Nigar Hüseynova
Yüklə 1,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yəsəviyyə , Qucduvani tәrәfindәn yaradılaraq öncәlәri Xacəgah sonra isә Nəqşibəndi
- Arslan Baba
| Yusif Həmədani
, iki müridi olan Əhməd Yəsəvi vә Əbdülxaliq Qucduvani yә irşad icazәsi verib. Hәmәdani belәliklә Türküstanda Əhmәd Yәsәvi tәrәfindәn qurulan Yəsəviyyə , Qucduvani tәrәfindәn yaradılaraq öncәlәri Xacəgah sonra isә Nəqşibəndi adını alan bu iki tәriqәtin yaranmasında baş rolu oynayıb. Mәnqәbәyә әsasәn Hz. Mәhәmmәdin әshabından olan Arslan Baba Peyğәmbәr Hz. Mәhәmmәdin işarәsi ilә Yesi şәhәrinә gedib. Özünә Pәyğәmbәr tәrәfindәn әmanәt edilәn xurmanı axtarıb-taparaq Əhmәd Yәsәviyә verib. Onun tәlimi ilә maraqlanaraq yetişmәsindә baş rolu oynayıb (Akarpınar-Arslan, 2015:362-365). Yәsәvi tәkkәlәri Yuxarı Türküstanda xalq әdәbiyyatının inkişafında önәmli işlәr görüb. Yәsәvilik, köçәri Türk mühitindә sürәtlә yayılaraq Seyhun çayından Xarәzmә kimi Asiya qitәsini bürüdü. Monqol işğalları ilә Xorasan, İran vә Azәrbaycanda yayılıb. Xorasan әrәnlәri kimi adlanan “alp әrәnlәr” Anadoluya daxil olaraq XIII-cü әsrdә Bәktaşilik, Babailik vә Heydәrilik kimi tәriqәtlәrin yaranmasında baş rolu oynayıb. Hәtta mәnqәbәlәrdә Əhmәd Yәsәvinin, Yunis Əmrәni, qaibdәn yollanan mürşid kimi qәbul edilәn Hacı Bәktaş, Sarı Saltuq, Anadoludakı Əxi Tәşkilatının piri qәbul edilәn Əxi Əvran, Osman Qazinin qaynatası Şeyx Ədәbalı, Orxanqazinin mürşidi Geyikli Baba kimi sufilәri Anadolunun әlә keçirilmәsi üçün yolladığı dilә gәtirilir. Əhmәd Yәsәvinin Qәrbi Türküstanda Sayram qәsәbәsindә 11-ci әsrin ikinci hissәsindә dünyaya gәldiyi tәxmin edilir. Atası İbrahim adlı bir şeyxdir. Öncә anasını, yeddi yaşında da atasını itirib, böyük bacısı ilә Yesi şәhәrinә gәdәrәk orda mәskunlaşıb. İlk tәhsilini burda alıb vә o vaxtlar Asiyada İslam dininin mәrkәzi qәbul edilәn Buxara şәhәrinә gedәrәk Şeyx Yusif Hәmәdaninin şagirdi olub, ona bağlanıb vә onunla birlikdә bir çox yeri gәzib-görüb. Şeyx Yusifin mәhәbbәtini qazanaraq onun üçüncü xәlifәsi olub. İlk iki xәlifәdәn sonra 1160-cı ildә Buxarada Yusif Hәmәdaninin postunda әylәşib, lakin bir müddәt sonra Yesi şәhәrinә qayıdıb vә burda bir tәkkә açaraq ölәnә kimi burda yaşayıb әtrafında toplanan insanlara, müridlәrinә tәsәvvüf düşüncәsini aşılayıb (Mengi,2015:41). Əhmәd Yәsәvi Yesi şәhәrindә tәsәvvüfü yaydığı illәrdә Türküstanda İslam dini dalğa- dalğa yayılırdı. Yәsәvi bu illәrdә Türklәr arasında böyük nüfuz qazanıb. Dәrvişlәrinә mükәmmәl bildiyi Ərәb vә Fars dillәri ilә birlikdә dәrvişliyin dә әrkanını öyrәdib. Dәrvişlәrinә onların başa düşә bilәcәklәri sadәlikdә mәnzumәlәr yazaraq sәslәnib. Bu mәnzumәlәri digәrlәrindәn ayırmaq üçün onlara “hikmәt” deyilib. Bu hikmәtlәrin bir araya gәtirildiyi әsәrә dә “Divanı Hikmәt” adı qoyulub. “Divanı Hikmәt”dәki mәnzumәlәr Xaqaniyә Türkcәsi ilә 4+3 vә 4+4+4 durğulu heca vәzni, yarım qafiyә vә rәdiflәrlә yazılıb. Bu hikmәtlәrdә xalq arasında yaşayan atalar sözlәrinin vә xalq deyimlәrinin atmosferi hakimdir. Yazılan mәnzumәlәrdә milli vә islami dәyәrlәr olmaqla iki әsas ünsür özünü göstәrir. Onlarda islam bir idәoloji, milli ünsürlәr isә biçim yönündәn “Divanı Hikmәt”dә özünә yer tapıb. “Divanı Hikmәt” İslam öncәsi xalq әdәbiyyatı gәlәnәyinin tәsәvvüfi bir görkәm qazanmasından ibarәt olan bir әsәrdir. Əhmәd Yәsәvinin hikmәtli sözlәri Peyğәmbәrimiz Hz. Mәhәmmәdin hәyatı vә möcüzәlәri, İslam mәnqәbәlәri, dünyadan şikayәt, qıyamәt gününün yaxınlığı, dәrvişliyin fәzilәtlәri kimi mövzulardan ibarәtdir. Onun hikmәtli sözlәri duyğu vә coşğunluq yönündәn müәyyәn mәhdud çәrçivәdә olmalarına baxmayaraq sufiyanә, zahidanә fikirlәrlә bәzәndiklәrindәn xalqın ürәyinә yol tapıb vә yüz illәr boyu öz tәsirini davam etdirib. Bu hikmәtli sözlәrin tamamında Əhmәd Yәsәvinin inamı vә fikirlәri 19 hakimdir (Yәsәvi, 2003:2-8). Yәsәvi, şәriәtin nizamı, tәriqәtin imamı, hәqiqәtin tamamı kimi qәlәmә verilib (Cafәroğlu-II,2015:67). Yüklə 1,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|