Nigmatov X

AGP 
(Accelerated Graphics Port
,
rus tilida - uskorennыy 
graficheskiy port) – grafik ma’lumotlarni uzatish tezligi oshirilgan port shinasi 
ishlab chiqildi. Bunday shinaning AGP 3.0 versiyasining tezligi 2,1 Gbaytga 
etkazildi.
5.4-rasm. PCI va ISA shinalariga ega shaxsiy kompyuter. 
Modem va ovoz platasi ISA-kurilmalariga, SCSI kontrolleri esa 
PCI-qurilmalariga mansub hisoblanadi. 
Tarkibida AGP-shinasiga ega, Pentium 4 protsessori asosida qurilgan 
zamonaviy tizim shinalarining joylashtirilishi 5.6-rasmda keltirilgan.
Bu tizim tarkibida juda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan va uning beshta asosiy 
tashkil etuvchilarini o‘zaro birlashtirgan – 
shinalar aro ko‘prik
mavjud. Ushbu 
ko‘prik – protsessor, asosiy xotira, grafik adapter, ATAPI kontrolleri va PCI-
shinalarni o‘zaro bog‘laydi. Ba’zi hollarda ushbu ko‘prik yordamida, Ethernet 

---

83 
texnologiyasi mansub tarmoq platalari va boshqa yuqori tezlikka ega qurilmalarni 
ham ishlashini ta’minlash, amalga oshiriladi. 
5.5-rasm. Pentium protsessorlari asosida qurilgan dastlabki kompyuterning 
arxitekturasi. 
5.6-rasmdagi chizmada xozirda shaxsiy kompyuterlarda juda keng qo‘llanila 
boshlagan, 
USB 
(Universal Serial Bus
, rus tilida - universalьnaya posledovatelьnaya 
shina) – ma’lumotlarni ketma-ket uzatuvchi universal shina ham keltirilgan. 

---

84 
5.6-rasm. Pentium 4 protsessori asosida qurilgan zamonaviy kompyuter 
(tizim) shinalarining joylashtirilishi. 
XIV. ZAMONAVIY KOMPYUTERLAR SHINALARI 
Kompyuter texnikasi va texnologiyalarining rivojlanishi davomida, keng va 
ko‘p vaqtlar davomida qo‘llanib kelingan, hamda hozirda ham keng qo‘llanilib 
kelayotgan shinalar sifatida quyidagilarni sanab o‘tish mumkin: Omnibus (PDP-8), 
Unibus (PDP-11), Multibus (8086), IBM PC (PC/XT), ISA (PC/AT), EISA (80386), 
MicroChannel (PC/2), PCI (turli xildagi shaxsiy kompyuterlarda), SCSI (turli 
xildagi shaxsiy kompyuterlarda va ishchi stansiyalarda), Nubus (Macintosh), 
Universal Serial Bus (zamonaviy shaxsiy kompyuterlarda), Fire Wire (maishiy 
elektronika qurilmalarida), VME (fizika xonalaridagi qurilmalarda) va Samas 
(yuqori energiyalar fizikasi qurilmalarida). Ushbu o‘quv qo‘llanmada ISA, PCI, PCI 

---

85 
Express va USB shinalariga oid ma’lumotlar keltirilgan. Avval ta’kidlaganimizdek, 
zamonaviy kompyuterlarda ma’lumotlarni parallel va ketma-ket tarzda uzatuvchi 
shinalardan foydalanilmoqda [1,2,26].
Ma’lumotlarni parallel tarzda uzatuvchi shinalar:
- boshqarish signallari uchun mo‘ljallangan liniyalar (chiziqlar); 
- adreslar uchun mo‘ljallangan liniyalar; 
- ma’lumotlar uchun mo‘ljallangan liniyalardan iborat bo‘ladi (5.7-rasm). 
Shinaga ulangan biron-bir qurilma, masalan - protsessor, boshqa bir 
qurilmadan, masalan - asosiy xotiradan, ma’lumot olishi (yoki unga uzatishi) uchun, 
avval boshqarish signallari yordamida uni ogohlantiradi. Protsessor asosiy xotiradan 
ma’lumotlarni o‘qimoqchi bo‘lsa,