Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 mərkəzi İrəvan olmuşdur. 95 XV əsrdən e"tibarən adı mənbələrdə tez-tez təkrar olunan "Çuxur-sə"d" bu tayfanın adı ilə bağlı olmuşdur. Q.Qeybulayev heç bir əsas olmadan belə hesab edir ki, XIV əsrin sonunda Qaraqoyunlular Sə"dluların guya yaratmış olduğu əmirliyə son qoymuş və Sə"dlu tayfası dağılmış, onların bir hissəsi ayrumlara birləşmiş, digər hissəsi isə Azər- [29-30] -baycana gəlmişdi. 96 Sə"dlu tayfasının Qaraqoyunluİarla yaxın qohum olduğu anlaşılır. F.Sümer yazır ki, qaynaqlar Sə"din övladlarının Qaraqoyunlu hökmdarları ilə əmiuşağı olduğunu göstərir. 97 Sə"dlu tayfası Qaraqoyunlu dövlətinin yaranmasında mühüm rol oynamış əsas qüvvələrdən biri olmuşdur. Qaraqoyunluların əsas dayağını təşkil edən ikinci tayfa Baharlu idi. V.Minorskinin fıkrincə, bu tayfa öz adını Həmədan yaxınlığında yerləşən Bahar adlı bir qaladan almışdır. Qaraqoyunlularla Həmədan bölgəsi arasında mühüm əlaqə olmalı idi. Çünki Cahanşahın oğlu Həsən Əli sonuncu dəfə oraya sığınmış, Ağqoyunluların hakimiyyəti zamanı qaraqoyunlu sülaləsinin əksər hissəsi bu bölgədə yaşamışlar. 98
F.Sümer V.Minorskinin bu fıkrini müdafiə etmişdir. Bə"zi tarixçilər Baharlu tayfasının adının Kürdüstandakı Bahar adlı yerdən aldığını güman etməkdədirlər. 99 M.H.Baharlı Baharlu tayfasının öncə Xorasanda yaşadığını və sonralar Azərbaycana gəldiyini, Marağa ətrafında yerləşdiyini qeyd edir. 100
Baharlu bəyləri Qaraqoyunlu xanədanı ilə qohumluq əlaqələri yaratmış və bu dövlətin ən böyük əmirləri olmuşlar. F.Sümerin qənaətinə görə, Münəccimbaşı "Baharlu" adı ilə "Baranlu" adını bir-biri ilə qarışdırdığı üçün Qaraqoyunlu əmirlərinin bu tay- fadan çıxdığını göstərmişdir. 101 Həmdüllah Qəzvini "Nüzhətül qülub" əsərində Bahar qalasının XIII əsrin əvvəllərində Yıvə əmiri Süleyman Şahın paytaxtı olduğunu qeyd edir. 102
Bu, baharluların oğuzların Yıvə boyundan olduğunu güman etməyə imkan verir. Baharlu tayfası öz adını heç də V.Minorskinin qeyd etdiyi kimi, Bahar qalasının adından almamışdır. Güman etmək olar ki, Baharlu tayfası öz adını tanınmış əmirlərindən birinin adından almış və sonralar bu ad həmin nəslin və ya sülalənin adına çevrilmiş və hakim olduqları bölgə də onların adı ilə adlanmağa başlanmışdı. Baharlu tayfası ilə bağlı olan oykonimlər Şuşada və Zəngəzurda indi də qalmaqdadır. 1 [30-31]
03
Qaraqoyunluların başlıca tayfalarından biri də Qaramanlu idi. Qaramanlu tayfası ilə bağlı Azərbaycan sovet tarixşünaslığında belə bir fikir mövcuddur ki, guya bu tayfa öz adını Kiçik Qaramanlu bəyliyinin adından almış və 1471-ci ildə Osmanlı Türkiyəsinin bu bəyliyi işğal etməsindən sonra Qaramanlular köçüb Azərbaycana gəlmişlər. 104 Bu fıkrin elmi əsası yoxdur. Çünki məsələ bu cür qoyularsa, Qaramanlu tayfasının Qaraqoyunlularla əlaqəsinə ehtiyac qalmır. Ş.Təkindağ belə hesab edir ki, Qaramanlular XIII əsrin I yarısında, Monqol yürüşləri zamanı digər türkman tayfaları kimi Azərbaycana gəlmiş və Şirvan bölgəsində məskunlaşmışlar. l05
Təhsin Ünal isə Qaramanlu tayfasının hələ XI əsrin əvvəllərində Səlcuq yürüşlərindən də öncə Azərbaycanın Aran və Şirvan bölgələrində yaşadığını qaynaqlara əsaslanaraq qeyd edir. 106
Qaynaqların verdiyi mə"lumata görə, Oğuzların Əfşar boyundan olan Qaramanlu tayfasının bir hissəsi Monqol yürüşləri zamanı Azərbaycanın Aran və Şirvan bölgəsindən köçərək Kiçik Asiyanın cənubunda, Kilikiyada məskunlaşdı. 107
F.Sümer, F.Kırzıoğlu, T.Ünal və Ş.Təkindağ da Qaramanlulann Kiçik Asiyaya monqol istilası dövründən Azərbaycandan köç etdiyini göstərirlər. 108
Qaramanlu Olcaytunun, Əli Əhməd Qaramanlu isə Cəlayirilərin tanınmış əmirlərindən olmuşdu. 109
Bərdə və Gəncə hakimi əmir Qaraman da Qara Yusifin tanınmış əmirlərindən idi. Vaxtilə Cavanşir, Göyçay, Şamaxı, Cavad qəzalarındakı, hazırda isə Gəncə, Göycay, Neftçala, Yevlax və Bərdə bölgəsindəki Qaraman və Qaramanlu kəndləri bu tayfanın nişanələridir. 110
111 mə"nasını verir. O, Qaraqoyunluların ən mühüm tayfalarından biri olmuşdur. Bu tayfanın adı VIII əsr mənbələrində qeyd olunmuşdur. 112
F.Sümerin fikrincə, Alpaut tayfası Həmədan bölgəsində yerləşmişdi. Qaraqoyunlu İsgəndərin [31-32] hakimiyyəti zamanında Alpautlara Yaqub bəy başçılıq edirdi. 113
Əbu Bəkr Tehrani "Kitabi-Diyarbəkriyyə'də Qara Yusifin hakimiyyətinin son dövrlərində Qorqan Alpautun Həmədana hakim, Sorqan Alpautun isə onun müavini olduğunu qeyd edir 114
. Qaraqoyunlu İsgəndər Mirzənin Sultan Şahruxla əsaslı döyüşündə Qorqan Alpautla Sorqan Alpaut onun solcinahında olmuşdu 115 . Alpaut tayfası sonralar Çuxur-Sə"d, Qarabağ və Şirvan bölgələrində məskunlaşmışdı. Bu tayfa ilə bağlı olan oykonimlər Bərdə, Qazax, Göyçay, Laçın və Ucar bölgələrində qalmışdır. ll6 Cənubi Azərbaycanda və İran Kürdüstanında da Alpaut etnonimi saxlanılmışdır." 7
Cakirlu tayfası da Qaraqoyunluların əsas tayfalarından biri olmuşdu. Bu tayfanın öz adını Cəlayirilər dövründə Əmir Cagirdən aldığı güman edilir. 118
Əmir Cagir Teymurun Azərbaycana yürüşləri zamanı onun hakimiyyətini tanımalı olmuşdu. Əmir Cagirin ölümündən sonra tayfaya onun oğlu Bəstam Cagir rəhbərlik etmişdi. Ərdəbil bölgəsinin Cagirlu tayfasının qədim yurdu olduğu qeyd olunur. 119
F.Sümer İbn Ərəbşaha istinad edərək cagirluların kürd mənşəli olduğunu göstərir. 120 Lakin Z.V.Toğan onların Qıpçaq türklərindən olduğunu bildirir. 121
Q.Qeybullayev Cagirlu tayfasının bolqar tayfası olmuş Çaxar tayfasından olduğunu qeyd edir. Onun fıkrincə, bu tayfa ilə bağlı olan oykonimlər İmişli, Göyçay, Cəbrayıl və Masallı bölgələrində "Çaxırlı" şəklində saxlanılmışdır. 122
Lakin Cagirlu tayfası ilə bağlı oykonimlərə vaxtı ilə Göyçay, Cavanşir, Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|