ĠnfoġmperġALĠzm və medġA
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
145 hökuməti və xalqı arasında nifaq yarada, hökuməti xalqın dəstəyindən məhrum edə bilər. Beləliklə, həmin ölkəni zəiflədərək yaranmış durumdan öz məqsədləri üçün faydalana bilər. Dolayısı ilə, xalqın hökuməti qəbul etməsi və dövlətçi- liyi mənimsəməsi, özünü dövlətin bir hissəsi kimi hiss etməsi, öz siyasi iradəsini sərbəst ifadə edə bilməsi həmin ölkənin gücü baxımından üstünlük hesab edilir. Xalqın dövlətdən uzaqlaşdırılması, dövlətin legitimlik mübahisəsinə cəlb edil- məsi, ölkə daxilində dərin sinfi və sosial fərqlərin olması həmin ölkənin müstəqil xarici siyasət yeritməsinə mənfi təsir göstərir. Daxildə böyük bir ictimai müxalifətlə üz-üzə qalan, eyni zamanda, etnik, dini və digər sosial-iqtisadi səbəblərə görə bölünmüş müxtəlif sinif və qrupların təzyiqi altında olan siyasi iqtidar, həmişə bir xarici dəstəyə ehtiyac duyduğu üçün həmin dövlət və ya dövlətlərin təsiri altında qaldığından müstəqil siyasət yeridə bilməz. Milli güc, yaxud potensialın elementlərindən milli xüsu- siyyət və milli mənəviyyat qiymətləndirmə baxımından başa düşülməsi ən çətin olanlardır. Milli xüsusiyyət dedikdə, bir millətin xarakterində tez-tez özünü göstərən intellektual və özünəməxsus keyfiyyətlər sahəsi nəzərdə tutulur. Bu keyfiy- yətlər bir millətin başqalarından fərqinin göstəricisidir və on- lar ən mürəkkəb kataklizmlərdən sonra belə öz mövcudluğu- nu qorumaq gücünə malikdir. Hər hansı millətin birinin digə- rindən nə qədər güclü olduğunu müəyyənləşdirmək istəyənlər mütləq milli xarakter fərqini də nəzərə almalıdırlar. Bu, ilk baxışda, bir qədər aldadıcı görünsə də, mütləq lazımdır. Çünki bunu hesaba almadan verilən proqnozlar və həyata keçirilən siyasət nəticə etibarilə səhvlərə gətirib çıxara bilər. Başqa sözlə, istər müharibə, istərsə də sülh şəraitində millət adından iş görənlər, yəni milli siyasəti formalaşdıran- 146 lar, onu həyata keçirənlər və dəstəkləyənlər, seçənlər və seçi- lənlər, ictimai rəyi formalaşdıranlar, istehsalçılar və istehlak- çılar və b. – bu insanların hamısı milli xarakteri meydana gə- tirən intellektual və mənəvi keyfiyyətlərin daşıyıcıları olduq- ları üçün milli xarakter milli gücün necəliyinə təsir edir. Mə- sələn, rusların zor işlətməyi sevmələri və inadcıllıqları, ame- rikalıların fərdiyyətçilikləri və ünsiyyətcillikləri, almanların qanunpərəstliyi və qənaətcilliyi, həmin millətlərin, yaxud on- ları təmsil edən fərdlərin iştirak etdiyi hər hansı bir tədbirdə mütləq özünü büruzə verən xüsusiyyətlərdir. Beləliklə, təbii ki, milli xarakter həmin millətin dövlət institutlarında da öz əksini tapır. Məsələn, milli xarakterinə uyğun olaraq alman, rus, amerika və ingilis hökumətlərinin həyata keçirdikləri, tutalım ki, xarici siyasət, əlbəttə, keyfiyyətcə mütləq bir- birindən fərqli olacaqdır. Həmçinin, bəzi araşdırmaçılar tərəfindən siyasi mədə- niyyət kimi də qiymətləndirilən və eyni şəkildə aldadıcı, işti- rakı olmayan kimi görünən, ancaq milli gücə təsir baxımın- dan heç də digər faktorlardan geri qalmayan başqa bir faktor da milli mənəviyyatdır. Milli mənəviyyat bir millətin xarici siyasətində təzahür edən müharibəpərəst, yaxud sülhpərvər siyasətin həyata keçirilməsinə dəstək olan iradə dərəcəsidir, milli mənəviyyatın varlığı və ya yoxluğu, daha doğrusu, milli mənəviyyatın keyfiyyəti, hər şeydən öncə, millətin ən çətin anlarında, yaxud bir millətin öz varlığını sürdürməklə əlaqədar olan həlledici qərarların qəbul edildiyi məqamlarda fövqəladə əhəmiyyət daşıyır. Hər bir millətin milli mənəviyyatı, müəyyən bir nöqtəyə qədərdir və o nöqtədən sonra düşkünlüyə məruz qalır. Ancaq düşkünlük nöqtəsi ayrı-ayrı millətlər üçün ayrı-ayrı şərtlər altında olur. Məsələn, bəzi millətlər müharibədə geniş 147 miqyasda və əhəmiyyətsiz itkilər verdikdə mənəvi düşkünlü- yə məruz qalır, bəzi millətlər əhəmiyyətli, lakin müharibənin sadəcə bir mərhələsi olan məqamda milli-mənəvi düşkünlüyə qapılır və s. Bəzi millətlərin mənəviyyatı isə hökumətin pis idarəçiliyi, yoxsulluq, sıxıntı, müharibədə ümidsizlik kimi hallarda düşkünlüyə məruz qalır və ya ancaq müəyyən qədər aşınır. Ümumilikdə, bir millətin mənəviyyatı daha çox mühari- bə olduğu zaman özünü qabarıq büruzə versə də, hər hansı bir beynəlxalq problemlə üzləşdikdə də milli mənəviyyat böyük əhəmiyyət qazanır. Tutaq ki, bir millətin müəyyən bir təbəqəsi özünü əhalinin digər təbəqələrindən siyasi, iqtisadi, sosial, hüquqi və s. baxımlardan zəif mövqeyə sıxışdırıldığını düşünür. Belə olan halda, həmin təbəqədə get-gedə milli-mə- nəvi aşınma başlayacaq və vətənpərvərlik hissi azalacaqdır. Nəticə etibarilə, bu təbəqə milli hökumətin siyasətini dəstək- ləməməklə onu zəiflədəcəkdir. Bununla da daxili siyasətdə müəyyən anlaşılmazlıqlara yol açmaqla xarici siyasəti də tələb olunan ümumxalq dəstəyindən məhrum edəcək. Bu isə, əlbəttə, arzuolunmazdır. Beləliklə, milli mənəviyyatın ilk baxışda fərq edilməsə də, milli gücün formalaşmasında hansı əhəmiyyətə malik olması göz önündədir. Bütün bunların fonunda milli gücün mənəvi ünsürlərinin qiymətləndirilməsi zamanı patriotizm də xüsusi araşdırma obyektinə çevrilməlidir. Əlbəttə ki, vətənpərvərlik kateqori- yası ümumi anlayışdır. Vətənpərvərliyin mahiyyətini və sər- hədlərini müəyyənləşdirmək üçün daha dəqiq anlayış və ifa- dələrdən istifadə etmək lazımdır. Bu kontekstdə vətənpərvər- lik bir xalqın uzun müddət ərzində mənəvi keyfiyyətlərindən doğan, onun davranışlarında müşahidə olunan, normal və Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|