dövründə (809-833-cü illər) Şəktür bəyin ixtiyarında olmuşdur. 170
F.Sümer Əbu Bəkr Tehraninin Ağqoyunluların şəcərəsində Tur Əli bəydən öncə qeyd olunmuş tarixi şəxsiyyətlər haqqındakı mə"lumatına şübhə ilə yanaşır. 171
Bu münasibətlə O.Əfəndiyev yazır ki, Əbu Bəkr Tehrani şübhəsiz ki, Uzun Həsənin nəslinin qədimliyini göstərməyə Bayandurların hakimiyyətinin qanuniliyini əsaslandırmağa çalışmışdır. Lakin bu genelogiya tarixilikdən heç də uzaq deyildir. 172
F.Kırzıoğlu Əbu Bəkr Tehraninin verdiyi mə"lumatlara əsaslanaraq, Oğuzların Bayandur boyuna mənsub olan Ağqoyunluların VII əsrdə Türküstandan Qıpçaq ölkəsinə, oradan isə Azərbaycana gələrək Alagöz dağı ilə Göycə gölü sahillərində yerləşdiklərini, Əlincə qalasına sahib olduqlarını və sonralar Alagöz-Göycə gölü - Əlincə bölgəsindən Diyarbəkrə köçdüklərini göstərir. 173
Həmin fikrə X.Koroğlu da gəlmişdir. O, yazır: "Ağqoyunlu birliyinə daxil olan Bayındır qəbiləsi VII əsrdə Qıpçaq çölündən keçib Qafqaza gəlmiş, Alagözlə Göycə dəniz arasındakı yaylaqda, Kür və Araz qıraqlarında yerləşmişdir. Sonra onlar Diyarbəkrə köçmüşlər və nəhayət, burada güclü Ağqoyunlu dövləti yaratmışlar". 174
edilir. F.Sümerin qənaətinə görə, Bayandurlar XI əsrdə Səlcuq istilasında iştirak etmişdir. Əbul Qazidəki Türkmən rəvayətlərində Bayandurların XI əsrin II yarısında və ya XII əsrdə İraqda [39-40] yaşayan türkmən qəbilələrinin ən qüvvətlisi olduğuna aid bir xatirə vardır. 175
Lakin F.Sümerin fıkrincə, Bayandur boyunun bir tayfası olan Ağqoyunlular Şərqi Anadoluya Səlcuq istilası zamanı deyil, daha sonralar - Monqol yüprüşləri dövründə gəlmişlər. 176
Ağqoyunluların mənşəyi məsələsində Türkiyə tarixçiləri arasında mövcud olan mühüm fikirlərdən biri də onların Hun tayfalarına bağlanılmasıdır. M.X.Yınancın fikrincə, qədimdən qoyun toteminə bağlı olduqları üçün bayraqlarına və qəbir daşlarına qoyun (qoç) təsvirlərini həkk edən və islamı qəbul etdikdən sonra da bu totemi tərk etməyən Ağqoyunlular erkən orta əsrlərdə böyük rol oynamış qon ("qoyun") türk elindən qalmış kiçik bir dəstə olmuş, qədim Qoyunlulardan ayrılaraq Anadoluya gəlmiş və buradakı Oğuzların Bayandur boyuna daxil olmuşlar. 177
Z.V.Toğan "Oğuz dastanı"nın təhlili əsasında belə nəticəyə gəlir ki, Bayandurlular digər Hun tayfaları kimi V əsrin 60-cı illərində Qafqaz Dərbəndi yoluyla Azərbaycana daxil olmuş və Göyçə gölü - Van gölü bölgəsində yerləşmişdilər. 178 Z.V.Toğan IV əsrdə Azərbaycanın cənub-qərb ərazisində yerləşmiş Ağ Hunlarla Ağqoyunlular arasında yaxın əlaqə olduğunu qeyd edir. 179
O, Ağqoyunluların bir hissəsinin qədim zamanlardan e"tibarən Azərbaycanda olduğunu, bir qisminin isə monqol istilası dövründə Orta Asiyadan gəldiyini göstərir. 180
yazır ki, Bayandurlar eramızın ilk əsrlərində Xorasandan gələrək Azərbaycanın cənub-qərbində yerləşmiş, Dəmirqapı Dərbəndi ələ keçirmiş, doqquz tümən Gürcüstan bəylərindən xərac almışlar. 181
Səbuktəkin nəslindən almış və Orta Asiyadan XI və XIII əsrlərdə qərbə [40-41]
köç edərək Azərbaycanın qərb hissəsində məskunlaşmışdır 182 . Bə'zi tədqiqatçılar Ağqoyunluların VIII-IX əsirlərdə, digərləri isə XII-XIII əsirlərdə Orta Asiyadan Azərbaycana köç etdiyini göstərirlər. 183
Lakin buna baxmayaraq, tədqiqatlar sübut edir ki, Azərbaycan xalqının soykökündə iştirak etmiş türk tayfa birliyindən biri olan Ağqoyunlular VI əsrin sonunda və VII əsrin əvvəllərində Qarabağda, Göyçə gölü ətrafında, Alagöz yaylaqlarında yaşamışlar. 184
Ağqoyunlu tayfa birləşməsinin başında Bayandur tayfası dururdu və Ağqoyunlu hökmdarı adətən bu tayfadan olurdu. Faruq Sümer yazır ki, Ağqoyunlu sülaləsi Oğuzların Bayandur boyuna mənsub olduğu üçün hökmdarları Həmzə bəydən e'tibarən pullarına, fərmanlarına, bayraqlarına Bayandur boyununun damğasını qoymuşlar 185
. Ağqoyunlu tayfa birliyində müstəqil Ağqoyunlu tayfası olmamışdır 186
. Tayfa birliyində Bayandur boyu ilə yanaşı, Oğuzların Bayat, Döğər, Çepni, İnallı boylarının Azərbaycanın cənub-qərbində və Şərqi Anadoluda qışlaq və yaylaq həyat tərzi keçirmiş tayfaları və sonralar Cagirlu, Ərəbkirlu, Biçən, Düharlu, Bay- ramlu, Hacılu, Mosullu, Pornək, Qoca Hacılu, Uzun Həsənin Qaraqoyunlular üzərindəki qələbəsindən sonra isə Əfşar, Sə'dlu, Ağmalı, Qacar, Alpout, Ağaçəri və Qaramanlu tayfaları daxil olmuşlar' 87 . Qeyd olunmuş tayfalarla yanaşı Ağqoyunlu tayfa birləşməsinə Şeyxlu, Əhmədli, Təbanlu, Heydərlu, Emirlu, İzzəddin Hacılu, Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|