Nəcəfli Tofiq Hümbət oğlu
Yüklə 1,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
45 Sultan I Mehmedin Qaramanlu Mehmed üzərindəki qələbəsi münasibətilə Qara Yusifə göndərdiyi fəthnaməyə 111
cavabında Qaraqoyunlu hökmdarı da onu təbrik etmiş və sultana yazmışdı: «Elxani məlikləri barədə onu deyə bilərəm ki, onların [109-110] hamısı Amu suyunu (Amurdərya-T.N.) keçərək, Isfahan yaxınlığında toplaşmışlar. Əziz oğlum Cahanşahı Sultaniyyənin mühafizəsi üçün yolladım. Səadətmənd övladlarım Əmir Şahməhəmməd bahadırı, İspənd bahadırla birmənzillik qaravuliyə göndərib, özüm əlli min mükəmməl süvari ilə Təbriz yaxınlığındayam və (indi) Ucana getməkdəyəm. İgid oğlum Qara İskəndər iyirmi min nəfər... süvari ilə arxada pusquda dayanmışdı» 112 . Məktubdan aydın olur ki, Qara Yusif Şahruxun öz üzərinə yürüşə başladığını və bu savaşa necə hazır olduğunu Osmanlı sultanına etraflı şəkildə vermişdi. Sultan I Mehmed Qara Yusifə cavabında, Şahruxun hücum xəbərini ona çatdırdığına baxmayaraq, ona yardım haqqında aydın cavab verməkdən çəkinmişdi 113
. Türk tarixçiləri e'tiraf edirlər ki, dostluq əlaqələri olmasına baxmayraq, Osmanlı sultanının Şahruxa qarşı müharibədə Qara Yusifə yardım göstərməməsinin səbəbi, sultan I Mehmedin teymurilərlə yeni toqquşmadan çəkinməsi olmuşdu. 1420-ci ilin 13 noyabrında Qara Yusifın Ücan yaylağında vəfat etməsi münasibətilə Şahruxun sultan I Mehmedə göndərdiyi məktubunda 114 onun yanına təşrif gətirən elçilər arasında Osmanlı nümayəndəsi Bəhram bəyin olması da bunu bir daha təsdiq edir. Şahrux həmin məktubda yazırdı: «Eşitdim ki, Qara Yusifın oğlu Şahməhəmməd Qara İskəndərlə Ərzincanın Çəpəkçuruna qaçmış... Qara Osmanla döyüşmüşdür. Biz hal-hazırda onun dəfi ilə məşğuluq. Əgər sizin tərəfə (Ruma-T.N.) pənah gətirərsə onu tutub bizim dərgahımıza yollayın» 115 . Sultan I Mehmed Şahruxa cavabında yazmışdı: «...Azərbaycanın zəbtindən və diyanın başqa əhvalından xəbərdar olduq. (və bunlar) bizim keyfimizi çoxaltdı. (amma) Qara İskəndərin Rum tərəfə qaçmağından pərişan olduq və o tərəflərin adamlarına fərman verdik ki, əgər ondan xəbər tutsalar vaxtlı-vaxtında ona hücum etsinlər». 116
Güman etmək olar ki, Osmanlı sultanının belə cavab yazması Şahruxun məktubda çox saylı qoşunu haqqında mə'lumatın olmasının nəticəsi idi. [110-111]
Osmanlı sultanı II Murad (1421-1451) da Qaraqoyunhı dövləti ilə münasibətində dostluq əlaqəlrinə üstünlük vermışdt Türk tarixçiləri də II Muradın Qaraqoyunlu dövlətı ılə dostluq əlaqələrini davam etdirdıyini qeyd edirdilər. 1 " Lakin Osmanlı sultanları Şahruxun Azərbaycan yürüşləri zamanı Qaraqoyunlu dövlətinə fəal yardım göstərməmişlər. Xəlil İnalcıq və İsmayıl Akanın fıkrincə, II Muradın ikinci bır Teymur təhlükəsi ilə qarsılaşmaq istəməməsi buna səbəb olmuşdu 11 .Yalnız Yılmaz Öztuna belə hesab edir ki, sultan II Murad Məmluklər və Qaraqoyunlular kimi Teymurilərə baş əyməmək haqqında,heç bir zaman düşünməmişdi. O, Teymur istilasından ibrət dərsi almışdı. II Murad babası Bəyazid kimi Temurilərlə munasıbəti pisləşdirmək fıkrində olmamışdı. Buna görə də sultan qaraqoyunluların Şahrux tərəfindən bır neçə dəfə əzılməsınə seyrçi münasibət bəsləmişdi. 119
Osmanlı sultanı II Muradın qaraqoyunlularla dostluq münasibətində olduğunu qaynaqlar da təsdıq edır. Oaraqoyunlu İskəndər Şirvana hərbi yürüş etmış vilayətı dagıtmağa və talan etməyə başlamışdı. Qaraqoyunlularla bacarmayacağını anlamış Xəlilüllah dərhal Şahruxdan və Qara Osman Bayandurdan kömək istədi
1 -. Həsən bəy Rumlu göstənr ki, Şirvanşahın xahişi müqabilində Şahrux 1434-cü ilin 6 noyabrında Azərbaycana üçüncü dəfə yüruş etmışdı. Şahruxun hücumu qarşısında dayana bılməyən Iskəndər Anadoluya doğru qaçmağa məcbur olmuşda O Xorasan hökmdarının tələbi ilə yolu kəsmiş Ağqoyunlu hokmdarı Qara Osmanı məğlub etmis və sonra Toqat istıqamətinə yollanmışdı. Faruq Sümer yazır ki, Iskəndər Ildırım Bəyazıd ılə atası Qara Yusifdən e'tibarən Osmanlı və Qaraqoyunlu xanədanları arasında yaranmış dostluğu, II Muradın dostu oldugu uçun Osmanlı sərhədlərini keçdi, Toqata gəldı və Qaz obası qışlağında yerləşdi 123 . Qaynaqlardan mə'lum olur kı, Iskəndər II Muraddan qışı Toqatda keçirməsinə icazə verməsını ıstəmışdı. II Murad Amasya valisi Yürküc Paşaya Iskəndəri layıq oldugu tərzdə qarşılamağı əmr etmiş və ona hədiyyələr gondərmışdı. [111-112] Bütün tədbirlərinə baxmayaraq Isəkəndərin Osmanlı ölkəsinə daxil olmağa müvəffəq olduğunu görmüş Şahrux Şeyx Nurəddin Məhəmmədi Osmanlı hökmüdarı II Muradın yanına göndərdi. O, bildirdi ki, əgər İskəndər Osmanlı ölkəsinə gələrsə, onu göndərsinlər. 12 ' Yılmaz Öztuna qeyd edir ki, sultan II Murad İskəndər bəyi rədd etməyi hökmdarlıq şərəfinə münasib görməmiş və teymurilərdən asılı olduğu üçün bu Qaraqoyunlu hökmdarından xilas olmağın çarəsini axtarmışdı. 126 Z.V.Toqanın fikrincə, II Murad Şahruxun İskəndərin ölkəsindən qovulması tələbinə razılıq vermiş, bəylərindən Umur bəy ilə Yürkünc Paşanı bir ordu ilə onun üzərinə göndərmiş və Osmanlı ölkəsindən çıxarmışdı 127
. Qaynaqlardan mə'lum olur ki, qışı Toqatda keçirmiş İskəndər Qaraqoyunlu baharda «qüruru və nadanlığı üzündən... Rum vilayətini dağıtmağa, xalqın malını qarət etməyə və camaata əzab-əziyyət verməyə başladı» 128
. Məhz buna görə də Qaraqoyunlu-Osmanh münasibətləri kəskinləşməyə başladı. Faruq Sümer yazır ki, Yürküc Paşa vəziyyəti II Murada bildirdi. Bu hadisədən pərişan olan II Murad Anadolu bəylərbəyi Umur bəyi İskəndərin üzərinə göndərdi 129 . Mənbələr qeyd edir ki, Umur bəy İskəndərə göndərdiyi məktubunda yazırdı:... «Sizi məğlubiyyətə uğradan Şahrux Mirzə Xorasan tərəfə getmişdir və sizlərin ata yurdunuz olan Azərbaycan tərəfə yollanmanız daha münasibdir. Getməyiniz dostluğun davam etməsi üçün bir vəsilədir» 130 . Bu məktubu alan İskəndər Osmanlı ölkəsini tərk etmişdi. Tezliklə geri qayıdan İskəndər Təbrizi yenidən ələ keçirə bildi. Lakin o, qardaşı Cahanşah tərəfindən məğlub edildi və Əlincə qalasına qaçaraq orada 1438-ci ilin 21 aprelində öldürüldü. Belələiklə Cahanşah Azərbaycan hökmüdarına çevrildi. Cahanşahın hakimiyyəti dövründə Qaraqoyunlu dövləti müstəqil bir dövlət kimi möhkəmlənmiş və onun həyata keçirdiyi tədbirlər sayəsində tabe Yüklə 1,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|